Ministerie van Justitie
http://www.justitie.nl
MIN JUST: Toespraak minister Korthals GF anti-corruptie
TOESPRAAK VAN DE NEDERLANDSE MINISTER VAN JUSTITIE, BENK KORTHALS, OP
HET TWEEDE .GLOBAL FORUM ON FIGHTING CORRUPTION AND SAFEGUARDING
INTEGRITY, 28 MEI 2001, DEN HAAG
Dames en heren,
Ik heet u allen van harte welkom op het tweede .Global Forum on
Fighting Corruption and Safeguarding Integrity.. Het doet mij als
Minister van Justitie bijzonder genoegen zo veel vertegenwoordigers te
zien van andere overheidssectoren zoals binnenlandse zaken, de douane,
ontwikkelings-samenwerking en economische zaken.
Ik zou onze conferentie willen beginnen met een citaat afkomstig van
de initiatiefnemer van het Global Forum, de heer Al Gore, die het
volgende zei in zijn rede ter gelegenheid van de opening van Global
Forum I:
.Geen land kan zich geheel afsluiten van de invloed van corruptie die
zich buiten zijn grenzen afspeelt en daarom moet elk land samenwerken
met alle andere landen teneinde corruptie te bestrijden, waar dit zich
ook in de wereld voordoet. Een goede samenwerking vereist
tegelijkertijd dat alle betrokkenen uitgaan van de volgende
kernwaarheid: geen enkel land heeft het monopolie van deugdzaamheid.
Er is geen land dat gevrijwaard blijft van corruptie. En geen enkel
land heeft het recht om een ander land de les te lezen..
Naar mijn mening bevat deze uitspraak de voornaamste filosofie achter het Global Forum. Toen ik alle landen van de wereld uitnodigde om deze conferentie bij te wonen deed ik dat omdat ik ervan overtuigd ben dat de bevordering van integriteit en de strijd tegen corruptie een wereldwijde uitdaging vormt. En omdat het om een wereldwijd fenomeen gaat, moeten wij samenwerken op basis van gelijkheid tussen de Staten. Natuurlijk bestaan er verschillen: de economische, culturele en sociale situatie in onze landen oefenen een sterke invloed uit op de mate waarin corruptiepraktijken zich voordoen. En wij zullen ook moeten toegeven dat sommige regeringen zich meer inspannen dan andere om corruptie te bestrijden. Toch hoor je niet langer zeggen dat er niets tegen te doen valt: de tijd dat cultuurverschillen werden gebruikt als excuus om corruptie te laten voortduren is voorbij.
Waarom vormt corruptie zo.n negatieve factor? Een vraag die naar mijn overtuiging snel een retorische aan het worden is, maar die ik op deze ochtend, aan het begin van onze conferentie, toch wil stellen. Sprekers na mij zullen ongetwijfeld, elk vanuit een eigen gezichtspunt, antwoord op die vraag kunnen geven. In het algemeen zou ik echter willen opmerken dat het toestaan van corruptie ten koste gaat van de zwaksten in de samenleving, omdat zij daardoor geen gebruik kunnen maken van de diensten en producten waar zij recht op hebben. Wellicht heeft u de foto.s opgemerkt in het programma en overal in het congrescentrum: deze laten zien waarom wij hier zijn . voor de burgers in onze maatschappij. De zwangere vrouw die medische hulp nodig heeft maar deze niet krijgt omdat zij geen geld heeft om hulpverleners om te kopen teneinde haar met voorrang te behandelen. De winkelier die in onvoldoende mate in zijn levensonderhoud kan voorzien omdat de lokale autoriteiten steekpenningen vragen voor het afgeven en verlengen van de benodigde vergunningen. De werklozen die lijden onder het gebrek aan economische ontwikkeling als gevolg van corruptiepraktijken. Zij zijn het die naar ons kijken gedurende deze conferentie want zij verwachten dat wij actie ondernemen. Daarom mag het Global Forum niet louter als een vrijblijvend ontmoetingsplatform fungeren: wij moeten met tastbare resultaten komen!
