Nieuwsflits
5|01 Nummer 5, 9 mei 2001
Allochtone druggebruikers mijden reguliere hulpverlening
Programma's in de GGZ
Operatie Tegengif onderzocht
No Deal!!
Ziekteverzuim om psychische redenen is hanteerbaar
Openbare ggz in ontwikkeling
Omgang met antipsychotica
Transmurale samenwerking
Distributie videobanden Trimbos-instituut
Colofon
Homepage
Allochtone druggebruikers mijden reguliere hulpverlening
Allochtone druggebruikers maken relatief weinig gebruik van het aanbod
van de verslavingszorg. Dat komt niet omdat een hulpvraag ontbreekt,
maar omdat zij een aantal belemmeringen tegenkomen bij het zoeken naar
hulp. Zo heeft de verslavingszorg onder veel allochtone druggebruikers
een slecht imago, waardoor velen de stap er naar toe niet eens
overwegen.
Dat blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut onder allochtone
druggebruikers in Amsterdam en Utrecht. Voor het onderzoek zijn bijna
tachtig Surinaamse, Marokkaanse en Turkse druggebruikers op straat, op
gebruiksplekken en in dealpanden opgezocht en ondervraagd naar hun
redenen om geen contact met de verslavingszorg te zoeken. Het is voor
het eerst dat deze groep allochtone verslaafden zonder
hulpverleningscontacten in beeld wordt gebracht. Ook is het voor het
eerst dat iets bekend wordt over de `verborgen' groep Turkse
druggebruikers.
Op 8 mei zijn in de Driehoek te Utrecht de resultaten van het
onderzoek gepresenteerd op de studiedag Verslaafd, allochtoon en
dan...?
Het feit dat deze veelal zware gebruikers van meerdere drugs niet in
behandeling zijn, wil niet zeggen dat zij geen behoefte aan hulp
hebben. Maar soms weten ze niet waar ze naar toe moeten of wat de hulp
inhoudt. Daarnaast is er een groep die een dusdanig negatief beeld van
de verslavingszorg heeft dat ze menen dat zij daar niets te zoeken
hebben. Voor een groot deel is dat beeld bepaald door gebruikers die
wel ooit in behandeling zijn geweest, maar die daarmee voortijdig zijn
gestopt of die na de behandeling opnieuw zijn gaan gebruiken.
Veel allochtone druggebruikers weten ook buiten de verslavingszorg te
blijven met hulp van familie en vrienden. De meeste hulp bestaat uit
voedsel, geld en het bieden van een plaats om te slapen, douchen en de
was te doen. Deze hulp behoedt ze voor verder afglijden maar houdt ze
buiten het zicht van de reguliere hulpverlening.
A. van Wamel, A. Eland: Buiten bereik. Allochtone druggebruikers
buiten de hulpverlening. Uitgave Trimbos-reeks 2001-3, prijs f
32,50. Te bestellen bij de telefoniste van het Trimbos-instituut tel.
(030) 297 11 00.
* Anneke van Wamel (030) 297 11 00
Programma's in de GGZ
In de publicatie Programma's in de GGZ - een recente uitgave van GGZ
Nederland en Trimbos-instituut - wordt op systematische wijze
beschreven wat zorgprogramma's zijn. Daarbij wordt het concept van
programma's onderscheiden naar drie niveaus: programma's als
theoretische constructie, programma's als onderhandelingskader voor
het individueel zorgplan en programma's als richtsnoer voor de
organisatie en financiering van de zorg. Aan de orde komen begrippen
als: programma, doelgroep, doelen, hulpvraag, diagnose, onderzoek en
advisering, indicatiestelling en zorgtoewijzing, zorgplan, hulpaanbod,
modulen en activiteiten, circuit.
