ST. MAATSCHAPPIJ & ONDERNEMING
SMO brengt keerzijde informatierevolutie in kaart
Informatie- en communicatietechnologie heeft onze samenleving
ingrijpend veranderd. Democratisering van kennis, meer transparantie
en nieuwe kansen op gemeenschapsvorming zijn slechts enkele van de
zegeningen van de informatierevolutie. Deze revolutie heeft echter ook
een keerzijde. Jongeren groeien op in een onzekere samenleving, die op
vrijwel alle gebieden een almaar uitdijend aantal keuzemogelijkheden
biedt, maar waarin vaste kaders steeds meer ontbreken. Niet alle
jongeren kunnen hier mee omgaan. Werkenden worden geconfronteerd met
meer autonomie en flexibiliteit in hun werk. Deze verschaffen de
benodigde ruimte, maar leiden ook tot een grotere werkdruk en meer
onzekerheid over de eigen positie. En ten slotte dreigt de
informatierevolutie de achterstandspositie van allochtonen verder te
vergroten. Dat zijn enkele conclusies uit de publicatie 'Slachtoffers
van de informatiesamenleving' van de Stichting Maatschappij en
Onderneming (SMO).
Jongeren
Het onderzoeksrapport brengt in kaart hoe processen als
informatisering, informalisering en individualisering in een
stroomversnelling zijn geraakt door de recente ICT-ontwikkelingen.
Deze bieden de gewone burger meer mogelijkheden, maar zij hebben ook
minder prettige gevolgen voor met name jongeren, werkenden en
allochtonen. Zo zien jongeren zich in toenemende mate geconfronteerd
met een succesmaatschappij, waarin de nadruk ligt op cognitieve
vaardigheden, netwerkvorming en een sterke identiteit. Door het
toenemende aantal keuzemogelijkheden op velerlei gebied ontstaat
enerzijds het gevoel dat alles kan, mits je over de juiste
capaciteiten beschikt. Anderzijds is er sprake van een gemis aan
autoriteit, binding en betrokkenheid om de onzekerheid die dit met
zich meebrengt te reduceren. Voor veel jongeren blijkt het moeilijk om
in een dergelijke competitieve en stressvolle omgeving een eigen
identiteit te vormen. Vooral jongeren die beschikken over andere
vaardigheden dan de doorsnee jongeren, zo blijkt uit het
onderzoeksrapport, vinden moeizaam een plaats in de
informatiesamenleving. Overlevingsstrategieën om met de eisen van de
samenleving om te gaan, zoals de vlucht in drugsgebruik of
criminaliteit, liggen met name bij deze groep jongeren op de loer.
Werkenden
Werkenden worden door de ICT-ontwikkelingen geconfronteerd met steeds
complexere arbeid, die niet langer in routineregels kan worden
vastgelegd en een beroep doet op een breed scala aan intellectuele en
sociale vaardigheden. Om deze complexere arbeid aan te kunnen, wordt
hun flexibelere regels, grotere autonomie en meer
verantwoordelijkheden geboden. Dat geeft de benodigde ruimte, maar
veroorzaakt tegelijkertijd een markante toename van zowel werkdruk als
werkstress. Deze worden nog vergroot door de stroom van veranderingen
in de arbeidsorganisatie, door werkgevers veelal ingezet om te
profiteren van de ontwikkelingen op ICT-gebied. De hoge eisen die
worden gesteld aan de combinatie van arbeid, zorg en vrije tijd zorgen
daarnaast voor een toenemende 'leefdruk'. Het stijgende aantal WAO-ers
dat is afgekeurd door psychische klachten kan, zo stelt de
SMO-publicatie, niet los worden gezien van bovenstaande
ontwikkelingen.
Allochtonen
Ten slotte constateert de publicatie dat de invloed van de
informatiemaatschappij op de integratie van allochtonen twee kanten
heeft. Aan de ene kant bevordert ICT de integratie en verruimt zij
voor een elite de mogelijkheden tot zelfontplooiing en
identiteitsvorming. Aan de andere kant vormt ICT voor de grootste
groep allochtonen juist een obstakel waar het gaat om integreren. De
kans dat juist allochtonen tot de zogenaamde 'ICT-gehandicapten' gaan
behoren, is om verschillende redenen groot. Allereerst verkeren zij
vaak al in een algemene achterstandspositie. Bovendien is uit
onderzoeken gebleken dat allochtone jongeren structureel lager scoren
in het onderwijs. En het is juist dit onderwijs dat noodzakelijk is
voor het verwerven van een positie in de informatiesamenleving. In het
ergste geval zullen allochtonen niet deel kunnen nemen aan de
kenniseconomie die onder invloed van de ICT-ontwikkelingen is
ontstaan. Zij worden daarmee uitgesloten van een constructieve rol in
deze samenleving, wat de kans op spanningen en maatschappelijke onrust
zal doen toenemen.
Het boek eindigt met een suggestie voor een methode om slachtoffers
van de informatiesamenleving te helpen bij het vinden van hun weg in
de virtuele wereld.
Slachtoffers van de informatiesamenleving. Opgroeien, werken en
integreren in een nieuwe tijd
drs. S.N. Hogewind en drs. S. Dijkstra
SMO, Den Haag 2001, ISBN 90-6962-184-3, prijs f 33,10 (15 euro)
Noot voor de redactie (