Behalve de foto.s zult u ook overal spiegels hebben waargenomen: zowel
in het programma als in het congrescentrum. Dat is natuurlijk geen
toeval: in deze spiegels zien wij onszelf, hetgeen leidt tot de vraag:
doen wij er genoeg aan om onze omgeving vrij te maken en te houden van
corruptie? En spannen wij ons genoeg in om onze maatschappij te
hervormen, om te zorgen dat er sprake is van een rechtsstaat waarin de
burgers kunnen beschikken over de diensten en producten die hen
toekomen?
Dames en Heren,
Het eerste Global Forum richtte zich op het vraagstuk van integriteit
binnen justitie en ten aanzien van veiligheidsfunctionarissen. En naar
mijn mening geheel terecht, aangezien er van een rechtsstaat totaal
geen sprake is als zelfs bij deze functionarissen een gebrek aan
integriteit bestaat. U kunt zich voorstellen dat ik als Minister van
Justitie een paar woorden wil besteden aan de verschillende aspecten
van het justitiële systeem dat immers zo.n cruciale rol speelt in de
strijd tegen corruptie. Hierbij wil ik drie thema.s noemen.
Als eerste stap is het noodzakelijk te beschikken over een volstrekt
onpartijdig en doelmatig wetgevingsapparaat. Dit houdt in dat het
begrip corruptie in termen van het strafrecht moet zijn gedefinieerd:
zowel het betalen als het ontvangen van steekpenningen dient wettelijk
strafbaar gesteld te zijn. Misdrijven die daarmee verband houden,
zoals het witwassen van geld, moeten eveneens in de strafwetgeving
zijn opgenomen.
Echter, een wettelijke regeling is niet meer dan een eerste
randvoorwaarde voor een doelmatige strategie tegen corruptie: het
echte gevaar schuilt daarin dat dergelijke bepalingen slechts dode
letters zijn en blijven. Een van de voornaamste problemen bij
corruptiepraktijken is dat geen van de betrokken partijen er belang
bij heeft dat derden kennis nemen van hun onrechtmatig handelen.
Bovendien handelt de persoon die de steekpenning betaalt niet altijd
uit vrije wil: wat doe je als de toegang tot een aantal
basisvoorzieningen afhangt van het betalen van steekpenningen? Dienen
deze personen strafbaar te worden gesteld als zij geen andere keuze
hadden?
Hoe zou je, in dat licht gezien, gevallen van corruptie kunnen
opsporen? Ik denk dat een deel van het antwoord ligt in het voeren van
een doeltreffend beleid ter voorkoming van corruptie, dat zich met
name richt op het doorzichtiger maken van transacties. Hoe groter de
transparantie, des te moeilijker het wordt om corruptie te
verbergen. De positie van klokkenluiders zal uitvoerig ter sprake
komen tijdens deze conferentie en is in dit opzicht van cruciaal
belang: waarnemers van corruptie dienen over een kanaal te beschikken
langs hetwelk zij hun vermoedens kunnen uiten zonder dat daarmee hun
veiligheid in gevaar komt.
Het tweede element is natuurlijk de essentiële rol die gespeeld wordt
door de officier van justitie. Opsporing en vervolging van corruptie
dienen bovenaan zijn lijst te staan. Vanwege de complexiteit van de
misdrijven van dit type acht ik het van belang om binnen het Openbaar
Ministerie een speciale functionaris met deze taak te belasten. In
Nederland hebben wij onlangs een speciale officier van justitie voor
dit doel aangesteld. Deze heeft als opdracht een netwerk op te stellen
waarmee het mogelijk wordt inzicht te verkrijgen in de feitelijke
omstandigheden waarin corruptiepraktijken zich voordoen. Naast het
gebruik van informatie afkomstig van eerdergenoemde klokkenluiders,
kan nauwe samenwerking met financiële instellingen en accountants een
bijdrage leveren aan het verzamelen van de benodigde gegevens. Het
inschakelen van speciale opsporingstechnieken waaronder het
afluisteren van telefoongesprekken of andere vormen van het
onderscheppen van elektronische communicatie, kan in sommige gevallen
nodig zijn en dient derhalve wettelijk te worden geregeld. Als er
voldoende waarborgen zijn tegen het ongeoorloofd inzetten van deze
methoden, kunnen zij bijdragen aan het oplossen van problemen bij het
verkrijgen van materiaal op het gebied van corruptiepraktijken. Tot
slot dient de officier van justitie volledig onpartijdig te zijn en
onafhankelijk ten opzichte van de leiding van het ministerie, als het
gaat om zijn opsporingsbevoegdheden in individuele zaken. Alleen dan
komen de strafrechtelijke bepalingen ten aanzien van
corruptie-gerelateerde misdrijven tot leven.
