EMBARGO TOT 22 NOVEMBER 2001/GESPROKEN WOORD GELDT
TOESPRAAK VAN AD MELKERT, VOORZITTER VAN DE TWEEDE-KAMERFRACTIE VAN DE PvdA, T.G.V. HET CONGRES VAN DE SPD
NÜRNBERG, DONDERDAG 22 NOVEMBER 2001
Verantwoordelijkheid, hervormingsgezindheid, dienstbaarheid.
In het algemeen belang, wereldwijd.
Dat zijn de pijlers onder de "Gesinnung" van de sociaal-democratie.
Die maakt de sociaal-democratie tot de authentieke vertegenwoordiger van de gemeenschap.
Het gaat ons erom de normen en waarden van de gemeenschap te definiëren en op vrije mensen te appelleren dat maatschappelijke meerwaarde ontstaat uit het verbinden van belang, talent en kans.
Dit appèl krijgt alleen maar respons als het dicht bij de mensen komt, bij hun kennis en aspiraties, bij hun onzekerheid en dromen.
Daarom moeten onze Grundwerte steeds weer aan de eisen van de tijd worden geijkt.
Dat is het belang van uw debat vandaag.
Want de geschiedenis van de SPD is de geschiedenis van de internationale sociaal-democratie.
Honderd jaar geleden nam de Nederlandse sociaal-democratie integraal het Erfurter Programma over.
Het is dan ook een eervolle uitnodiging vandaag te reflecteren op het "Nürnberger Tussenprogram" en op de moderniseringsstrategie die alle sociaal-democratische partijen aangaat.
Er zijn veel overeenkomsten en er zijn enkele verschillen in de aanpak die ons beiden voor ogen staat.
Voorop staat uw keuze: "Die Zukunft Deutschlands hat nur einen Namen: Europa".
Dat is de hoofdzaak die Duitsers en Nederlanders zeer nauw met elkaar verbindt
Voordat ik dat doe wil ik nog iets zeggen over de actuele situatie. Mijn partij heeft het grootste respect voor de wijze waarop de SPD, de wijze waarop bondskanselier Gerhard Schröder verantwoordelijkheid neemt voor een betrouwbare Duitse bijdrage aan de internationale coalitie tegen het terrorisme. De vertrouwensuitspraak in de Bondsdag afgelopen vrijdag is een gelukwens waard. Het is ondubbelzinnig duidelijk waar de grote meerderheid in Duitsland voor staat. De interventie in Afghanistan staat in het teken van de versterking van de internationale rechtsorde. Ook de Nederlandse regering heeft met onze volledige steun een militaire bijdrage aangeboden. Er was en is geen alternatief voor een vastberaden aanpak van terroristen en hun beschermers. Al wat het democratisch Europa heeft opgebouwd moet actief en gepassioneerd worden verdedigd. Wij voelen ons aangesproken dat het nieuwe Duitsland van Schröder en Scharping, van Eichel en Schily de weg wijst naar een leidende rol in de wereld van de Europese Unie. Nederland zal daaraan naar vermogen meewerken, in en buiten Europa. In Scheveningen hebben we voor misdadigers als Milosevic ruimte gereserveerd om internationaal recht te spreken als vervulling van een ideaal dat sociaal-democraten al meer dan honderd jaar beweegt en bijeenbrengt. En daarom willen we gezamenlijk met u onze Amerikaanse vrienden oproepen van het nieuwe Internationaal Strafhof een succes te maken. Onze wereld na 11 september toont eens te meer aan dat in een interdependente wereld isolationisme of eenzijdigheid geen plaats meer hebben. Of het nu gaat om het ABM-verdrag, om de uitvoering van Kyoto of om de bestrijding van de aids-ramp in Afrika: samenwerking, erkenning van het wederzijds belang, de internationale rechtsorde, daarin zal de 21e eeuw na de vooruitgang maar ook de dieptepunten van de 20e eeuw zich moeten onderscheiden.
Dit spreekt mij ook het meest aan in uw Grundwerte Programm.
De globalisering wordt als feit aanvaard en als kans verwelkomd omdat sociale en ecologische kwaliteit het leven van miljoenen mensen kan verbeteren en niet duurzaam binnen een puur nationale context kan worden gerealiseerd.
