Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Toespraak van de Minister voor Grote Steden- en Integratiebeleid nieuwjaarsreceptie van de LOM-samenwerkingsverbanden Een toespraak bij het onderwerp Integratie
23 januari 2001
"Sommige mensen zien de dingen zoals ze zijn en zeggen: waarom? Ik droom van dingen die niet bestaan en zeg: waarom niet?". Dit citaat van George Bernard Shaw is zeer van toepassing op het jaar dat achter ons ligt. Centraal in 2000 stond het integratiedebat, waarin steeds de vraag werd gesteld waarom Nederland een immigratieland is geworden, terwijl ik mij afvraag waarom burgers en instellingen zich niet kunnen instellen op het feit dat Nederland een immigratieland is geworden. Met Shaw zeg ik: waarom niet?
In de nota "Kansen krijgen, kansen pakken" is volmondig uitgesproken dat Nederland een immigratieland is. Het uitgangspunt van het integratiebeleid is activerend burgerschap. Een onderwerp dat ook een prominente plaats had in de inaugurele speech van George W. Bush. Hij zei: "Civility is not a tactic or a sentiment. It is a determined choice of trust over cynicism, of community over chaos. And this commitment, if we keep it, is a way to shared accomplishment." Burgerschap gaat over participatie, gaat over burgers die staan voor hun keuzes en tegen een stootje kunnen. Eveneens behoren burgers elkaar voldoende ruimte te geven. Voor autochtone burgers betekent dit dat ze leden van minderheden dus een kans moeten geven in het onderwijs, op de arbeidsmarkt, maar ook in besturen. Voor leden van minderheden is het evident dat ze Nederlands moeten leren en dat ze de geboden kansen moeten pakken om te kunnen participeren. Voor de instellingen betekent het feit dat Nederland immigratieland is geworden dat zij zich moeten aanpassen aan een veranderde omgeving in de zin dat ze toegankelijk zijn voor minderheden en dat ze minderheden ook een kans geven om te participeren binnen hun instellingen als personeels- of bestuurslid.
Het gaat bij de instellingen overigens niet alleen om hun personele en bestuurlijke samenstelling, maar ook om hun klantgerichtheid naar minderheden. Bij consumentgericht bedrijven, zoals winkelbedrijven, fungeert onder meer de koopkracht van de allochtone consument en het personeelsgebrek, als drukmiddel voor etnische afspiegeling. De tucht van de markt werkt niet in deze zin voor overheidsinstellingen. Ze zullen zich moeten aanpassen aan de realiteit van vandaag.
In het integratiedebat is vastgesteld dat in dit land respect bestaat voor culturele verscheidenheid. Maar dan wel binnen de grenzen van de wet. Wetten kunnen natuurlijk gewijzigd worden om aan gerechtvaardigde verlangens te voldoen van nieuwe burgers. Dat hebben wij ook gedaan, ik noem de Wet op de Lijkbezorging en de mogelijkheden voor ritueel slachten.
Het respect voor culturele verscheidenheid is niet onbegrensd. Er zijn een aantal fundamentele in de grondwet neergelegde waarden waar niet over valt te onderhandelen en waar ieder zich aan heeft te houden. Daar doen wij geen concessies aan, ik denk aan de gelijkheid van man en vrouw, de grondslagen van onze democratische rechtsorde, de vrijheden van meningsuiting en vergadering de scheiding van kerk en staat, etc.
Ik teken hierbij aan dat noch de autochtone noch de culturen van minderheidsgroepen statisch zijn. Er is wel een dominante Nederlandse cultuur, maar ook die cultuur is dynamisch. De dominante cultuur van het Nederland van de jaren vijftig is niet dezelfde als de dominante cultuur in het Nederland van nu. Ondanks de doemscenarios van Nederland als immigratieland die in het integratiedebat regelmatig werden geschetst zijn er positieve ontwikkelingen te signaleren in de positie van minderheden. Op steeds meer terreinen zien wij inderdaad representanten van minderheden hun intrede maken. In de kunst, de literatuur, de media, enzovoort. Zo is het thema van de Boekenweek van dit jaar "Schrijvers tussen twee culturen". Het Cosmic theater heeft afgelopen najaar voor de vierde keer het festival "Hollandse Nieuwe" gepresenteerd waarin stukken worden opgevoerd van zowel autochtone als allochtone toneelschrijvers.
