Pyruvaat carboxylase vervult dubbelrol in gistperoxisoom
De bioprocestechnoloog Ralf van Dijk gebruikte de peroxisomen - bepaalde cellichaampjes - van de gist Hansenula polymorpha als model om te onderzoeken welke factoren er betrokken zijn bij het samenstellen van bepaalde eiwitten. Peroxisomale eiwitten, zoals alcohol oxidase (AO), worden vervaardigd buiten de peroxisoom en vervolgens naar binnen getransporteerd. AO bestaat uit acht identieke subeenheden die zeer waarschijnlijk na import interactie met elkaar aangaan (assemblage) en zo een actief octameer eiwit vormen. Onbekend is echter waar dit assemblage proces plaatsvindt. Duidelijk is wel dat dit niet spontaan gebeurt, maar dat er de hulp van andere eiwitten voor nodig is, de zogenaamde 'assemblage factoren'. Van Dijk ontdekte dat het eiwit pyruvaat carboxylase noodzakelijk is voor de sortering en de assemblage van AO. Dit eiwit is normaliter betrokken bij de energiehuishouding en synthese van bouwstenen voor de cel. Opnieuw een bewijs dat een eiwit meer dan één functie kan verrichten binnen een cel. Als pyruvaat carboxylase afwezig is in H. polymorpha, leidt dit niet alleen tot een gebrek aan cellulaire bouwstoffen, maar wordt ook AO als losse subunits, dus niet geassembleerd, buiten de peroxisoom aangetroffen, terwijl andere peroxisomale eiwitten normaal worden geïmporteerd in de peroxisoom. Waarschijnlijk vervult het eiwit een soort chaperonne (begeleider) rol in de cel gedurende het proces van assemblage en transport van het cytosol naar de peroxisoom. Daarnaast identificeerde Van Dijk, tijdens een onderzoeksverblijf in Texas, een nieuw peroxisomaal eiwit. Het heeft een afbraakfunctie en functioneert waarschijnlijk in de kwaliteitscontrole van nieuw geïmporteerde eiwitten in de peroxisoom. Hiermee heeft de cel een controle mechanisme om ervoor te zorgen dat verkeerde, niet functionerende peroxisomale eiwitten in de peroxisoom kunnen worden afgebroken. /FC
Ralf van Dijk (Ede, 1970) studeerde bioprocestechnologie aan de Landbouwuniversiteit Wageningen en deed zijn promotieonderzoek bij de werkgroep Eukaryote Microbiologie, behorende bij het GBB van de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek maakt deel uit van het project 'Optimisation of the secretion of active oligomeric heterologous proteins in yeast' van onderzoeksfinancier Technologiestichting STW. Inmiddels werkt Van Dijk als marketing trainee bij Diosynth, Akzo-Nobel (pharma groep).
Datum en tijd
maandag 22 oktober 2001, 14.15 uur
Promovendus
R. van Dijk,
Proefschrift
Import and assembly of alcohol oxinase in Hansenula polymorpha.
Promotor
prof.dr. W. Harder en prof.dr. M. Veenhuis
Faculteit
wiskunde en natuurwetenschappen
Plaats
Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen
Promotie