Maar laten wij ook kritisch naar onszelf kijken.
De overtuigende inzet van Blair in Afghanistan toont aan hoe vanuit Europa de internationale verhoudingen kunnen worden beïnvloed.
Het officiële Europa heeft echter nog een lange weg te gaan.
Onze gemeenschappelijke invloed in het Midden-Oosten, onze betrekkingen met Rusland, onze missie in Afrika zijn nog onvoldoende gedefinieerd.
Daar moeten de beginselen van sociaal-democraten strategisch worden toegepast.
Daar rekenen we op Duitsland, op de SPD, om Europa tot een meer leidende kracht te maken.
Laten we niet vergeten dat de IGC van Nice in sommige opzichten een gemiste kans is geweest.
Dat mag in 2004 niet opnieuw gebeuren.
Er zal dus gekozen moeten worden voor een werkelijke democratie in de Unie.
Met besluitvorming bij gekwalificeerde meerderheid en volledige bevoegdheden voor het Europees Parlement.
Met een sterke Europese Commissie en een duidelijker aanspreekbaarheid van de dagelijkse leiding in de Raad.
Uiteindelijk zijn dit de toetsstenen voor de vraag of het ons en u ernst is met de integratie.
Of we echt in staat zijn een eigen sociale en maatschappelijke identiteit in Europa te scheppen.
En of we als Europa, in plaats van als optelsom van nationale reflexen, onze plaats in de wereld zullen opeisen.
De Europese burger keert in toenemende mate politici de rug toe die teveel ruimte bieden aan een technocratische overbrugging van tegenstellingen.
Dat is verontrustend nu diezelfde burger straks wel met de euro betaalt maar niet weet wie aanspreekbaar is op de sociaal-economische ontwikkelingen of op de internationale presentie.
Als we straks met een half miljard Europeanen een Unie vormen moet duidelijk zijn bij wie het democratisch mandaat berust.
Ik roep de SPD op juist hier het beginsel boven het pragmatisch compromis te stellen.
Voor de toekomst van Europa is uw inzet onmisbaar.
In de jaren negentig zijn sociaal-democraten in Europa en progressieve Democraten in de VS erin geslaagd de maatschappelijke verhoudingen beter in balans te brengen. De markteconomie biedt weliswaar vele voordelen en nodigt uit tot ondernemerschap en initiatief. Maar ze is nooit een doel op zichzelf in een maatschappij die gelijke kansen en behoorlijke bescherming voorop stelt.
De goede richting is de combinatie van een sterk economisch fundament in combinatie met een sociale kwaliteitsstandaard.
Maar Europa presteert op beide punten ondermaats.
Sociaal-democraten zullen daar ook zelfkritisch over moeten durven spreken.
Dat geldt nog sterker bij de nu optredende problemen in de internationale economie.
Ik vraag me af of we voldoende de urgentie onderkennen van versterking van ons innovatief vermogen, van het vergroten van de flexibiliteit bij werkgevers en werknemers en van het vergroten van de arbeidsdeelname ook voor laagproductieve werknemers die nu in sociale uitkeringen worden weggerationaliseerd.
Groei van de productiviteit kan lange tijd maskeren wat zich achter de schermen van de maatschappij afspeelt.
De semi-permanente uitsluiting van miljoenen werkzoekenden is een sociale blokkade en een economisch verlies.
Nooit meer langdurige werkloosheid, dat is geen utopie maar een reëel perspectief en heeft hierdoor bijgedragen aan het totstandkomen van extra hoogwaardige en laagbetaalde arbeidsplaatsen.