Het boekje is bedoeld als een landelijke handreiking voor
zorgprogrammering in de regio's. Het is geschreven door Nico de Boer
in opdracht van het Landelijk project Programma's in de GGZ, een
project van GGZ Nederland en het Trimbos-instituut dat zich richt op
ondersteuning in brede zin van de ontwikkeling en invoering van
programma's in de GGZ en verslavingszorg. Het boekje is het eerste
product van dit landelijk project. Andere activiteiten richten zich
op: het opzetten van een databank van GGZ-programma's, het versterken
van het cliëntenperspectief in zorgprogramma's, het verzamelen en
analyseren van de ervaringen die in een aantal vooroplopende regio's
inmiddels zijn opgedaan, programma's in de forensische psychiatrie en
het voorbereiden van onderzoek op dit terrein.
Programma's in de GGZ is een uitgave van GGZ Nederland en het
Trimbos-instituut en kost f 15,00. Exemplaren kunnen besteld
worden bij GGZ Nederland (030) 287 33 33). Het publicatienummer is:
2001-123L
* Henk Verburg (030) 297 11 00
Eugenie van Rest (030) 287 33 33
Operatie Tegengif onderzocht
Roken is een belangrijke oorzaak van een groot aantal
gezondheidsproblemen. De meeste rokers beginnen ermee in hun
middelbare schooljaren. Daarom werd in het schooljaar 1998-1999 een
campagne op middelbare scholen uitgevoerd (Operatie Tegengif), met als
doel jongeren zoveel mogelijk van het roken af te houden. Het
programma richtte zich specifiek op brugklassers van het IVBO, VBO en
MAVO. Leerlingen van deze schooltypen hebben gemiddeld een lage
sociaal economische status (SES). De SES is, zo blijkt uit onderzoek,
een belangrijke indicatie voor grote verschillen in rookgedrag.
De leerlingen kregen drie lessen uit het Trimbos-materiaal Wat je kunt
verwachten van roken aangeboden en deden mee aan een klassikale
niet-roken wedstrijd van het Trimbos-instituut en Stichting
Volksgezondheid en Roken (Stivoro). TNO-PG in Leiden voerde een
evaluatie uit gebaseerd op de nulmeting en twee nametingen.
Het project bleek effect te sorteren. In de controlegroep was tussen
de nulmeting en de eerste nameting 8% (weer) gaan roken, in de
Operatie Tegengif-groep slechts 3%. Bij meisjes viel het verschil nog
groter uit. Verder bleek Operatie Tegengif de sociale druk in een klas
om te gaan roken te kunnen doorbreken. De evaluatie laat verder zien
dat het effect van het programma geleidelijk afneemt als er geen
vervolgactiviteiten worden ondernomen.
Operatie Tegengif is ook in het schooljaar 2000-2001 aangeboden aan de
scholen en richt zich dit jaar naast de brugklassers ook op
tweedeklassers. Dit schooljaar hebben, vanaf 1 november tot 1 maart
jl. 850 klassen het volgehouden om niet te roken. Dit zijn zo'n 25.000
leerlingen. Door alle drie de registratieformulieren en een originele
foto in te sturen maken de deelnemende klassen kans op een prijs: op
31 mei, `Wereld-niet-roken-dag', worden 12 provinciale- en een
landelijke prijs uitgereikt en een Europese prijs: een reis naar
Athene.
* Rudi Loof (030) 297 11 00
No Deal!!
Het dealen in drugs op en rond scholen is iets waar iedere school voor
voortgezet onderwijs mee te maken heeft. Vaak onttrekt het zich aan
het zicht van de schoolleiding, soms leidt het tot excessen en veel
negatieve publiciteit, maar in alle gevallen verdient het de aandacht.
Medewerkers van GGD-en en Instellingen voor Verslavingszorg die
participeren in het project De Gezonde School en Genotmiddelen,
krijgen dan ook steeds vaker de vraag of ze een school kunnen
ondersteunen bij het opzetten van beleid ten aanzien van dealen op en
rond school. Daarom is nu door het Trimbos-instituut (productgroep
Cannabis) in samenwerking met Stichting CAD te Zwolle en de GGD Regio
IJssel Vecht te Zwolle het project No Deal!! ontwikkeld.
