WINNAARS ZIJN VERLIEZERS IN AMSTERDAMS REFERENDUM
Bij het gisteren gehouden referendum in Amsterdam over de instelling van een aparte gekozen deelraad voor de Amsterdamse binnenstad, stemde 86,8 procent tegen en 13,2 procent voor. De opkomst was 22,5 procent. Vanwege de hoge opkomstdrempel die het gemeentebestuur in 1996 had ingesteld, is de uitkomst echter door het gemeentebestuur ongeldig verklaard wegens de te lage opkomst. 127.000 stemmen gaan de prullenbak in.
In 1995 werden twee referenda gehouden - over de bouw van Ijburg en de aanleg van de Noord-Zuid-lijn - waarbij het gemeentebeleid twee keer met grote meerderheden werd verworpen. Dit vond het gemeentebestuur kennelijk niet de bedoeling, en op initiatief van GroenLinks - die zich laat voorstaan als voorstander van directe democratie - werd een de huidige opkomstdrempel ingesteld. Vijftig procent van het aantal Amsterdammers dat stemde bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen, moet bij een referendum tegen het raadsbesluit stemmen. Anders is het referendum ongeldig. Momenteel komt dit aantal op 132.484. Van de 127.027 stemmers stemden 110.213 gisteren tegen de deelraad.
De redenering hierachter is dat burgers een mandaat hebben gegeven aan het gemeentebestuur om vier jaar lang te besluiten. Alleen de besluiten van het gemeentebestuur zijn daarom 'democratisch'. Als burgers vervolgens een besluit willen tegenhouden, moeten minimaal de helft van het aantal dat stemde bij de verkiezingen, nu tegen dat besluit stemmen. Anders kan een 'minderheid' haar wil opleggen aan de 'meerderheid'. Bij nader inzien valt deze theorie echter uit elkaar.
QUORUMS DEUGEN NIET
Wat bij referenda eigenlijk gebeurt, is dat de burgers het mandaat wat zij aan de gemeenteraad hebben gegeven, voor dit concrete onderwerp terugnemen. Het uiteindelijke beslissingsrecht, dat in een democratie oorspronkelijk bij de burgers ligt en door hen voor 4 jaar wordt 'uitgeleend' aan enkelen van hen die in een vertegenwoordigend college gaan zitten, gaat weer terug naar de oorspronkelijke bezitters.
Bij stemmingen zullen er altijd mensen zijn die om wat voor reden dan ook, niet kunnen of willen deelnemen aan de stemming. Dat is hun eigen keus, maar wie niet gaat stemmen geeft een mandaat aan de groep die wel gaat, om het besluit te nemen. Anders zou iedereen naar een stemming in de war kunnen schoppen door eenvoudig thuis te blijven. We moeten dus alleen kijken naar de groep die ervoor kiest om zich wel uit te spreken. Dit is welbeschouwd ook geen probleem. Wanneer burgers geen tijd willen vrijmaken, zichzelf niet capabel achten of niet betrokken genoeg zijn, is het prima wanneer zij zich bescheiden terzijde houden en het besluiten overlaten aan zij die wel genoeg tijd vrijmaken, voldoende geinformeerd zijn of betrokken zijn.
Quorums zijn niet alleen onlogisch, maar ook onterecht. Voor gewone verkiezingen wil geen enkele partij quorums. Wanneer 5 procent van de bevolking de Amsterdamse gemeenteraad of het parlement zou verkiezen, is dat volgens hen geen enkel probleem. Wanneer bijvoorbeeld 20 procent van de kiesgerechtigden opkomt bij een direct-democratische stemming, dan is dat plotseling niet voldoende. Terwijl dat voor Amsterdam op 113.164 personen komt, veel meer dan de 39 personen die in de gemeenteraad zitten.
Maar wellicht het meest vervelende is dat het quorum allerlei vervelende bij-effecten heeft:
* Quorums maken manipulatie en boycotacties van tegenstanders van het referendum mogelijk. Immers, bij een quorum worden de niet-stemmers feitelijk bij de tegenstemmers opgeteld. In Italie boekte de maffia in juli 1999 zo een grote overwinning door met pressie en verdachtmakingen mensen te weerhouden om op te komen bij een referendum over een nieuw kiesstelsel dat de macht van de maffia zou verminderen. Het hoge quorum van 50 procent werd op 0,4 procent na niet gehaald; 25 miljoen stemmen gingen de prullenbak in. In Nederland werd de eerste boycotactie reeds in 1991 georganiseerd vanuit de PvdA in Haarlem.
* Als een meerderheidsuitslag ongeldig wordt verklaard omdat het quorum niet is gehaald, heeft dat een slechte uitwerking op de opkomst bij daarop volgende referenda. Burgers ervaren deze spelregels als oneerlijk en krijgen de indruk dat de het niet uitmaakt wat zij doen omdat de overheid haar zin toch doordrukt. In Amsterdam is de opkomst bij referenda, na de eerste ervaring met de huidige opkomstdrempel, gekelderd van gemiddeld bijna 40 procent (stadsprovincie, Vrije Geer, Ijburg) naar gemiddeld iets meer dan 22 procent (Noordzuid-lijn, stadsdeel binnenstad).
* Het quorum zorgt voor vertekeningen in de uitslag. In de Amsterdamse constructie worden niet-stemmers als voor-stemmers geteld. Het is bekend - en hierop werd gisteravond ook door onder meer burgemeester Cohen gezinspeeld - dat een aantal voorstanders zich dit realiseert, en het niet nodig vindt om te gaan stemmen. Zou het quorum niet hebben bestaan, dan zou de uitslag dus anders zijn geweest. Het is onbekend hoe groot dit aantal is, juist omdat het quorum het niet-stemmen interpreteert als (soms) voorstemmen. Hierdoor kunnen we de eigenlijke stemmen niet meer juist tellen.
Het achterliggende probleem is dat het gemeentebestuur het mandaat niet volmondig teruggeeft aan de bevolking. Zij verplicht eerst burgers om hun mandaat af te geven, onder voorwaarden die het gemeentebestuur heeft gesteld. Omdat de burgers geen andere keus hebben, en niet zelf voorwaarden kunnen stellen aan het uitlenen van het mandaat - zoals invoering van een volwaardig referendumstelsel - gaan ze stemmen. Vervolgens doet het gemeentebestuur alsof zij de enige legitieme instantie is. En als burgers al een zeer beperkt referendum kunnen aanvragen, dan doet het gemeentebestuur of zij nog steeds het mandaat heeft en het referendum eigenlijk een ingewikkelde opiniepeiling betreft waarbij 'egoïstische' burgers van buitenaf aanschopt tegen een democratisch besluit van de enige legitieme instelling: de gemeenteraad. Indien de gemeenteraad haar regels ook voor zichzelf zou laten gelden, zou ze onmiddellijk moeten aftreden omdat zij geen absolute meerderheid van de burgers achter zich heeft.
Uit het bovenstaande volgt maar één conclusie: quorums zijn funest voor het referendum en moeten worden afgeschaft. In de staten met serieuze ervaring met het referendum - met name Zwitserland en 24 Amerikaanse deelstaten - bestaan nergens quorums.
www.referendumplatform.nl