Ministerie van Justitie


http://www.justitie.nl

MIN JUST: Toespraak minister Korthals GF anti-corruptie

TOESPRAAK VAN DE NEDERLANDSE MINISTER VAN JUSTITIE, BENK KORTHALS, OP

HET TWEEDE .GLOBAL FORUM ON FIGHTING CORRUPTION AND SAFEGUARDING

INTEGRITY, 28 MEI 2001, DEN HAAG

Dames en heren,

Ik heet u allen van harte welkom op het tweede .Global Forum on Fighting Corruption and Safeguarding Integrity.. Het doet mij als Minister van Justitie bijzonder genoegen zo veel vertegenwoordigers te zien van andere overheidssectoren zoals binnenlandse zaken, de douane, ontwikkelings-samenwerking en economische zaken. Ik zou onze conferentie willen beginnen met een citaat afkomstig van de initiatiefnemer van het Global Forum, de heer Al Gore, die het volgende zei in zijn rede ter gelegenheid van de opening van Global Forum I:

.Geen land kan zich geheel afsluiten van de invloed van corruptie die zich buiten zijn grenzen afspeelt en daarom moet elk land samenwerken met alle andere landen teneinde corruptie te bestrijden, waar dit zich ook in de wereld voordoet. Een goede samenwerking vereist tegelijkertijd dat alle betrokkenen uitgaan van de volgende kernwaarheid: geen enkel land heeft het monopolie van deugdzaamheid. Er is geen land dat gevrijwaard blijft van corruptie. En geen enkel land heeft het recht om een ander land de les te lezen..

Naar mijn mening bevat deze uitspraak de voornaamste filosofie achter het Global Forum. Toen ik alle landen van de wereld uitnodigde om deze conferentie bij te wonen deed ik dat omdat ik ervan overtuigd ben dat de bevordering van integriteit en de strijd tegen corruptie een wereldwijde uitdaging vormt. En omdat het om een wereldwijd fenomeen gaat, moeten wij samenwerken op basis van gelijkheid tussen de Staten. Natuurlijk bestaan er verschillen: de economische, culturele en sociale situatie in onze landen oefenen een sterke invloed uit op de mate waarin corruptiepraktijken zich voordoen. En wij zullen ook moeten toegeven dat sommige regeringen zich meer inspannen dan andere om corruptie te bestrijden. Toch hoor je niet langer zeggen dat er niets tegen te doen valt: de tijd dat cultuurverschillen werden gebruikt als excuus om corruptie te laten voortduren is voorbij.

Waarom vormt corruptie zo.n negatieve factor? Een vraag die naar mijn overtuiging snel een retorische aan het worden is, maar die ik op deze ochtend, aan het begin van onze conferentie, toch wil stellen. Sprekers na mij zullen ongetwijfeld, elk vanuit een eigen gezichtspunt, antwoord op die vraag kunnen geven. In het algemeen zou ik echter willen opmerken dat het toestaan van corruptie ten koste gaat van de zwaksten in de samenleving, omdat zij daardoor geen gebruik kunnen maken van de diensten en producten waar zij recht op hebben. Wellicht heeft u de foto.s opgemerkt in het programma en overal in het congrescentrum: deze laten zien waarom wij hier zijn . voor de burgers in onze maatschappij. De zwangere vrouw die medische hulp nodig heeft maar deze niet krijgt omdat zij geen geld heeft om hulpverleners om te kopen teneinde haar met voorrang te behandelen. De winkelier die in onvoldoende mate in zijn levensonderhoud kan voorzien omdat de lokale autoriteiten steekpenningen vragen voor het afgeven en verlengen van de benodigde vergunningen. De werklozen die lijden onder het gebrek aan economische ontwikkeling als gevolg van corruptiepraktijken. Zij zijn het die naar ons kijken gedurende deze conferentie want zij verwachten dat wij actie ondernemen. Daarom mag het Global Forum niet louter als een vrijblijvend ontmoetingsplatform fungeren: wij moeten met tastbare resultaten komen!

