http://www.minbuza.nl/content.asp?Key=420164
Speech door Jozias van Aartsen, Minister van Buitenlandse Zaken "Waarom uitbreiding van de EU een noodzaak is"
- T.g.v. de opening van het Academische Jaar 2001-2002 Studievereniging Europese Studies, Universiteit van Amsterdam op 10 september 2001
(Inleiding)
Het is goed om te zien dat het vakgebied van de Europese studies de zalen zo vol krijgt. Jullie hebben een goeie keuze gemaakt. Met een opleiding die zich richt op de Europese integratie zitten jullie in de frontlinie van de actualiteit. De Europese Unie bevindt zich in een historische fase van zijn ontwikkeling.
Europa bloeit. Het Europese integratieproces vormt een belangrijke motor achter die bloei. In de Europese Unie genieten we van een ongekende welvaart en veiligheid. En daarbuiten geeft ons integratieproces een ongekende impuls aan de hervormingen in de landen van midden- en oost-Europa die kandidaat zijn voor toetreding. Na jaren van Koude Oorlog krijgt Europa zijn kleur en diversiteit terug.
(Toenemende diversiteit)
De diversiteit binnen Europa is altijd één van de grote rijkdommen van ons continent geweest. We zien die meer en meer weerspiegeld in het lidmaatschap van de Europese Unie. Die telt nu vijftien leden, en we zijn hard op weg naar een Unie van zeventwintig en meer lidstaten. Dat is geen utopie. Over een paar jaar is dat de werkelijkheid. Daardoor zal de Europese Unie nog diverser worden dan hij nu al is.
Maar wat is nu eigenlijk het belang daarvan? Waarom zijn we überhaupt gestart met dit proces van uitbreiding?
(Het waarom van de uitbreiding)
We zijn het uitbreidingsproces begonnen omdat het een unieke kans biedt om tenminste drie zaken in Europa te waarborgen: veiligheid, stabiliteit en welvaart.
Precies die elementen hebben de Europese Unie sinds het begin van de Europese integratie na de Tweede Wereldoorlog gekenmerkt. Vanaf het eerste moment hebben de geestelijke vaders van de EU - Monnet en Schuman - dit voor ogen gehad. Sindsdien is de Europese Unie in feite een zone van vrede geweest die zijn gelijke in de geschiedenis niet kent. De Europese Unie is een veiligheidsgemeenschap in de ware zin van het woord. Onze steeds verder gaande samenwerking op verschillende beleidsterreinen - van landbouw tot asielbeleid, van milieubeleid tot buitenlands beleid - heeft die veiligheid meer en meer verankerd. De integratie, het aan elkaar verbinden van onze economieën, heeft ons niet alleen rijkdom en welvaart gebracht maar ook stabiliteit en veiligheid. Voor 1989, tijdens de Koude Oorlog, was er in Europa ook sprake van stabiliteit; maar dat was stabiliteit in angst. In een bipolaire wereld waarin afschrikking het Leitmotiv was moesten we ons wel verenigen. Die situatie veranderde drastisch toen in 1989 het IJzeren Gordijn eindelijk werd opgeheven.
Europese regeringen kregen de kans om een nieuw soort stabiliteit te
creëren. Eén die veel sterker zou zijn dan de stabiliteit die bestond
tijdens de Koude Oorlog omdat er geen sprake was van een voortdurende
explosieve dreiging. Geen stabiliteit in angst, maar in vrijheid. Uit onze
eigen vrije wil.
Maar dat te verwezenlijken bleek een enorme uitdaging. De meeste midden- en
oost-Europese landen leken een politieke -en economische- woestenij. De
vreugde over de herwonnen vrijheid in oost-Europa ging gepaard met angst
voor instabiliteit en conflict die heel Europa konden bedreigen. De strijd
op de Balkan liet zien hoe reëel dat gevaar was en nog steeds is. Daarom was
het geen verrassing toen we in de jaren onmiddellijk na de Koude Oorlog
besloten om de zojuist onafhankelijk geworden landen het perspectief van
EU-lidmaatschap te bieden. Zo zouden we hen kunnen helpen om welvaart en
daarmee stabiliteit te creëren.
We hebben dus eigenlijk niets anders gedaan dan de Europese integratie naar
het oosten te richten om zo de Europese zone van vrede, stabiliteit en
welvaart uit te breiden.