De verbetering van de arbeidsparticipatie onder etnische minderheden heeft zich in de afgelopen vier jaar vertaald in fors lagere werkloosheidcijfers. De werkloosheid onder etnische minderheden is van 16% in 1998 afgenomen tot 14% in 1999. Dit betekent dat van de beoogde halvering van het verschil aan het eind van het jaar 2002 reeds ruwweg een derde is gerealiseerd. In het onderwijs nemen de prestaties van leerlingen uit etnische minderheden gemiddeld genomen toe. Zo constateert de onderwijsinspectie dat het slaagpercentage van Turkse en Marokkaanse leerlingen in het HAVO/VWO in 1999 hoger lag dan in 1998. Voor Marokkaanse leerlingen werd een verbetering van 8% geconstateerd.
Het Nederlandse integratiebeleid is dus zeker niet onverdienstelijk. Dat gezegd zijnde, zijn er wel problemen. Het jaar 2000 was voor minderheidsgroepen een bewogen, bij gelegenheid zelfs dramatisch jaar. Zo heeft de deplorabele economische situatie op de Antillen de migratie naar Nederland omhooggestuwd naar een nieuw record. Bedroeg het aantal migranten 7006 in 1999, in het jaar 2000 bedroeg dat 7868. Met de zogenaamde Antillianen gemeenten heb ik overeenstemming bereikt over de rijksbijdrage aan deze gemeenten, zodat zij voor een goede opvang van Antilliaanse nieuwkomers kunnen zorgdragen. Met de Antilliaanse regering ben ik nog in gesprek over de verplichte inburgering van Antilliaanse jongeren voordat ze naar Nederland komen.
De Surinaamse gemeenschap stond met talloze herdenkingen stil bij het feit dat 25 jaar geleden aan de vooravond van de onafhankelijkheid een migratiestroom naar Nederland kwam. Uit onderzoeken komt steeds naar voren dat de Surinamers in Nederland het als minderheidsgroep relatief goed doen, wat op zich een reden voor vreugde is. Dramatisch was het overlijden van oud-premier Arron in nota bene Nederland, een paar dagen na de viering van 25 jaar onafhankelijkheid van Suriname.
De onrust op de Molukse eilanden is in het afgelopen jaar helaas niet verminderd. Met de Molukse gemeenschap en met mijn collegas van het kabinet hebben we om de tafel gezeten om te spreken over de zorgwekkende situatie en gemeenschappelijk te bezien wat voor bijdrage geleverd kan worden aan de rust en vrede op deze eilanden.
Dramatisch was in eigen land de vuurwerkexplosie op 13 mei 2000 in Enschede waar 14 van de 22 slachtoffers van etnische herkomst waren. Hartverwarmend bij deze ramp was de onderlinge solidariteit dwars door etnische scheidslijnen heen.
Maar er waren gelukkig niet alleen problemen. Het buurtvaderproject van Marokkaanse vaders heeft tot in Europees verband grote waardering gekregen en heeft de overheid nogmaals gewezen op de grote kracht die er schuilt binnen de eigen gemeenschappen. In het integratiedebat in april 2000 heeft de fractievoorzitter van de PvdA er terecht op gewezen dat de geschiedenis leert dat sociale integratie het resultaat is van een grote gemeenschappelijke inspanning, dat mensen zelf emanciperen en integreren. Ik ben het ook met hem eens dat de bijdrage van de overheid gaat tot aan het scheppen van voorwaarden. Het is de gemeenschap zélf die het moet doen.