Als er voldoende materiaal is verkregen in het kader van het
opsporingsonderzoek en de officier zijn aanklacht heeft opgesteld, is
in feite een grote stap gezet. Het komt vaak voor dat ondernemingen
die officieel in staat van beschuldiging zijn gesteld van omkoping,
aanvoeren dat alleen dat feit reeds grote schade toebrengt aan hun
goede naam. Datzelfde geldt voor de politieke leiding: elke minister
heeft te lijden onder beschuldigingen met betrekking tot
corruptiepraktijken op zijn of haar ministerie, zelfs wanneer de
bewindspersoon daar zelf in het geheel niet bij betrokken is. Om het
opsporingsonderzoek echter volledig tot zijn recht te laten komen
dient het te worden gevolgd door een eerlijke en onpartijdige
gerechtelijke procedure.
Dat brengt mij op het derde element, de positie van de rechterlijke
macht. Zelfs wanneer het parket doelmatig en integer opereert, zullen
alle inspanningen tevergeefs zijn als het justitieel systeem niet
functioneert omdat het gebukt gaat onder corruptie of gebrek aan
onpartijdigheid. Hoewel er veel verschillende rechtssystemen bestaan
met verschillende wijzen waarop rechters worden benoemd, zou elke
rechterlijke macht voldoende garanties moeten verstrekken teneinde de
noodzakelijke onpartijdigheid te verzekeren. Dergelijke waarborgen
dienen een adequate beloning te bevatten en te voorzien in een
semi-permanente duur van de ambtstermijn van rechters. Bovendien zou
het justitiële apparaat over voldoende middelen moeten kunnen
beschikken om daadwerkelijk effectief te opereren: zelfs de meest
integere rechters zullen vroeg of laat een steek laten vallen als zij
niet over de nodige middelen beschikken om corruptiezaken snel en
grondig af te handelen.
Dames en heren,
Op deze conferentie komen veel meer onderwerpen aan de orde dan ik
zojuist heb genoemd. Ik ben van mening dat wij een juiste balans
hebben gevonden door stil te staan bij het aandeel van alle
betrokkenen. Niet alleen voor de diverse overheidssectoren maar ook
voor het ambtenarenapparaat, de particuliere sector en de media is
daarbij een rol weggelegd. Van zowel ontwikkelingslanden als
geïndustrialiseerde landen wordt verwacht dat zij hun bijdrage
leveren. In dit opzicht wil ik benadrukken dat ik volledig begrip heb
voor de eis van met name de ontwikkelingslanden dat de rest van de
wereld hen bijstaat in de strijd tegen corruptie: wanneer
ondernemingen gevestigd in geïndustrialiseerde landen zich actief met
corruptie bezighouden dienen zij daarvoor gestraft te worden, zelfs
wanneer zij zich schuldig zouden maken aan het omkopen van
buitenlandse overheidsfunctionarissen.
Wanneer voormalige dictators gebruik maken van de banken in grote
financiële centra om sommen geld te verbergen die zij uit hun land van
herkomst hebben weggenomen, moeten wij de juiste weg zien te vinden om
er voor te zorgen dat dergelijke verduisterde fondsen via legale weg
worden teruggebracht. Dit vergt nauwe internationale samenwerking op
basis van duidelijk geformuleerde criteria.
Het spreekt voor zich dat de behoefte aan internationale samenwerking
niet ten koste mag gaan van het ondernemen van actie op landelijk
niveau. Er kan zoveel worden gedaan met verhoudingsgewijs geringe
middelen: zo kost bijvoorbeeld volledige inachtneming van de
persvrijheid niets, maar het is een uiterst belangrijk instrument
tegen corruptie.
