Informatie voor de pers. Vrije Universiteit Amsterdam.
28/02/2001
Tussen winst en moraal: het naleven van milieuregels door bedrijven
Waarom overtreden sommige ondernemingen regelmatig milieu- en
arbovoorschriften en andere nooit? Het is niet alleen een kwestie van
kostenbesparing uit winstbejag, toonde Wim Huisman aan. Op donderdag 8
maart promoveert hij op het proefschrift Tussen winst en moraal u
Achtergronden van regelnaleving en regelovertreding door
ondernemingen. Op het snijvlak van criminologie, recht en
organisatiewetenschap onderzocht Huisman hoe het komt dat hij zulke
sterke verschillen vond tussen ondernemingen wat betreft het naleven
van regels.
Een deel van de oorzaak van regelovertreding ligt bij de overheid, zo
vond Huisman, want zij werkt met onduidelijke regels en gebrekkig
toezicht overtredingen in de hand. Daarnaast vertrouwen
bestuursorganen doorgaans meer op informeel overleg dan op formeel
juridische handhavingmiddelen. Bedrijven die willen, kunnen daardoor
gelegenheid krijgen overtredingen lange tijd ongestraft voort te
zetten. Ook de bedrijfscultuur blijkt een belangrijke rol te spelen
bij het al dan niet negeren van voorschriften: normen en waarden met
betrekking tot milieu- en arboregels verschillen sterk tussen
ondernemingen.
Huisman deed zijn onderzoek bij bedrijven in de
textielveredelingsbranche u waar men textiel bijvoorbeeld verft,
bedrukt en antistatisch of brandwerend maakt u en de
afvalverwerkingbranche. In de beide branches selecteerde hij zeven
ondernemingen die structureel wel of juist niet regels aan hun laars
lappen: extreme voorbeelden dus. Naast literatuuronderzoek hield hij
bij de uitgekozen bedrijven interviews met leidinggevenden en
onderzocht hij dossiers. Ook bij betrokken overheidsinstellingen deed
hij onderzoek naar de gang van zaken bij ´zijn´ bedrijven.
Alleen hoge boetes opleggen zal notoire regelovertreders niet brengen
tot gedragsverandering. Volgens Huisman kunnen informele sancties,
zoals negatieve publiciteit, harder aankomen dan formele sancties,
oftewel boetes. "Negatieve publiciteit kost uiteindelijk meer dan de
boetes, doordat mensen de diensten of producten van het betreffende
bedrijf gaan mijden", zegt Huisman.
Een andere manier om te zorgen dat bedrijven zich netjes aan de regels
houden, zijn zogeheten zelfreguleringssystemen. Bedrijven kunnen
interne milieu- of arbozorgsystemen invoeren die processen volgens een
verantwoord protocol laten verlopen. Ze kunnen daarvoor certificaten
krijgen, waarmee ze dan weer aan de buitenwereld kunnen laten zien dat
ze het goed doen. Het gevaar van zo´n certificaat is wel dat een
bedrijf moeite doet om het certificaat te krijgen, maar daarna weer op
het verkeerde pad belandt en niet meer volgens het certificaat werkt.
"Bij mijn onderzoek ben ik er niet zomaar vanuit gegaan dat het wel
goed zat als een bedrijf een ISO-certificaat had", zegt Huisman. "Voor
sommige bedrijven is zo´n certificaat namelijk alleen maar window
dressing: ze willen voor de buitenwereld de schone schijn ophouden."