Behalve de foto.s zult u ook overal spiegels hebben waargenomen: zowel in het programma als in het congrescentrum. Dat is natuurlijk geen toeval: in deze spiegels zien wij onszelf, hetgeen leidt tot de vraag: doen wij er genoeg aan om onze omgeving vrij te maken en te houden van corruptie? En spannen wij ons genoeg in om onze maatschappij te hervormen, om te zorgen dat er sprake is van een rechtsstaat waarin de burgers kunnen beschikken over de diensten en producten die hen toekomen?

Dames en Heren,

Het eerste Global Forum richtte zich op het vraagstuk van integriteit binnen justitie en ten aanzien van veiligheidsfunctionarissen. En naar mijn mening geheel terecht, aangezien er van een rechtsstaat totaal geen sprake is als zelfs bij deze functionarissen een gebrek aan integriteit bestaat. U kunt zich voorstellen dat ik als Minister van Justitie een paar woorden wil besteden aan de verschillende aspecten van het justitiële systeem dat immers zo.n cruciale rol speelt in de strijd tegen corruptie. Hierbij wil ik drie thema.s noemen.

Als eerste stap is het noodzakelijk te beschikken over een volstrekt onpartijdig en doelmatig wetgevingsapparaat. Dit houdt in dat het begrip corruptie in termen van het strafrecht moet zijn gedefinieerd: zowel het betalen als het ontvangen van steekpenningen dient wettelijk strafbaar gesteld te zijn. Misdrijven die daarmee verband houden, zoals het witwassen van geld, moeten eveneens in de strafwetgeving zijn opgenomen.

Echter, een wettelijke regeling is niet meer dan een eerste randvoorwaarde voor een doelmatige strategie tegen corruptie: het echte gevaar schuilt daarin dat dergelijke bepalingen slechts dode letters zijn en blijven. Een van de voornaamste problemen bij corruptiepraktijken is dat geen van de betrokken partijen er belang bij heeft dat derden kennis nemen van hun onrechtmatig handelen. Bovendien handelt de persoon die de steekpenning betaalt niet altijd uit vrije wil: wat doe je als de toegang tot een aantal basisvoorzieningen afhangt van het betalen van steekpenningen? Dienen deze personen strafbaar te worden gesteld als zij geen andere keuze hadden?

Hoe zou je, in dat licht gezien, gevallen van corruptie kunnen opsporen? Ik denk dat een deel van het antwoord ligt in het voeren van een doeltreffend beleid ter voorkoming van corruptie, dat zich met name richt op het doorzichtiger maken van transacties. Hoe groter de transparantie, des te moeilijker het wordt om corruptie te verbergen. De positie van klokkenluiders zal uitvoerig ter sprake komen tijdens deze conferentie en is in dit opzicht van cruciaal belang: waarnemers van corruptie dienen over een kanaal te beschikken langs hetwelk zij hun vermoedens kunnen uiten zonder dat daarmee hun veiligheid in gevaar komt.
Het tweede element is natuurlijk de essentiële rol die gespeeld wordt door de officier van justitie. Opsporing en vervolging van corruptie dienen bovenaan zijn lijst te staan. Vanwege de complexiteit van de misdrijven van dit type acht ik het van belang om binnen het Openbaar Ministerie een speciale functionaris met deze taak te belasten. In Nederland hebben wij onlangs een speciale officier van justitie voor dit doel aangesteld. Deze heeft als opdracht een netwerk op te stellen waarmee het mogelijk wordt inzicht te verkrijgen in de feitelijke omstandigheden waarin corruptiepraktijken zich voordoen. Naast het gebruik van informatie afkomstig van eerdergenoemde klokkenluiders, kan nauwe samenwerking met financiële instellingen en accountants een bijdrage leveren aan het verzamelen van de benodigde gegevens. Het inschakelen van speciale opsporingstechnieken waaronder het afluisteren van telefoongesprekken of andere vormen van het onderscheppen van elektronische communicatie, kan in sommige gevallen nodig zijn en dient derhalve wettelijk te worden geregeld. Als er voldoende waarborgen zijn tegen het ongeoorloofd inzetten van deze methoden, kunnen zij bijdragen aan het oplossen van problemen bij het verkrijgen van materiaal op het gebied van corruptiepraktijken. Tot slot dient de officier van justitie volledig onpartijdig te zijn en onafhankelijk ten opzichte van de leiding van het ministerie, als het gaat om zijn opsporingsbevoegdheden in individuele zaken. Alleen dan komen de strafrechtelijke bepalingen ten aanzien van corruptie-gerelateerde misdrijven tot leven.