In het LOM wordt de kracht en inspiratie van de minderheden zelf aangeboord om het integratiebeleid een kwaliteitsimpuls te geven. In LOM-verband hebben we in het afgelopen jaar een aantal keren buitengewoon succesvol overlegd. Ik memoreer in dit verband het LOM-overleg over arbeidsmarkt en over de interculturalisatie van de gezondheidszorg. In beide gevallen ging het om beleidsstukken die een voorlopig karakter hadden, precies zoals de wetgever zich dat indertijd in 1997 had voorgesteld. Dankzij de coulante houding van de LOM-partners, die bereid waren om op zeer korte termijn te overleggen, zijn we er in het afgelopen jaar vaak in geslaagd om ook in agendatechnische zin snel bij elkaar te komen. Nog verleden week op woensdag 17 januari jl. was er op verzoek van het LOM een overleg over de WAO-problematiek. Ook dit was voorbeeldig. De samenwerkingsverbanden hadden zelf het initiatief genomen voor dit overleg en ook zelf een gespreksnotitie geschreven. Dit soort LOM-overleg smaakt naar meer. Ik maak bij het LOM drie aantekeningen.
In de eerste plaats is het LOM een overlegorgaan en geen adviesorgaan die verplicht geconsulteerd moet worden. Wij spannen ons steeds tot het uiterste in om met de
LOM-samenwerkingsverbanden te overleggen, maar het is niet altijd mogelijk om dat te doen, als wij van de andere kant door de Tweede Kamer tijdslimieten krijgen opgelegd.
Voorts gaat de Beheersstichting van de samenwerkingsverbanden door een moeilijke periode. Het lijkt mij zaak om hier snel verbetering in aan te brengen.
Tenslotte zijn er Kamervragen gesteld over de mogelijke belangenverstrengeling bij inspraakorganen. De daarin gesuggereerde infiltratie door buitenlandse mogendheden van samenwerkingsverbanden wijs ik in mijn antwoord resoluut van de hand. Het is echter wel aan de besturen van de
samenwerkingsverbanden om bedacht te zijn op dit element van mogelijke verstrengeling.
Dames en heren,
Een van de beste boeken die ik in het afgelopen jaar gelezen heb, was "Witte tanden" van Zadie Smith. In dit boek las ik over de Bengaalse moslim Samad die na zijn immigratie naar Engeland bevreesd was voor het aan diggelen vallen van zijn droom dat zijn kinderen goede moslims zouden worden. Zonder zijn vrouw in het ingrijpende besluit te kennen, neemt hij daarom het besluit om zijn negenjarige Magid terug naar Bangladesh te sturen. Omdat hij geen geld heeft voor de reis voor beide zoons, blijft zijn andere zoon Millat bij hem achter in Engeland. Echter, anders dan hij verwacht had, is het juist Magid die zich heel Westers ontwikkelt, in tegenstelling tot Millat die juist een moslimfundamentalist wordt. Dit boek illustreert het belang van het geven van ruimte aan minderheden, immers juist de jongere die in Engeland blijft wordt een moslimfundamentalist. Met de nota "Kansen krijgen, kansen pakken" wil het kabinet ruimte geven aan minderheden, maar ook minderheden uitnodigen om de geboden ruimte te benutten. De nota "Kansen krijgen, kansen pakken" zal dit jaar verder worden geïmplementeerd. Voorts ben ik van plan met een doelgroepennota te komen die ik graag wil bespreken met samenwerkingsverbanden. Ook zullen wij op het terrein van het terugdringen van de wachtlijsten oudkomers resultaten moeten boeken. Maar bovenal wil ik met verwijzing naar het citaat van Shaw een bijdrage leveren aan het realiseren van een harmonieuze multiculturele samenleving waarin burgers en instellingen zich hebben ingesteld op het feit dat Nederland een immigratieland is geworden.
Alleen het gesproken woord geldt.

Relevante links:
Notitie Kansen krijgen kansen pakken
Over het boek Witte tanden van Zadie Smith