Het doel van No Deal!! is voorkomen dat op scholen incidenten met
dealen ad hoc worden aangepakt. Het is wenselijk dat scholen van
tevoren bedenken hoe zij het (preventief) beleid rond dealen willen
vormgeven en welke acties ze daarbij kunnen ondernemen. Daarbij is met
name samenwerking tussen school, politie, gemeente en andere
instellingen van belang.
Het project bestaat uit:
1. De Handleiding No Deal!! voor scholen. In deze handleiding is
informatie opgenomen over: wetgeving en strafbare feiten, beleid en
regelgeving op school, preventieve maatregelen, samenwerkingspartners,
signaleren van dealen en het opstellen van een plan van aanpak. In de
bijlagen zijn een aantal praktische zaken verder uitgewerkt, zoals
bijvoorbeeld: een voorbeeldreglement, een voorlichtingsles, een brief
voor ouders/verzorgers en een voorbeeldconvenant.
2. De Handleiding No Deal!! voor GGD en instelling voor
verslavingszorg. Deze handleiding is bestemd voor medewerkers van
GGD-en en instellingen voor verslavingszorg die meer willen weten over
de mogelijkheden om scholen te ondersteunen bij het ontwikkelen van
beleid ten aanzien van dealen op en rond de school.
Op dit moment zijn de handleidingen als pilotversie beschikbaar. Twee,
nog te selecteren, regio's fungeren als pilotregio. In deze regio's
zal No Deal!! intensief worden onderzocht. Nadat het pilottraject is
afgerond zal de definitieve versie van No Deal!! in de nieuwe
vormgeving van de materialen van De Gezonde School en Genotmiddelen op
de markt komen.
* Rudi Loof (030) 297 11 00
Ziekteverzuim om psychische redenen is hanteerbaar
Ziekteverzuim om psychische redenen is hanteerbaar. Dat is de
belangrijkste conclusie die getrokken kan worden uit de recent
verschenen studie naar actuele feiten en cijfers over preventie en
aanpak van psychische arbeidsongeschiktheid. De studie is door Bureau
As/tri en het Trimbos-instituut uitgevoerd in opdracht van de
commissie Psychische Arbeidsongeschiktheid (de zogenaamde Commissie
Donner I).
De volgende bevindingen uit de studie ondersteunen deze conclusie. Zo
blijkt dat psychische klachten en verzuim lang niet altijd samengaan.
Eén op de vijf werkenden blijkt psychische klachten te hebben zonder
dat dit gepaard gaat met verzuim. Zelfs als de psychische klachten
ernstig zijn, zijn ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid niet
vanzelfsprekend. Andersom geldt ook, dat herstel van psychische
klachten niet automatisch leidt tot werkhervatting. Ook de duur van
het verzuim blijkt maar voor een klein deel afhankelijk te zijn van
het herstel van klachten. Uit deze bevindingen kan afgeleid worden dat
een aanpak van verzuim niet hoeft te wachten op herstel van klachten.
Dat sluit aan bij het streven van de commissie om door middel van een
leidraad voor de aanpak van ziekteverzuim om psychische redenen aan
werkgever en werknemer een concreet handvat te bieden voor het
hanteerbaar maken van dat ziekteverzuim.
Uit de studie blijkt bovendien dat de behandeling van diverse soorten
psychische en psychiatrische klachten zoals stress, burnout, depressie
en angststoornissen aantoonbaar effectief is. Over het effect van
allerlei preventieve, begeleidende en reïntegratiemaatregelen op
verzuim en werkhervatting is minder bekend. Vooral uit voorbeelden van
individuele bedrijven die succesvol zijn in verzuimbestrijding blijkt
dat een effectieve aanpak mogelijk is. Daarnaast blijkt dat er
verschillende persoons- en werkgebonden oorzaken zijn van psychische
klachten, verzuim en arbeidsongeschiktheid. Hoge werkdruk en slechte
werksfeer worden aangeduid als de twee belangrijkste oorzaken van
psychische arbeidsongeschiktheid.