Als er voldoende materiaal is verkregen in het kader van het opsporingsonderzoek en de officier zijn aanklacht heeft opgesteld, is in feite een grote stap gezet. Het komt vaak voor dat ondernemingen die officieel in staat van beschuldiging zijn gesteld van omkoping, aanvoeren dat alleen dat feit reeds grote schade toebrengt aan hun goede naam. Datzelfde geldt voor de politieke leiding: elke minister heeft te lijden onder beschuldigingen met betrekking tot corruptiepraktijken op zijn of haar ministerie, zelfs wanneer de bewindspersoon daar zelf in het geheel niet bij betrokken is. Om het opsporingsonderzoek echter volledig tot zijn recht te laten komen dient het te worden gevolgd door een eerlijke en onpartijdige gerechtelijke procedure.

Dat brengt mij op het derde element, de positie van de rechterlijke macht. Zelfs wanneer het parket doelmatig en integer opereert, zullen alle inspanningen tevergeefs zijn als het justitieel systeem niet functioneert omdat het gebukt gaat onder corruptie of gebrek aan onpartijdigheid. Hoewel er veel verschillende rechtssystemen bestaan met verschillende wijzen waarop rechters worden benoemd, zou elke rechterlijke macht voldoende garanties moeten verstrekken teneinde de noodzakelijke onpartijdigheid te verzekeren. Dergelijke waarborgen dienen een adequate beloning te bevatten en te voorzien in een semi-permanente duur van de ambtstermijn van rechters. Bovendien zou het justitiële apparaat over voldoende middelen moeten kunnen beschikken om daadwerkelijk effectief te opereren: zelfs de meest integere rechters zullen vroeg of laat een steek laten vallen als zij niet over de nodige middelen beschikken om corruptiezaken snel en grondig af te handelen.
Dames en heren,

Op deze conferentie komen veel meer onderwerpen aan de orde dan ik zojuist heb genoemd. Ik ben van mening dat wij een juiste balans hebben gevonden door stil te staan bij het aandeel van alle betrokkenen. Niet alleen voor de diverse overheidssectoren maar ook voor het ambtenarenapparaat, de particuliere sector en de media is daarbij een rol weggelegd. Van zowel ontwikkelingslanden als geïndustrialiseerde landen wordt verwacht dat zij hun bijdrage leveren. In dit opzicht wil ik benadrukken dat ik volledig begrip heb voor de eis van met name de ontwikkelingslanden dat de rest van de wereld hen bijstaat in de strijd tegen corruptie: wanneer ondernemingen gevestigd in geïndustrialiseerde landen zich actief met corruptie bezighouden dienen zij daarvoor gestraft te worden, zelfs wanneer zij zich schuldig zouden maken aan het omkopen van buitenlandse overheidsfunctionarissen.
Wanneer voormalige dictators gebruik maken van de banken in grote financiële centra om sommen geld te verbergen die zij uit hun land van herkomst hebben weggenomen, moeten wij de juiste weg zien te vinden om er voor te zorgen dat dergelijke verduisterde fondsen via legale weg worden teruggebracht. Dit vergt nauwe internationale samenwerking op basis van duidelijk geformuleerde criteria.

Het spreekt voor zich dat de behoefte aan internationale samenwerking niet ten koste mag gaan van het ondernemen van actie op landelijk niveau. Er kan zoveel worden gedaan met verhoudingsgewijs geringe middelen: zo kost bijvoorbeeld volledige inachtneming van de persvrijheid niets, maar het is een uiterst belangrijk instrument tegen corruptie.

