Alle promoties, intree- en afscheidsredes worden gehouden in de Aula van de TU Delft, Mekelweg 5, Delft
Kleding
18-05-01 | 16.00 uur
Prof.dr. J.M. Dirken, Eur. Ing. | hoogleraar Industrieel Ontwerpen, faculteit Ontwerp, Constructie en Productie
Academische kleding; een ontwerpfunctionele en historische bespiegeling Academische kleding wordt wereldwijd bij de zeer vele plechtigheden op universiteiten gedragen. Professoren in lange mantels en met speciale baretten op, met extra sjerpen of kleurige capuchons enz. Die speciale kledij kent een geschiedenis van eeuwen en is nauw verweven met het reilen en zeilen van de universiteiten. Dit, betrekkelijk luchtige, onderwerp koos professor Hans Dirken voor zijn, ruim geïllustreerde afscheidsrede. Hij is een dertig jaar hoogleraar geweest in het Industrieel Ontwerpen (I.O.). Hij was ook Rector Magnificus van de TU Delft, meermaals Decaan van zijn Faculteit en had dus ook vaak met die plechtigheden te maken. Academische kleding is een wat ander onderwerp dan de technische, alledaagse hulpmiddelen, die de ingenieurs I.O. meestal bestuderen en trachten te verbeteren. Desalniettemin wordt dat bijzondere kostuum ook ontworpen en gebruikt en is het ook cultuurhistorisch zeer interessant. Alledaagse kleding is dus zelden onderwerp van studie bij I.O.. Wel soms de wat technischer beroepskleding, zoals duikerspak of valhelm. Het primaire doel van kleding is bescherming, zoals het op peil houden van lichaamstemperatuur of het weren van vuil. Een tweede doel is bedekking in verband met gevoel van schaamte. Een derde doel is waarschijnlijk het belangrijkste : de drager toont zijn/haar levensstijl, leeftijd, bezigheid e.d. Bij beroepskleding is dat derde doel ook vaak dominant; bijvoorbeeld bij ceremonieel tenue zoals de universitaire toga en toebehoren. De oudste universiteiten, Bologna, Parijs en Oxford, ontstonden in de 12e eeuw. In de 13e eeuw ontstond het woord "universitas ". Temidden van de middeleeuwse stad en Gilden-samenleving streefden de universiteit naar onafhankelijkheid en erkenning. Toen waren er vele gewoonten en voorschriften, om zich zo te kleden dat ieders beroep, rang en aanzien uiterlijk bleken. Alle studenten, bedienden en professoren van een bepaalde universiteit waren dus ook als zodanig kenbaar en ook hun studierichting, college-huis en graad van geleerdheid waren af te lezen. De huidige toga's verschillen nogal in snit, kleur en extra's. Zij stammen af van een alledaagse soort poncho met een hoofdsgat en één spleet middenvoor om de armen door te kunnen steken.Van die oeroude vorm heeft alleen een basis-stramien de eeuwen overleefd. In Engelse en later ook Amerikaanse universiteiten is de academische kleding nu nog het meest in gebruik. Vaak draagt men daarbij een losse, grote en gekleurde capuchon, "hood "genaamd. Na de Reformatie werd de universitaire kledij vaak wat soberder en beperkt tot plechtigheden en professoren. Toch is er in de laatste honderden jaren wereldwijd een bonte verscheidenheid te zien aan en op het basisstramien van lange mantel en baret: in snit en kleur, fluweel en hermelijn en (goud)borduursels, met sjerpen en stola's en allerlei hoofddeksels. In Nederland, begonnen met de Leidse Universiteit in 1575, is de ontwikkeling van academische kleding wat bescheidener gebleven. De toga's en baretten van de 14 Nederlandse universiteiten lijken sterk op elkaar. Meestal zijn er slechts detailverschillen, in kraag, bef, strikje, bies of een weinig kleur. In 1988 heeft de TU Delft wat 'kleur bekend' en wordt er op de toga's een stola gedragen met een felgekleurde bies. In 2000 werd die stola - wederom volgens ontwerp van Dirken - herzien en werden de kleuren aangepast volgens de nieuwe indeling in zeven faculteiten. Dat gebeurde ook op basis van een internationale studie naar kleurcodering van ingenieursfaculteiten. De huidige vernieuwingen in de textiel-technologie zijn nog niet zo relevant voor de toga's. Afgesloten wordt met afwegingen of de oude traditie, van die toch wat merkwaardige kledij, het waard is te worden voortgezet. Academische plechtigheden vormen meestal voor de meest betrokkenen, zoals bij promoties of intreeredes, belangrijke persoonlijke en publieke gebeurtenissen. Protocol en kleding onderstrepen dat belang en de feestelijkheid. Zelfs valt te overwegen het gebruik wat uit te breiden; bijvoorbeeld voor diploma uitreiken. Academische kleding is een uiterlijkheid, maar toch waardig en nuttig.