14 mrt 2001
Nummer 28 14 maart 2001
Oratie hoogleraar Logistiek Management
Ingewikkelde problemen hebben soms eenvoudige oplossingen
Veel logistieke problemen zijn zeer gecompliceerd, omdat de beste
oplossing er een is uit een onvoorstelbaar groot aantal
mogelijkheden. Toch zijn er soms rekenmethoden te vinden waarmee
een computer deze problemen in niet al te lange tijd kan oplossen.
Op andere momenten moeten we genoegen nemen met minder goede
oplossingen. Maar hoe ingewikkelder het probleem, hoe eenvoudiger
de oplossingsmethode lijkt. Populair gezegd geldt de paradox:
oneindig moeilijke problemen zijn gemakkelijk oplosbaar.
Kortste route
Computer Coach
Een verrassing
Beste mogelijkheid
Curriculum Vitae
Noot voor de pers
Dit is de kern van de oratie, die de Groningse hoogleraar Logistiek
Management
prof.dr. Gerard Sierksma op dinsdag 20 maart 2001 uitspreekt aan de
Rijksuniversiteit Groningen.
Al vanaf zijn jeugd is Sierksma gefascineerd door het begrip
"oneindig in de wetenschap", zowel wat betreft het oneindig kleine
als het oneindig grote. Zijn oratie draait rond (super)exponentiële
reeksen. "Elke nieuwe stap in zo'n reeks betekent veel meer dan een
verdubbeling van de betreffende aantallen."
Kortste route
"Bij verschillende praktische problemen hebben we te maken met
zulke enorme getallen. Zoals de vraag naar de kortste route die een
schip, vrachtauto, of vliegtuig zou kunnen volgen langs
verschillende locaties", zo schetst Sierksma de kern van het
probleem. "Als je elke volgorde van locaties meerekent, kom je bij
20 locaties al uit op een 2 met 18 nullen aan mogelijkheden. Ook
als je de onzinnigste daarvan meteen wegstreept, hou je
verschrikkelijk veel mogelijkheden over."
Computer Coach
Een ander tot de verbeelding sprekend probleem is de ideale
opstelling van een voetbalelftal. Hoe kies je elf mensen uit een
selectie van drieëntwintig en zet je ze ook nog op de juiste
plaatsen in het veld? Voor de oplossing van dit probleem heeft
Sierksma een spraakmakend systeem ontwikkeld. Het programma De
Computer Coach registreert van elke kandidaat-speler en elke
positie een vijftigtal kwaliteiten, met bijbehorend cijfer van nul
tot tien. Vervolgens rekent het, op basis van deze gegevens,
razendsnel de ideale opstelling uit. "Stel nou dat een kwaliteit
van één van de spelers verandert, door een blessure of iets anders.
Dan weet De Computer Coach meteen te vertellen wat er moet
gebeuren. Soms wordt een speler eenvoudig vervangen door een ander,
soms vinden er verschuivingen in de opstelling plaats."
Een verrassing
Een programma als de Computer Coach is niet één, twee, drie,
verzonnen. Er is een gedegen kennis van econometrie voor nodig.
Maar soms worden de problemen nog ingewikkelder. "In de zee bij het
voormalige Joegoslavië moesten verdachte schepen gecontroleerd
worden in verband met de heersende boycot. Daar hebben we toen
geprobeerd een programma voor te ontwikkelen: in welke volgorde
controleer je ze om zo effectief mogelijk te zijn. Maar het gaat om
een probleem met een onmogelijk groot aantal factoren: waar varen
de schepen, welke kant varen ze op, en hoe verdacht zijn ze." De
optimale oplossing was simpelweg niet te achterhalen. De haalbare
mogelijkheid die er het dichtste bij kwam was nogal verrassend.
"Controleer gewoon telkens het dichtstbijzijnde schip, ongeacht
richting of graad van verdachtheid. Heel simpel, maar zo dicht bij
de beste oplossing als je maar kunt komen."
Beste mogelijkheid
Iets vergelijkbaars is te vertellen over een robot, die in
printplaatjes voor elektronica-onderdelen elke halve minuut 3000
gaatjes moet boren op vooraf aangegeven plaatsen. "Hij moet gewoon
telkens de dichtstbijzijnde plek nemen waar een gat moet komen. Hoe
meer gaatjes er zijn en hoe dichter bij elkaar, hoe dichter ook de
route van de robot de beste mogelijkheid zal benaderen. Want die
beste mogelijkheid is hier gewoon niet uit te rekenen", zegt
Sierksma. "Er zijn wetenschappers die daar anders over denken. Maar
ik ben tot die conclusie gekomen toen ik een keer nadacht over een
cijferslot. Is er een methode te verzinnen om snel de code te
kraken? Nee, je moet alle mogelijkheden bij langs gaan, en dan maar
hopen dat de juiste code niet de allerlaatste is die je
uitprobeert."
Curriculum Vitae
Gerard Sierksma werd op 16 April 1945 geboren te Kampen. Hij
studeerde wis- en natuurkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.
In 1971 werd hij aan diezelfde universiteit universitair docent
Econometrie, en in 1991 universitair hoofddocent Operations
Research, met als specialiteit de kwantitatieve logistiek. In 2000
werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar Logistiek Management aan
de vakgroep Marketing en Marketing-onderzoek. Hij publiceerde
talloze artikelen op de gebieden wiskunde, geschiedenis, filosofie
en logistiek.
Noot voor de pers
*