René Gabriëls over Intellectuelen in Nederland
Een intellectueel is iemand die in het openbaar kritiek uitoefent op iets
dat naar zijn mening veel mensen aangaat en bovendien controversieel is. In
het boek "Intellectuele in Nederland" wordt de rol van de intellectueel in
publieke controversen over kernenergie, armoede en Rushdie beschreven. De
auteur René Gabriëls, universitair docent aan de Faculteit der
Cultuurwetenschappen van de Universiteit Maastricht, wijst erop dat
intellectuelen voor en van ideeën leven. Ze leven voor ideeën wanneer ze in
de openbaarheid strijden voor bijvoorbeeld een schoner milieu, een
rechtvaardige samenleving of voor vrede. Tevens leven intellectuelen van hun
ideeën. Ze ontlenen status en macht aan datgene wat ze uitspreken of op
papier zetten. In dit boek wordt verhelderd hoe vooral Nederlandse
intellectuelen voor en van ideeën leven. Gabriëls is nagegaan hoe ze
intervenieerden in voornoemde publieke controversen.
Rushdie
Voor zijn analyse van de Rushdie-affaire heeft Gabriëls niet alleen gekeken
naar wat intellectuelen beweren, maar ook de gewraakte roman De
Duivelsverzen geanalyseerd. Hierdoor kan hij een nieuw licht werpen op de
affaire. Hij laat zien dat Rushdies kijk op de wereld diametraal staat
tegenover de visie van columnisten die het voor hem opnemen. De columnisten
scheiden werelden die Rushdie juist in zijn romans en essays op een subtiele
wijze met elkaar verbindt.
Armoede in Nederland
Een ander controversieel onderwerp is armoede. De internationale euforie
over het poldermodel kan niet verhullen dat er in Nederland nog steeds
armoede is. Sinds de jaren tachtig is armoede herhaaldelijk het onderwerp
van een debat geweest. In 1989 beleefde de publieke controverse over armoede
haar eerste hoogtepunt toen politici met vertegenwoordigers van de kerken
streden over de vraag wie verantwoordelijk is voor de armoede in Nederland.
Begin jaren negentig verdween het armoededebat enigszins op de achtergrond.
In het najaar van 1996 laaide het echter weer op door een provocerende
uitspraak van bisschop Muskens uit Breda. Hij beweerde dat iemand een brood
uit de winkel mag weghalen wanneer hij zo arm is dat hij niet meer kan
leven. Gabriëls analyseert de rol van de intellectueel tijdens beide
hoogtepunten van het armoededebat, en laat zien hoe zij een nieuwe impuls
geven aan deze controverse door op een subtiele wijze feiten en waarden aan
elkaar te koppelen.
Kernenergie
In het begin van de jaren tachtig entameerde de overheid een Brede
Maatschappelijke Discussie (BMD) over kernenergie. Uit het op 23 januari
1984 gepubliceerde Eindrapport over deze discussie bleek dat een grote
meerderheid van de Nederlandse bevolking tegen uitbreiding van het aantal
kerncentrales was. Desalniettemin besloot de regering tot de bouw van nieuwe
kerncentrales. Vanwege de kernramp in Tsjernobyl kwam ze terug op dit
besluit. Gabriëls' analyse van de wijze waarop intellectuelen zich gemengd
hebben in de BMD vormt een leerstuk voor een democratische omgang met
gevaarlijke technologie. Intellectuelen die zich mengden in de BMD wezen er
problemen rondom deze technologie veronachtzaamden, maar wezen ook op het
democratisch tekort van de BMD.
Nieuwe kosmopoliet
Dit boek is niet zomaar een beschrijving van de publieke interventies van
intellectuelen, maar intervenieert tevens zelf. Volgens Gabriëls is dit
nodig omdat degenen die over intellectuelen schrijven doorgaans gebruik
maken van oude kaarten, terwijl het intellectuele landschap sterk gewijzigd
is. Hij betoogt dat de traditionele intellectueel uit de twintigste eeuw
tegenwoordig het veld dient te ruimen voor de nieuwe kosmopoliet.
Intellectuelen in Nederland. Publieke controversen over kernenergie, armoede
en Rushdie.
Uitgeverij Boom, Amsterdam. ISBN 90 5352 581 5
Noot voor de pers
De afdeling Communicatie van de UM is bereikbaar via 043 388 2044. Voor
urgente zaken buiten kantooruren 06 21275612.
De persberichten van de UM staan op Internet www.pers.unimaas.nl.