De studie dient ter ondersteuning van een nadere analyse van de
commissie naar het huidige functioneren van het stelsel van
ondernemingen, gezondheidszorg, arbodienstverlening en sociale
zekerheid bij de aanpak van psychische problematiek. De commissie
streeft ernaar om op basis van de analyse nog dit jaar samen met
betrokken partijen (werkgevers, werknemers/patiënten, beroepsgroepen
en instellingen) afspraken te maken over een verbetering van de aanpak
van psychische arbeidsongeschiktheid. Na vaststelling van de afspraken
zal de commissie de praktische invulling daarvan begeleiden,
monitoren, en zo nodig verder stimuleren.
T.J. Veerman, C.G. Schoemaker, B. Cuelenaere, R.V. Bijl: Psychische
arbeidsongeschiktheid. Een overzicht van actuele feiten en cijfers.
Uitgave: Elsevier bedrijfsinformatie bv., tel. (0314) 358 358.
* Casper Schoemaker (030) 297 11 00
Openbare ggz in ontwikkeling
Het Trimbos-instituut (programma Opvang en Maatschappelijke Zorg)
voert sinds september 2000 in opdracht van GGZ Nederland een onderzoek
uit naar de praktijk van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg in
Nederland. De aandacht voor mensen in de marge van de samenleving is
de laatste jaren toegenomen. Veel van deze mensen bevinden zich in een
sociaal kwetsbare situatie. Zij zijn niet of niet voldoende in staat
om in de eigen bestaansvoorwaarden te voorzien en hebben meerdere
sociale en gezondheidsproblemen tegelijk. Kenmerkend voor deze mensen
is dat zij geen hulpvraag stellen waar de reguliere hulpverlening op
kan inspelen. Vaak vragen familie, buren en omstanders om hulp,
waardoor er dikwijls sprake is van ongevraagde bemoeienis of
hulpverlening.
Gemeenten en instellingen hebben allerlei initiatieven genomen om deze
mensen te bereiken en van de noodzakelijke zorg te voorzien. De
verzamelterm voor deze initiatieven is Openbare Geestelijke
Gezondheidszorg (OGGZ). Op het moment is niet duidelijk wat dit
OGGZ-aanbod in de praktijk precies inhoudt en hoe dit aanbod tussen
instellingen op elkaar is afgestemd.
Onderzoekers van het Trimbos-instituut zijn inmiddels begonnen met de
ontwikkeling van een voorlopig referentiekader waarin OGGZ preciezer
wordt afgebakend en geoperationaliseerd. Daarnaast is de afgelopen
maanden gewerkt aan het vaststellen van een lijst van OGGZ-taken. Dit
gebeurde met behulp van schriftelijke bronnen, gesprekken met
sleutelfiguren en een panel van deskundigen die de praktijk van de
OGGZ goed kennen. In het panel waren hulpverleners, cliënten en
familie vertegenwoordigd.
De OGGZ-taken vormen de basis voor een enquête onder ruim 150
voorzieningen en gespecialiseerde teams op het terrein van geestelijke
gezondheidszorg, verslavingszorg, maatschappelijke opvang en GGD/GG&GD
in de gemeenten Rotterdam, Den Haag, Groningen, Deventer, Almelo,
Gouda en het gewest Noord-Limburg. Voorzieningen en teams zijn in nauw
overleg met lokale sleutelfiguren in beeld gebracht. Naar verwachting
geven ze met elkaar een representatief beeld van de OGGZ in Nederland.