Het uitbreidingsproces helpt de voormalige communistische landen om stabiele
democratieën te verankeren, met functionerende markteconomieën en welvaart
voor hun burgers. Maar de uitbreiding is net zo goed in het belang van de
huidige EU-lidstaten als van de nieuwe democratieën in het oosten.
Economisch, omdat het bedrijven en investeerders uit de EU zeker nieuwe
kansen zal bieden. Nu al zijn zij heel actief in deze regio, maar de
uitbreiding zal dit een extra impuls geven. Maar bovenal is de uitbreiding
in ons politieke eigenbelang. Zij biedt ons de gelegenheid om stabiliteit
uit de Europese Unie te exporteren, in plaats van instabiliteit en
conflicten te importeren. Vaclav Havel zei het een tijdje tijd geleden zo:
"Op de lange termijn kunnen we ons gewoon geen Europa voorstellen dat
bestaat uit een stabiel, welvarend en steeds meer verenigd Europa aan de ene
kant; en uit een minder stabiel en minder welvarend Europa dat zich niet
verenigt, aan de andere. Het is onmogelijk dat de ene helft van de kamer
voor altijd warm is en de andere koud. Net zo min als het ondenkbaar is dat
twee verschillende Europas voor altijd naast elkaar zouden kunnen bestaan
zonder elkaar te belemmeren. In dat geval zou trouwens het stabielere en
meer welvarende Europa de hoogste prijs betalen."
Europese integratie is - Havels woorden parafraserend - een kwestie van
beschaving. Dat maakt de voortzetting ervan - en EU uitbreiding - niet
alleen logisch maar ook een noodzaak. Gezien zijn politieke en strategische
belang is de uitbreiding van de Europese Unie ons 'veiligheidsinstrument'
bij uitstek.
(Nu voortgang maken)
Het is inmiddels meer dan tien jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel.
Het is daarom hoog tijd dat we het EU-uitbreidingsproces echt versnellen. We
moeten onze belofte waarmaken aan de landen die het EU-lidmaatschap hebben
aangevraagd. We moeten de kans die we hebben om vrede op ons continent te
stichten niet verspelen. De geschiedenis zou ons nooit vergeven.
De Europese Unie is toetredingsonderhandelingen gestart met twaalf landen.
Tot begin dit jaar is dat een traag en technisch proces geweest. Deels omdat
de EU-lidstaten zelf logischerwijs erg intern gericht waren. Het is nu zaak
om niet achterover te leunen en af te wachten welke voortgang de
kandidaat-lidstaten maken. In plaats daarvan moeten we onze eigen zaken op
orde krijgen en gemeenschappelijke standpunten innemen over de belangrijkste
kwesties in de toetredingsonderhandelingen. Eén van die kwesties, die de
afgelopen maanden de kranten haalde, is het vrij verkeer van werknemers.
Dankzij een duidelijke stellingname weten de lidstaten en de kandidaten nu
waar ze aan toe zijn.
Afgelopen december in Nice hebben we de juiste stappen gezet om ons voor te
bereiden op een grotere Unie. We zijn interne hervormingen overeengekomen om
onze besluitvormingsprocedures efficiënter en tegelijk democratischer te
maken. We hebben ook een 'road map' afgesproken die de agenda vastlegt voor
onze onderhandelingen met de kanidaat-lidstaten in de komende twee jaar. Ons
doel is om de onderhandelingen met de verst gevorderde landen in de loop van
volgend jaar af te ronden.
(Ierse referendum)
Maar met een 'road map' en afspraken in Nice of Brussel zijn we er nog niet.
