Aan
de Minister
mevrouw A. Jorritsma-Lebbink
Bezuidenhoutseweg 30
2500 EC DEN HAAG
Datum 17-01-2001
Uw kenmerk
Ons kenmerk 01003516
Onderwerp
Huidige problemen op de elektriciteitsmarkt in Californië.
Onderstaand beantwoorden we uw vraag of de mogelijkheid bestaat dat de
huidige problemen op de elektriciteitsmarkt in Californië zich op
korte of (middel)lange termijn ook in Nederland kunnen voordoen. De
huidige problemen op de elektriciteitsmarkt in Californië brengen de
leveringszekerheid in gevaar en leiden tot hoge winsten bij de
producenten van elektriciteit en enorme verliezen bij de
distributiemaatschappijen.
DTe acht het onwaarschijnlijk dat de huidige problemen op de
elektriciteitsmarkt in Californië zich op korte termijn in Nederland
zullen voordoen. Hoewel er op (middel)lange termijn meer onzekerheden
zijn, acht DTe het evenmin waarschijnlijk dat dergelijke problemen
zich op wat langere termijn zullen voordoen.
In Californië doet zich reeds gedurende enige tijd een sterke stijging
van de vraag naar elektriciteit voor. Deze stijging werd veroorzaakt
door uitbreidingen van de IT-sector en een sterke toename van de
ruimtekoeling.
Onder andere door stringent beleid van de Californische overheid op
het gebied van milieu en ruimtelijke ordening wordt er in relatie tot
de sterke stijging van de vraag in onvoldoende mate additionele
productiecapaciteit in gebruik genomen. Naar verluidt duurt het
gemiddeld 5 jaar voor een vergunning voor nieuwbouw van capaciteit
wordt verleend. Daarnaast stijgen de prijzen van de verhandelbare
emissierechten - en dús de productiekosten van elektriciteit - vooral
tegen het einde van het jaar ($9.999 /MWh; niet méér omdat de computer
geen biedingen met meer dan 4 cijfers kan verwerken). Doordat ook in
de omliggende staten de productiecapaciteit relatief schaars is en het
transportnet in Californië fysieke beperkingen kent, is een toename
van import van elektriciteit niet of nauwelijks mogelijk. De huidige
producenten hebben door deze situatie een enorme marktmacht. Bovendien
is er in Calfornië tegelijkertijd relatief veel productiecapaciteit in
onderhoud.
In Nederland is momenteel sprake van overcapaciteit bij de producenten
van elektriciteit. Ook de ons omringende landen kennen - nog steeds -
een grote overcapaciteit. Hoewel er plannen zijn om op korte termijn
enige productiecapaciteit te sluiten, zijn er ook concrete plannen om
een substantiële hoeveelheid productiecapaciteit in Nederland bij te
bouwen. De capaciteit van de interconnectoren is, naar internationale
maatstaven gemeten, relatief ruim te noemen. Zowel door reeds in gang
gezette investeringen in capaciteitsvergroting door TenneT in het
transportnet en op de interconnectoren, als door op termijn
teruglopende capaciteitsclaims uit de SEP-contracten neemt de
mogelijkheid om uit andere landen elektriciteit te importeren toe.
Deze omstandigheden hebben tot gevolg dat in Nederland de afnemers van
elektriciteit minder afhankelijk zijn van de producenten dan in
Californië.
Op langere termijn gezien is het gevaar van misbruik van marktmacht
nog minder, mede gezien de relatief korte termijnen waarop nieuw
vermogen beschikbaar kan zijn. Aansluiting op gasinfrastructuur is
overal in ons land voorhanden en de moderne technologie maakt snelle
uitbreiding van productiecapaciteit mogelijk. Zo is een aantal
grootschalige wkk-projecten concreet in voorbereiding zowel in ons
land als direct aan de grens. Daarnaast zorgen verdere ontwikkelingen
in de EU om de grensoverschrijdende handel in elektriciteit te
faciliteren en uit te breiden, dat een goed werkende
elektriciteitsmarkt in ons land te verwachten is.