Ik hoop dat het Global Forum zal bijdragen tot een steeds verdergaande
vorm van internationale samenwerking. Het was dan ook zeer welkom dat
de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties vorig jaar het groene
licht heeft gegeven voor de uitwerking van een doelmatig
internationaal instrument tegen corruptie. Vergeeft u mij als ik reeds
deze gelegenheid te baat neem om te bepleiten dat dit de vorm zou
moeten krijgen van een bindend verdrag omdat dit in mijn visie de
aangewezen manier is om de effectiviteit daarvan te verzekeren. De
totstandkoming van een dergelijk verdrag zou een enorme stap
voorwaarts betekenen, net zoals de aanneming van de belangrijke
verdragen van de OESO, de Raad van Europa en de Organisatie van de
Amerikaanse Staten.
Toch betekent de realisatie van een verdrag nog niet dat progressie
daarmee is verzekerd. In de eerste plaats dient een dergelijk verdrag
door alle deelnemende landen volledig te worden ondersteund. Alleen
wanneer alle deelnemers de overtuiging hebben dat zij in staat zijn
geweest om actief deel te nemen in de onderhandelingen zal dit verdrag
door alle landen ten volle worden onderschreven. Ik hoop en verwacht
dat het Global Forum zich zal bewijzen als een podium waarop alle
staten als het ware even achterover kunnen leunen om zich te beraden
over waar de onderhandelingen naar toe zouden moeten leiden. Wanneer
eenmaal overeenstemming is bereikt over het verdrag en alle
deelnemende staten zich volledig in de tekst kunnen vinden, ben ik
ervan overtuigd dat het verdrag staten ertoe zal bewegen om ook op hun
eigen grondgebied actie te ondernemen.
Internationale samenwerking houdt in dat wij elkaar helpen om
corruptie op een meer doelmatige wijze te bestrijden. Door middel van
het uitwisselen van informatie, zowel informatie over algemene zaken
als informatie in individuele gevallen als onderdeel van de
internationale rechtshulp. Het betekent ook het verlenen van
technische assistentie waar dit aan de orde is. Gedurende deze
conferentie zal een aantal ideeën worden besproken om deze
samenwerking tot stand te brengen: zo denk ik bijvoorbeeld aan de
oprichting van een internationaal referentiecentrum in het kader van
het toekomstige VN-instrument. In een dergelijk centrum zou een
database gecreëerd kunnen worden waarin zowel algemene als
landgebonden informatie wordt opgeslagen. Het zou verslag kunnen
uitbrengen over de voortgang in de strijd tegen corruptie. Ook zou het
technische ondersteuning kunnen bieden door middel van het op elkaar
afstemmen van de vraag naar en aanbod van dergelijke vormen van
hulpverlening.
De huidige activiteiten van het .United Nations Centre for
International Crime Prevention. met zijn gedetailleerde en op elk
specifiek land afgestemde onderzoeksmethoden, voorziet in een stevige
basis in dit opzicht. Ik wil hier echter ook het materiaal noemen dat
door Alan Doig en zijn team is samengesteld en dat aan de deelnemers
aan deze conferentie ter beschikking wordt gesteld: hoewel
Transparency International uitsluitend verantwoordelijk blijft voor
het materiaal ben ik van mening dat het de basis levert voor een
vergelijkende analyse van nationale strategieën gericht tegen
corruptie. Wat mij met name aanspreekt is het idee dat elk land zijn
eigen integriteitsysteem ontwikkelt dat vervolgens geëvalueerd en
vergeleken kan worden met andere systemen.
Dames en heren,
Het is voor mij onmogelijk om alle verschillende aspecten van de
conferentie te bespreken. Na mij volgen een groot aantal sprekers die
de diverse onderwerpen verder onder de loep zullen nemen. Daarom lijkt
het mij verstanding nu af te ronden en nogmaals te benadrukken dat het
mij bijzonder verheugt dat u hier allemaal aanwezig bent. Kort gezegd,
komt mijn boodschap hier op neer dat een succesvolle bestrijding van
corruptie inhoudt dat je transparant moet zijn en rekenschap moet
kunnen afleggen aan de buitenwereld. Ik wens u allen een zeer
productieve conferentie.
28 mei 01 13:25