Ik hoop dat het Global Forum zal bijdragen tot een steeds verdergaande vorm van internationale samenwerking. Het was dan ook zeer welkom dat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties vorig jaar het groene licht heeft gegeven voor de uitwerking van een doelmatig internationaal instrument tegen corruptie. Vergeeft u mij als ik reeds deze gelegenheid te baat neem om te bepleiten dat dit de vorm zou moeten krijgen van een bindend verdrag omdat dit in mijn visie de aangewezen manier is om de effectiviteit daarvan te verzekeren. De totstandkoming van een dergelijk verdrag zou een enorme stap voorwaarts betekenen, net zoals de aanneming van de belangrijke verdragen van de OESO, de Raad van Europa en de Organisatie van de Amerikaanse Staten.

Toch betekent de realisatie van een verdrag nog niet dat progressie daarmee is verzekerd. In de eerste plaats dient een dergelijk verdrag door alle deelnemende landen volledig te worden ondersteund. Alleen wanneer alle deelnemers de overtuiging hebben dat zij in staat zijn geweest om actief deel te nemen in de onderhandelingen zal dit verdrag door alle landen ten volle worden onderschreven. Ik hoop en verwacht dat het Global Forum zich zal bewijzen als een podium waarop alle staten als het ware even achterover kunnen leunen om zich te beraden over waar de onderhandelingen naar toe zouden moeten leiden. Wanneer eenmaal overeenstemming is bereikt over het verdrag en alle deelnemende staten zich volledig in de tekst kunnen vinden, ben ik ervan overtuigd dat het verdrag staten ertoe zal bewegen om ook op hun eigen grondgebied actie te ondernemen.

Internationale samenwerking houdt in dat wij elkaar helpen om corruptie op een meer doelmatige wijze te bestrijden. Door middel van het uitwisselen van informatie, zowel informatie over algemene zaken als informatie in individuele gevallen als onderdeel van de internationale rechtshulp. Het betekent ook het verlenen van technische assistentie waar dit aan de orde is. Gedurende deze conferentie zal een aantal ideeën worden besproken om deze samenwerking tot stand te brengen: zo denk ik bijvoorbeeld aan de oprichting van een internationaal referentiecentrum in het kader van het toekomstige VN-instrument. In een dergelijk centrum zou een database gecreëerd kunnen worden waarin zowel algemene als landgebonden informatie wordt opgeslagen. Het zou verslag kunnen uitbrengen over de voortgang in de strijd tegen corruptie. Ook zou het technische ondersteuning kunnen bieden door middel van het op elkaar afstemmen van de vraag naar en aanbod van dergelijke vormen van hulpverlening.

De huidige activiteiten van het .United Nations Centre for International Crime Prevention. met zijn gedetailleerde en op elk specifiek land afgestemde onderzoeksmethoden, voorziet in een stevige basis in dit opzicht. Ik wil hier echter ook het materiaal noemen dat door Alan Doig en zijn team is samengesteld en dat aan de deelnemers aan deze conferentie ter beschikking wordt gesteld: hoewel Transparency International uitsluitend verantwoordelijk blijft voor het materiaal ben ik van mening dat het de basis levert voor een vergelijkende analyse van nationale strategieën gericht tegen corruptie. Wat mij met name aanspreekt is het idee dat elk land zijn eigen integriteitsysteem ontwikkelt dat vervolgens geëvalueerd en vergeleken kan worden met andere systemen.

Dames en heren,

Het is voor mij onmogelijk om alle verschillende aspecten van de conferentie te bespreken. Na mij volgen een groot aantal sprekers die de diverse onderwerpen verder onder de loep zullen nemen. Daarom lijkt het mij verstanding nu af te ronden en nogmaals te benadrukken dat het mij bijzonder verheugt dat u hier allemaal aanwezig bent. Kort gezegd, komt mijn boodschap hier op neer dat een succesvolle bestrijding van corruptie inhoudt dat je transparant moet zijn en rekenschap moet kunnen afleggen aan de buitenwereld. Ik wens u allen een zeer productieve conferentie.

28 mei 01 13:25