Door de in Californië gekozen reguleringsmethodiek, waarbij
prijsfluctuaties in de inkoopprijzen voor de distributiemaatschappijen
niet aan de eindverbruikers mogen worden doorberekend, lopen de
distributiemaatschappijen het risico enorme verliezen te maken. De
staat Californië heeft er onder druk van de publieke opinie voor
gekozen om de elektriciteitsprijzen voor eindverbruikers aan een
strikte price cap te onderwerpen. Deze price cap -in essentie een
maximum verkoopprijs voor elektriciteit- weerhoudt de
leveringsbedrijven ervan prijspieken, die zich nu al over langere
periodes voordoen op de dagmarkten in Californië, aan de
eindverbruikers door te berekenen. Dit resulteert in twee effecten: de
huidige ondercapaciteit versterkt de marktmacht van de bestaande
producenten van elektriciteit die op dit moment geweldige windfall
profits realiseren, terwijl aan de andere kant de
elektriciteitsleveringbedrijven als Pacific Gas and Electric en Edison
op dit moment miljarden verliezen leiden, waarvan de verwachting is
dat die toch op termijn ook weer op een of andere wijze (in de vorm
van prijsstijgingen of belastingen) aan de eindverbruiker in rekening
zullen worden gebracht.
Naar de mening van DTe faciliteert het reguleringsregime zoals dat in
Nederland geldt de onderliggende krachten op de markt beter. Zo legt
DTe geen beperking op aan het hedgen van risico's voor producenten,
handelaren en leveranciers. Ook passen wij in Nederland geen statische
price caps toe op de eindprijzen voor de levering van elektriciteit
aan beschermde afnemers. Eindprijzen voor vrije afnemers zijn, zoals
bekend, reeds helemaal vrij. Eindprijzen van beschermde afnemers
worden niet kunstmatig op- of neerwaarts beperkt door een maximum of
minimum, maar worden gekoppeld aan de prijsontwikkelingen in het
inkoopportfolio van de leveranciers voor hun vrije én gebonden
afnemers.
Tenslotte worden de leveranciers door een yardstick systeem - een
reguleringssysteem dat de inkoopprestaties van goede efficiënte
leveranciers beloont en dat van inefficiënte bedrijven bestraft -
geprikkeld om de laagst mogelijke inkoopkosten te realiseren. Ook dit
draagt bij aan een tegenwicht tegen de mogelijke marktmacht van
bestaande producenten in Nederland.
Kortom: zowel de structurele marktcondities (overcapaciteit, lage
toetredingsbarrieres), als een beter de marktwerking faciliterend
reguleringsregime (hedgingvrijheid, yardstick mechanisme voor
eindprijzen), maken Californische toestanden in Nederland op korte en
middellange termijn onwaarschijnlijk.
Ten slotte
In de eerstkomende weken en maanden zullen er op de veilingen voor
transportcapaciteit op de interconnectoren, alsmede op de dagmarkt
voor regelcapaciteit, soms hoge prijzen tot stand kunnen komen. Dat
laatste hangt mede samen met de invoering van nieuwe regels van DTe
die het gevolg zijn van het aflopen van de "Protocol-overeenkomst".
Die ontwikkelingen zullen mogelijk ook media-aandacht hebben, waarbij
een vergelijking met de situatie in Californië gauw is gemaakt.
Energiebedrijven zullen hiervoor aandacht vragen. Prijspieken zijn
onvermijdelijk in markten en met spelers die voor de eerste keer te
maken krijgen met de complexe werkelijkheid van marktwerking. De
onzekerheid in de Nederlandse markt is op dit moment hoog.
Verwachtingen over prijzen en capaciteiten lopen onder de spelers op
de markt ver uiteen. DTe zal de komende weken en maanden de
prijsontwikkelingen - zowel op de veilingen als op de markt voor
regel- en reservevermogen - scherp in de gaten houden. Zonodig zal
DTe, met in achtneming van haar bevoegdheden, actie ondernemen.
Vooralsnog is het echter zaak dat markten en spelers de tijd moeten
krijgen om te leren om zich aan te passen.
Ik hoop u hiermee door deze voldoende te hebben geïnformeerd, maar ik
ben vanzelfsprekend altijd tot nadere toelichting bereid.
w.g. drs. J. de Jong
Directeur Dienst uitvoering en toezicht Energie