Doel van de enquête is inzicht te krijgen in de uitvoering van
OGGZ-taken: welke voorzieningen/ sectoren voeren welke taken uit? Waar
zitten hiaten en overlap? Tevens komen zaken aan de orde als: bereikte
cliëntengroepen, ervaringen met samenwerking en afstemming, en
daarnaast behoeften aan deskundigheidsbevordering.
Tijdens een landelijke werkconferentie op 5 juli 2001 bespreken
onderzoekers, betrokkenen uit de gemeenten en vertegenwoordigers van
relevante landelijke organisaties de resultaten van de inventarisatie
en staat ook het voorlopige referentiekader ter discussie.
Vervolgens vinden verspreiding van referentiekader en enquêtegegevens
plaats door middel van een nieuwsbrief voor instellingen en lokale
OGGZ-platforms.
Het Trimbos-instituut voert het onderzoek uit in samenwerking met het
Landelijk Platform OGGZ. Dit platform is ingesteld om de
totstandkoming van een basisaanbod OGGZ te faciliteren.
* Els Bransen, Judith Wolf (030) 297 10 00
Omgang met antipsychotica
Welke betekenis geven cliënten met psychotische stoornissen aan
antipsychotica? Wat voor (onbewuste) normen en waarden over het
gebruik van medicatie kunnen in het geding zijn en hoe maken deze
cliënten afwegingen tussen voor- en nadelen van antipsychoticagebruik?
Onlangs is het Trimbos-instituut, in samenwerking met het Instituut
voor Gezondheidsethiek te Maastricht, gestart met een onderzoek naar
de omgang met antipsychotica. Het doel is om te achterhalen wat voor
cliënten zoal een rol speelt als het gaat om antipsychotica en hoe
cliënten en hulpverleners daarover met elkaar in gesprek gaan. Het
onderzoek naar betekenis van antipsychotica moet inzicht verschaffen
in overwegingen van cliënten om wel, af en toe, of geen antipsychotica
te gebruiken. Die overwegingen zullen verwerkt worden in een folder
die cliënten kunnen gebruiken om voor zichzelf meer greep te krijgen
op het medicijngebruik. Voor hulpverleners wordt een folder ontwikkeld
waarin vanuit het perspectief van cliënten de elementen staan opgesomd
die kunnen helpen om te komen tot een verbetering van de communicatie
met cliënten over antipsychotica.
In het onderzoek wordt gewerkt met zogeheten focusgroepen die bestaan
uit cliënten die antipsychotica gebruiken of daarmee gestopt zijn. Ook
zal een focusgroep van hulpverleners worden samengesteld. De
bijeenkomsten van de focusgroepen vinden deze zomer en in het najaar
plaats. In de laatste fase van het onderzoek worden de resultaten van
de gesprekken in de focusgroepen voorgelegd aan een vertegenwoordiging
van alle deelnemers aan het onderzoek. Het doel is dan om de
resultaten verder bij te stellen en te verwerken tot bruikbare en
heldere folders over betekenis van antipsychotica voor cliënten.
* Dorea Ketelaars,
Dorine Bauduin (030) 297 11 00
Transmurale samenwerking
Op 6 juli wordt in Utrecht door het Steunpunt Tussen de Lijnen van het
Trimbos-instituut een conferentie georganiseerd onder de titel:
Effectiveness of mental health consultation in primary care. Het doel
van de conferentie is een antwoord te vinden op de vraag: Wat is de
gewenste aanpak van transmurale samenwerking tussen de eerste- en de
tweedelijn? Over dit thema spreken prominente buitenlandse gasten als
L. Gask van het National Primary Care Research and Development Center
in Manchester, N. Gates uit Hamelton Ontario en uit eigen land G.
Schulpen van Huisartsgeneeskunde Maastricht. Ook wordt een overzicht
gegeven van de projecten die in ons land worden uitgevoerd. Van de
deelnemers wordt in het middaggedeelte een actieve bijdrage verwacht.