De Partij van de Arbeid is in Nederland deze belofte langs twee wegen nagekomen. In de private sector accepteerden werknemers meer flexibiliteit en werkgevers meer zekerheid in de arbeidscontracten. In de publieke sector kwamen op scholen, in zorginstellingen en bij toezicht op straat en in het openbaar vervoer tienduizenden mensen extra en blijvend aan het werk. De vakbeweging manifesteert zich als partner van werkenden en werkzoekenden tegelijk. En steeds meer ondernemers tonen zich aanspreekbaar op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een samenleving die niet in eilanden uiteenvalt. Het harde economisch belang van goed geschoolde werknemers en veiligheid bij de kassa van de supermarkt brengt ogenschijnlijk uiteenlopende belangen dichter dan ooit bij elkaar. Achterstand, uitsluiting, criminaliteit, extremisme zijn alle direct of indirect het gevolg van werkloosheid. Sociale stabiliteit is de pijler onder het vertrouwen in de economie. En sociale investeringen - in onderwijs, opleiding en gegarandeerde arbeidsdeelname - bieden de kans aan vele mensen meer om hun talent te ontplooien. Dit is ook de sleutel tot werkelijke integratie van de vele migranten die een nieuw bestaan in ons deel van de wereld willen opbouwen voor henzelf en voor hun kinderen.
Overal in Europa kan hier nog grote vooruitgang worden geboekt.
Daarvoor is niet nodig een aanpassing van onze beginselen.
Wel een moderne uitwerking van de consequenties.
In Duitsland bijvoorbeeld een tweede ronde van herziening van arbeidsrechten en arbeidsplichten.
Een nieuw Bündnis für Arbeit is van belang voor vertrouwen en dynamiek.
Europa wacht op zo'n duidelijk signaal.
Voor ons allemaal geldt: we kennen nog maar nauwelijks de eisen en mogelijkheden van de nieuwe arbeidsmarkt.
Een ding staat vast.
De zekerheid van gisteren is een obstakel geworden voor de dynamiek van vandaag.
De innovatie van morgen zal de basis leggen voor de zekerheid en kwaliteit van de toekomst.
Innovatie die teveel is voorbijgaan aan de overheid. Hervorming van de overheid is een voorwaarde voor een betere prestatie door de maatschappij als geheel.
De overheid wordt door veel mensen ervaren als ondermaats, niet bij de tijd.
Ondoorzichtige institutionele belangen staan transparante verantwoording in de weg.
Routinematige bureaucratie versterkt de anonimiteit van ontvangers van overheidssteun.
Mensen die hulp, steun of informatie zoeken moeten geen nummer zijn bij een overheidsdienst, maar een naam en een gezicht voor begeleiders en nieuwe collega's.
Voor de sociaal-democratie is de strijd tegen anonimiteit en marginalisering noodzakelijk voor het behoud van een vitale publieke sector, die werkelijk de belangen van de mensen dient.
En dat gaat in een nieuwe praktijk verder dan lange tijd voor mogelijk of wenselijk werd gehouden. Zo hebben kort geleden de eerste gehandicapten en chronisch zieken die recht hebben op collectieve zorg geld ontvangen op hun eigen bankrekening. Daarmee kunnen ze de zorg inkopen op de manier die hun het beste lijkt. Hun deskundigheid over hun eigen situatie krijgt meer gewicht; zorgverlenende instituties doen een stap terug en zullen meer kwaliteit en ondersteuning moeten bieden. In het onderwijs worden centrale regels vervangen door vrij besteedbare budgets door scholen, waarbij leraren en ouders een sterkere rol krijgen en ambtenaren meer volgen dan leiden. En het allergrootste probleem waar vele burgers (m/v) in het dagelijks leven mee te kampen hebben, de veiligheid op straat, kan niet zonder hen worden opgelost. Daarom willen we buurtbewoners en wijkorganisaties meer zeggenschap geven over de taken van de politie, die weer een kantoor krijgt in de wijk, dicht bij de mensen. Empowerment, keuzevrijheid vergroten, dat behoort tot onze Grundwerte: sociaal-democraten hebben geen ander belang dan dat te dienen. De instituties van de staat kunnen het belang om van de kracht van mensen zelf uit te gaan blokkeren. En ook tegen maatschappelijke organisaties die dicht bij ons staan moeten we durven zeggen wat het belang is om voor de benutting van publieke voorzieningen zoveel mogelijk uit te gaan van de zelfstandigheid en keuzevrijheid van mensen. Dat geldt ook voor de vakbeweging, die oog moet hebben voor het primaat van de werkgelegenheid en voor de noodzaak van innovatie in de publieke sector. Het is onze taak de verzorgingsstaat een nieuwe fase binnen te leiden. Het gaat om een diepgaande hervorming van de publieke diensten omdat het heroveren van het initiatief op het conservatisme niet tot blijvend resultaat zal leiden als het alleen maar gaat om restauratie. Hervormingen van vandaag zullen de standaard van morgen zijn. Toegankelijkheid, kwaliteit, zeggenschap en keuzevrijheid zijn daarvan de kerndoelen. Verbonden door de rode draad van de sociaal-democratie dat we samen meer kunnen bereiken dan ieder voor zich: "Public services are the power of community in action" in de woorden van Tony Blair. Daarvan moeten we onze gezamenlijke Europese missie maken.