Het recente referendum in Ierland heeft opnieuw bewezen hoe groot het gevaar is dat burgers zich afkeren van de doelstellingen die de lidstaten zich gezamenlijk hebben gesteld. In Ierland heeft de burger gesproken. Zijn stem was negatief. En niet alleen dat, zijn stem was ook relatief zwak: minder dan 35% van de kiesgerechtigden nam de moeite om zijn stem uit te brengen. Daar moeten we onze lessen uit trekken. De burger - of die nu in Dublin zit, in Amsterdam of in Berlijn - wordt niet warm van telkens nieuwe verdragswijzigingen en nieuwe Europese perspectieven. Hij wil gewoon dat Europa problemen oplost; dat Europa tegemoet komt aan zijn eigen, concrete wensen en behoeften. Of dat nu gaat over veilig voedsel, over werkgelegenheid of de veiligheid op straat. We moeten duidelijk maken dat dat precies is wat de Europese integratie voor de burger kan betekenen: meer welvaart, meer veiligheid en betere gezondheid. Anders gaan burgers terecht de vraag stellen: wat heb ik eigenlijk aan de Europese integratie; wat levert de Europese Unie mij op? Dus zo vat ik het Ierse signaal op: het is een wake up call voor beleidsmakers en politici. Europa moet concreet en zichtbaar worden, zodat burgers zien dat het Europese beleid leidt tot resultaten en prestaties die in hun directe eigen belang zijn.
Dan pas ontstaat er begrip voor de noodzakelijke hervormingen en
verdragswijzigingen. Want die zijn nodig. Ook in het licht van de
uitbreiding, die uiteindelijk in ons aller belang is. Als burgers tegen het
Verdrag van Nice stemmen worden de hervormingen die nodig zijn voor die
uitbreiding juist tegengehouden.
(De voorwaarden voor uitbreiding)
Kernbegrip in het uitbreidingsproces is niet alleen 'snelheid', maar ook
'kwaliteit'. Wellicht zullen we de eerste nieuwe toetreders al in 2004
kunnen verwelkomen, maar ze zullen wel aan de voorwaarden -economisch en
politiek- moeten hebben voldaan.
Om voor EU toetreding in aanmerking te komen moeten alle kandidaat-lidstaten
aan stricte criteria voldoen. Wat moeten ze hebben:
- een functionerende democratie;
- een concurrerende markteconomie;
- en overname en uitvoering van het acquis.
Deze criteria vereisen grote inspanningen door de kandidaat-lidstaten. Het
is van belang dat eraan wordt voldaan, ook al zullen op sommige terreinen
overgangsperiodes nodig blijken. Want als de nieuwe lidstaten eenmaal zijn
toegetreden moeten ze in staat zijn om de lasten van het lidmaatschap te
dragen om er ook de vruchten van te kunnen plukken. Zonder een volledig
functionerende markteconomie zouden hun bedrijven bijvoorbeeld niet in staat
zijn om in de interne markt te concurreren.
Ze moeten dus in staat zijn om hun volledige rol te spelen in het
gemeenschappelijke EU-beleid. Ze moeten het spel volgens de regels kunnen
spelen. De burgers van de Europese Unie verwachten niet anders.
De nieuwe lidstaten moeten in staat zijn om hun volwaardige rol te spelen en
de Unie eerder te versterken dan te verzwakken als het gaat om het
beantwoorden van de interne en externe uitdagingen. Dat betekent hele
concrete zaken, zoals: het verbeteren van de hygiëne in slachterijen; het
verstevigen van grenscontroles; het garanderen van eerlijke concurrentie; en
volledige aansluiting bij de doelstellingen en instrumenten van het
buitenlands beleid van de Unie.
(Politieke gewicht van de Europese Unie)
Het buitenlands beleid van de Unie krijgt steeds meer gewicht als een
natuurlijk gevolg van de diepere integratie op andere terreinen. We moeten
ons er terdege van bewust zijn dat de uitbreiding onze politieke
verantwoordelijkheid nog meer zal vergroten. De grenzen van de Unie zullen
nog verder komen te liggen. Dat zal nieuwe kansen opleveren. Een voorbeeld
dat in dit gezelschap zal aanspreken is de grotere mobiliteit van studenten
in Europa. Het zal ons ook confronteren met nieuwe realiteiten. Het zal de
positie van de Unie op ons continent en in de wereld aanzienlijk veranderen.
Meer politieke verantwoordelijkheid. We zijn in de Europese Unie in de
afgelopen jaren noodzakelijkerwijs erg met onszelf bezig geweest. Nu
beginnen we meer en meer naar buiten te treden. Onze politieke rol in de
wereld begint in overeenstemming te komen met ons financieel-economische
potentieel.