Zij kunnen hun expertise inzetten binnen groepsdiscussies om
prioriteiten vast te stellen over de aanpak van de samenwerking tussen
de eerste en tweede lijn.
Plaats: Domus Medica Utrecht. Kosten: f 250,-; Informatie over de
inhoud bij P.Verhaak (030) 272 97 35 of p.verhaak@nivel.nl. Voor
aanmeldingen kunt u terecht bij E. Zoer, NSPH tel. (030) 291 32 27.
* Wim de Vries (030) 297 11 00
Distributie videobanden Trimbos-instituut
Sinds 1 januari 2001 is de bibliotheek van het Trimbos-instituut
gesloten voor het externe gebruikers. Ook de mediatheek is per die
datum gesloten. De reden hiervoor is dat het Trimbos-instituut er niet
meer in slaagde uit eigen middelen (basissubsidie) een
`publieksbibliotheek' te bekostigen. Inmiddels worden er door het
ministerie van VWS plannen ontwikkeld voor een Landelijke Bibliotheek
Zorg en Welzijn, een samenwerkingsproject tussen het Trimbos-instituut
en andere landelijke kennisinstituten.
Voor de distributie van videobanden uit de collectie van de mediatheek
van het Trimbos-instituut is inmiddels een tijdelijke oplossing
gevonden. Per 1 mei 2001 wordt een deel van de collectie
gedistribueerd door de VVGG, de Vlaamse zustervereniging van het
Trimbos-instituut. Ook bestellingen vanuit Nederland zijn hier
mogelijk.
Adres
: VVGG Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheidszorg,
Tenderstraat 14, 9000 GENT, België. Tel. (00-32) 92 21 44 34,
Fax (00-32) 92 21 77 25,
E-mail: vvgg@xs4all.be
Contact: Karin Vercauteren.
Een uitzondering vormen de videobanden die door het Trimbos-instituut
zelf zijn geproduceerd in het kader van het project De gezonde school
en genotmiddelen. Het gaat daarbij om de volgende titels: Alcohol weet
wat je doet, Blowen weet wat je doet, Gokken weet wat je doet, Dat
doet mijn kind toch niet, In de wolken, Slik, Onder invloed onderweg,
Drugs geestverruimende programma's, en De gezonde school en
genotmiddelen.
Deze banden zijn nog steeds te bestellen bij het secretariaat van het
programma Middelengebruik Jongeren van het Trimbos-instituut. Tel.
(030) 297 11 00 tst. 600 of 137.
* Henk Maurits (030) 297 11 00
5|01
Nummer 5, 9 mei 2001
Colofon
Het Trimbos-instituut is een onafhankelijk landelijk kenniscentrum
voor de GGZ en verslavingszorg met als doel de geestelijke gezondheid
van mensen te bevorderen.
Nieuwsflitsen voorziet mensen die betrokken zijn bij de GGZ en
verslavingszorg kort en bondig van informatie over activiteiten,
diensten, producten en resultaten van het Trimbos-instituut.
Nieuwsflitsen mag vrijelijk worden gekopieerd en verspreid.
Redactie
Henk Maurits,
email: hmaurits@trimbos.nl
Henk Verburg,
e-mail: hverburg@trimbos.nl
Opmaak
Heidie Wisselo
Adreswijzigingen
Peter Stark,
e-mail: pstark@trimbos.nl
Belangrijke telefoonnummers
Bestellingen 030 297 11 00
Helpdesk Preventie (LSP/LOP) 030 297 11 51
Drugs Informatie Lijn 0900-1995
Trimbos-instituut
Netherlands Institute of Mental Health and Addiction
Da Costakade 45
Postbus 725 3500 AS Utrecht
Telefoon (030) 297 11 00
Fax (030) 297 11 11
Copyright © 2001 Trimbos-instituut All rights reserved.