We hebben de SPD hard nodig om ervoor te zorgen dat de maatschappelijke orde in het toekomstige Europa de moderne uitvoering van de Rijnlandse traditie behelst en zich niet zal voegen naar de neoliberale norm die individuele concurrentie bepalend laat zijn voor het gemeenschapsbelang. Privatisering van het publieke domein dringt zich overal sluipenderwijze op.
Soms kan de burger er als belastingbetaler mee zijn gediend.
Maar privé-betalingen op scholen, privé-verzorging voor de oude dag en privé-bewaking in de buurt dreigen elementaire solidariteit en gelijke kansen te doorbreken.
Het is de paradox van de moderne welvaart dat bij een gemiddeld hoger privé-inkomen de bereidheid hiervoor te betalen onder druk komt.
Deels reflecteert dit begrijpelijke kritiek op de prestaties van publieke organisaties.
Daarom is de kwaliteitsverbetering waarover ik zo even sprak hard nodig.
Maar het is ook nodig heldere morele grenzen te trekken.
Daarom spreekt mij bijzonder aan dat u in het Grundwerte-debat zegt: "Auch Pragmatismus ist letzlich nur möglich und überzeugend, wenn er einer erkennbaren moralischen Leitidee folgt". In Nederland zullen we in mei volgend jaar de kiezers eenvoudigweg deze vraag voorleggen:
Is het ieder voor zich of doen we het samen?
Dit onderscheidt ons fundamenteel van het conservatieve liberalisme.
Op de gezamenlijke kracht van mensen richt zich ons appel.
Het gezag van de politiek is kwetsbaar.
Nog nooit zijn politici met zoveel camera's en microfoons geconfronteerd.
Nog nooit hebben zoveel mensen zoveel informatie over zich heen gekregen.
En toch vertonen in heel Europa de opkomstcijfers bij verkiezingen een dalende tendens.
In uw beginselprogramma wordt de plaats van de politiek in verband gebracht met de ontwikkeling van de Zivilgesellschaft. Daaruit spreekt vertrouwen in wat mensen en hun organisaties zelf kunnen beslissen. Dit maakt de behoefte aan inspirerende politieke richtinggeving niet kleiner, maar juist groter. Daarom steun ik de oproep van Rudolf Scharping dat de sociaal-democratie "gerade auch in einer Zeit der kurzlebigen Medienorientierung und der tagespolitischen Zwänge, eine Programmpartei bleibt". Een Programmpartei die zich niet ondergeschikt hoeft te maken aan het schijnbare dictaat van globalisering en individualisering. Democratische politiek is meer dan loven en bieden op de marktplaats. Gezamenlijke normen en waarden maken de gemeenschap sterker. De politiek gaat voor in deze verantwoordelijkheid: In de eigen samenleving waar de volwaardige integratie van nieuwkomers uit alle windstreken onze ambitie is; In Europa waar een hartelijk welkom aan de nieuwe lidstaten de vervulling van een droom is; In de wereld waar vastberaden solidariteit het enige antwoord op de nachtmerrie van 11 september is.
De SPD kan trots zijn op het vele wat is bereikt, maar terecht stelt u zich daarmee niet tevreden. Onvermoeibaar onderzoekt de sociaal-democratie de volgende stadia van de programontwikkeling. "Wer morgen sicher leben will, muss heute für Reformen kämpfen" is het woord van Willy Brandt. De wens om de toekomst open en vernieuwend tegemoet te treden en de verantwoordelijkheid om daarmee vrede en vooruitgang te blijven dienen wil de Partij van de Arbeid graag met u delen.