Naarmate de Europese Unie een belangrijkere speler wordt op het
internationale toneel zijn we ook beter in staat te opereren als een
volwaardige partner van de Verenigde Staten. Dat moet ook, want we delen
dezelfde normen en waarden. Zo delen we ook dezelfde uitgangspunten van
democratie, vrede en veiligheid, ook al kiezen we soms een andere benadering
om dat in praktijk te brengen.
Om echt effectief buitenlands beleid te kunnen voeren en een
gemeenschappelijke oplossing te vinden voor gemeenschappelijke problemen
hebben Europa en de Verenigde Staten elkaar nodig.
Ik zie in dat verband een paar prioritaire aandachtsgebieden, in
willekeurige volgorde.
1. Onze relatie met de Russische Federatie. De Russische Federatie omarmt nu
de beginselen van democratie en vrije marktconcurrentie - zij het dat de
uitvoering nog op zich laat wachten. Zowel Europa als de VS werpen zich op
als verdediger van die beginselen en daarom delen wij een
verantwoordelijkheid ten aanzien van Rusland. We moeten in onze relatie met
Rusland investeren. Zowel bilateraal als multilateraal. Dat betekent ook dat
we Rusland niet moeten buitensluiten bij de ontwikkeling van de Europese
veiligheidsarchitectuur.
2. De Balkan. Daar kan en moet de Europese Unie een cruciale bijdrage
leveren. We hebben er de instrumenten voor: politieke (ons gemeenschappelijk
buitenlands beleid); economische en financiële; en we zijn bezig militaire
instrumenten te ontwikkelen, door middel van het Europese Veiligheids- en
Defensiebeleid, gekoppeld aan de NAVO.
In het Macedonische vredesproces heeft de Europese Unie (in de persoon van
de Hoge Vertegenwoordiger, Solana) een leidende rol op zich genomen. Daar
kunnen we optimaal gebruik maken van de kracht van de Europese Unie, door
belangrijke economische en financiële steun te verlenen.
In Macedonië heeft de Europese Unie de ogen dus niet gesloten maar in nauwe
samenwerking met de NAVO haar verantwoordelijkheid genomen. (U herinnert
zich dat NAVO Secretaris-Generaal Robertson en EU Hoge Vertegenwoordiger
Solana zij aan zij opereerden.)
Die goede samenwerking tussen de EU en de NAVO bewijst dat er geen spanning
zit tussen een grotere buitenlands-politieke rol van de Unie en de relatie
met de Verenigde Staten.
3. Het Midden-Oosten. Ook daar zit er geen spanning tussen een grotere
Europese assertiviteit en de relatie met de Verenigde Staten. De politieke
ruimte voor een grotere Europese rol in het Midden-Oosten vredesproces is
aanwezig en kan effectief worden benut. De eerste resultaten die de Hoge
Vertegenwoordiger Solana er nu heeft geboekt zijn daarvan een voorbeeld.
Daar komt bij dat de verschillen van mening tussen de EU-lidstaten onderling
ten aanzien van het Midden-Oosten aanzienlijk minder zijn dan in het
verleden weleens het geval is geweest. Dat hebben we kunnen zien aan de
EU-opstelling tijdens de Wereldconferentie tegen Racisme in Durban. Daar
heeft de Europese Unie de gelederen gesloten gehouden met betrekking tot de
verklaring over het Midden-Oosten die er is opgesteld.
(Slot)
Rusland, de Balkan, het Midden-Oosten, het Europese veiligheidsbeleid: ze
laten zien dat de Europese Unie een steeds invloedrijker speler wordt op het
wereldtoneel. Europa wil de verantwoordelijkheden nemen die horen bij zijn
toenemende omvang en politieke gewicht, bij zijn belangen en ambities.
Wij willen een effectief partnerschap met de Verenigde Staten, waarbij de
Europese Unie en de NAVO in feite twee zijden zijn van dezelfde
veiligheidsmunt.
Dat is onze ambitie, en daar is de ruimte voor.
Dat kunnen we zien als we de kranten opslaan en lezen over de effectieve en
constructieve rol van de Europese Unie in de gebieden die ik heb genoemd.
Van die ambitie en groeiende Europese rol kunt u de komende jaren getuige
zijn, want u zit hier bij de vakgroep Europese Studies op de eerste rij. Ik
wens u allen een vruchtbaar en leuk nieuw academisch jaar toe.
===