Persbericht, 2 januari 2001
VUILE DONAU VERPEST GEVOELIGE ZWARTE ZEE TOT OP DE BODEM
YERSEKE/GRONINGEN - De Donau heeft het leven van de kwetsbare Zwarte Zee volledig op zijn kop gezet. Het vervuilde rivierwater zorgt voor explosieve algengroei in het voorjaar. Gevolg: een enorme berg organisch afval op de zeebodem in de zomer. Afbraak daarvan zorgt voor zuurstofgebrek en verdwenen diersoorten. Jeroen Wijsman van het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (NIOO) laat zien hoe de mens grote schade kan aanrichten in een bijzonder ecosysteem. Vrijdag 12 januari promoveert hij aan de Rijksuniversiteit Groningen.
"Wat er in de zeebodem gebeurt, is heel nauw verbonden met wat zich in het bovenstaande water afspeelt. De Donau heeft hierdoor een hele sterke invloed op de zeebodem." Jeroen Wijsman onderzocht wat de rol van de zeebodem is in het ecosysteem van de Zwarte Zee. Hij nam deel aan internationale expedities - het project EROS - en bouwde een computermodel om de zee te leren begrijpen. Voor het eerst is er goed gekeken naar het ondiepe zeedeel in het Noordwesten.
Alleen de bovenste decimeters van de zeebodem zijn interessant voor een ecoloog zoals Wijsman. Hier leven en graven dieren in de bodem, hier wordt afval (resten van plant of dier) afgebroken en hier gaat het mis. De Donau voert zoveel voedingsstoffen van KUNSTMEST en riool aan dat algen enorm gaan groeien in het Zwarte-Zeewater. En dat geeft daarna een hoop rotzooi op de bodem: een grote hoeveelheid gezonken algenafval dat afgebroken moet worden. Daar is onder andere een heleboel zuurstof uit het water voor nodig en er komen veel stoffen vrij. Intussen zijn er allerlei soorten planten en dieren verdwenen.
Zuurstof: geen enkel dier kan zonder. In de Zwarte Zee komen vooral in de vroege zomer veel zuurstofloze plekken voor. Stinkende, dode plekken tot wel een paar vierkante kilometers groot. Hele mosselbanken sterven af. Dit heeft alles te maken met het vervuilde water van de Dnjestr, Dnjepr, maar vooral Donau. Deze rivieren monden alledrie uit in het ondiepe, noordwestelijke deel van de zee. "De Zwarte Zee heeft altijd wel een beetje last gehad van zuurstofloze plekken, maar dit is waarschijnlijk sinds de jaren 1960 veel heftiger," zegt Wijsman. Toen kwam de economie in het OOSTBLOK op stoom. Rond de Donau woonden in 1992 81 miljoen mensen. Ter vergelijking: in het stroomgebied van de Rijn waren dat er 'maar' 41 miljoen.
"Die enorme Zwarte Zee van ruim 400.000 vierkante kilometer is een eenzame plek. Op onze expedities kwamen we nauwelijks boten tegen. Zo is de visserij volledig ingestort. Heel veel vissoorten zijn verdwenen," vertelt Wijsman. Een nieuwkomer maakte daar gebruik van. "Sinds 1980 komt er in de Zwarte Zee een ribkwal uit Noord-Amerika voor. Die is waarschijnlijk met ballastwater van schepen meegekomen. Hij kon zich goed ontwikkelen in de ontwrichte zee: veel voedsel en geen natuurlijke vijanden." Een DERDE DRAMA betreft de gigantische velden roodwier (Phyllophora) in het ondiepe deel. "De Roemenen bouwden een grote fabriek, waar men geoogst wier kon verwerken. Maar toen de fabriek af was, was het wier verdwenen! Massaal afgestorven door de troebelheid van het water, de schuld van de vervuiling of de visserij," weet Wijsman.
De Zwarte Zee is een heel bijzondere zee. Wijsman: "Hij is meer dan twee kilometer diep, maar alleen in de bovenste 200 meter zit zuurstof. Daaronder is, op wat bacteriën na, geen leven mogelijk. Bij de afbraak van organisch afval zonder zuurstof door speciale bacteriën komt er sulfide vrij. Sulfide is een vorm van zwavel en bekend van de 'ROTTE-EIERENLUCHT'." De stof is giftig voor de bodemdieren zoals mosselen en wormen in het ondiepe gedeelte, maar ijzer kan daar een stokje voor steken. Als er genoeg ijzer is dan kan dat al het vrijkomende sulfide meteen binden tot ongevaarlijk zout (ijzersulfide): een ijzersterke oplossing.
De schade viel Wijsman mee bij zijn eerste bezoek aan de Zwarte Zee in 1995. "We gingen erheen met het idee van groene soep, maar de eutrofiëring, de vervuiling, van de zee was niet zo extreem." Het lijkt erop dat de Zwarte Zee zich sinds 1990 weer aan het HERSTELLEN is. De economische recessie in het Oostblok speelde wellicht een rol: minder vervuiling van het water. "De laatste jaren zijn er minder algen en ribkwallen en weer meer sardines en roofvissen. Maar het ecosysteem heeft zich zeker nog niet hersteld." Wordt 'patiënt Zwarte Zee' ooit weer helemaal gezond?