Nieuwsflits
12|01 Nummer 12, 6 december 2001
Alcoholvoorlichting basisonderwijs
Trimboslezing 2002 door Theo Festen
Nationale en Europese Drugmonitor op website Ti
Factsheet over PMA
Tekorten in de zorg aan APZ-patiënten
Toestand grote groep Haagse daklozen zorgwekkend
Judith Wolf hoogleraar Maatschappelijke Opvang
Follow up Congres Kennis Beter Delen
Cursus Europees drugsbeleid
Personalia
Colofon
Homepage
Alcoholvoorlichting basisonderwijs
'Kinderen grijpen steeds jonger naar de fles.' Onder deze kop werd op
29 november in 'Spits!' aandacht besteed aan een onderzoek van de
Hulpverleningsdienst Groningen (GGD). Alhoewel de kop enigszins
overtrokken is, is het onderliggende onderzoek niet minder
veront-rustend. Dertien procent van de leerlingen tussen de 10 en de
12 jaar drinkt regelmatig bier, wijn of een zoet mixdrankje. Vier jaar
geleden was dat nog 10%, aldus het onderzoek.
Alhoewel nu gestaafd door onderzoek, is het geluid niet nieuw.
Medewerkers van GGD-en en instellingen voor verslavingszorg merken al
langer dat het alcoholgebruik onder jeugdigen in het basisonderwijs
stijgende is. Trendy drankjes, zoals premixes, lijken daar voor een
deel debet aan.
In de Alcoholnota van minister Borst (VWS), die onlangs de Tweede
Kamer passeerde, krijgen preventieactiviteiten in het basisonderwijs
een belangrijke plaats. Zo heeft het Trimbos-instituut opdracht
gekregen de preventieactiviteiten te intensiveren. Belangrijk
onderdeel hiervan is het ontwikkelen van nieuw voorlichtingsmateriaal
voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Ook worden een
handleiding voor leerkrachten en een handreiking voor scholen
ontwikkeld. Nieuw element, dat wordt ingezet als extra activiteit
rondom het onderwerp 'alcohol', is het zogenaamde 'Verhalend
ontwerpen'. Bij deze uit Schotland afkomstige methode wordt de lesstof
verpakt in een verhaal. Naast materialen voor leerlingen en
leerkrachten, zal verder ook nieuw materiaal voor ouders worden
ontwikkeld. Ouders spelen een belangrijke rol bij het wel of niet op
experimentele en incidentele basis nuttigen van alcohol.
Naast alcohol, zal er in het nieuwe aanbod voor het basisonderwijs
tevens aandacht worden besteed aan roken en (soft)drugs.
Tegelijkertijd zal een ondersteuningsaanbod voor GGD-en en
instellingen voor verslavingszorg worden ontwikkeld. Het aanbod zal
vergelijkbaar zijn met het ondersteuningsaanbod zoals dat reeds vele
jaren met veel succes wordt toegepast bij 'De gezonde school en
genotmiddelen' voor het voortgezet onderwijs. In het kader van dit
vernieuwde aanbod vindt op 13 december bij het Trimbos-instituut een
eerste studiedag plaats voor preventiemedewerkers van GGD-en en
instellingen voor verslavingszorg.
* Rudi Loof (030) 297 11 00
Trimboslezing 2002 door Theo Festen
Op dinsdag 15 januari wordt in Vredenburg in Utrecht de jaarlijkse
Trimboslezing gehouden. Sinds 1990 wordt door het Trimbos-instituut
jaarlijks een spreker uitgenodigd om een persoonlijke analyse te geven
van een hoofdthema uit de geestelijke gezondheidszorg. Voor de
Trimboslezing 2002 is de keus gevallen op Theo Festen die het zal
hebben over 'Een probleem van betekenis: kunst en geestelijke
gezondheidszorg'. De lezing wordt ditmaal opgeluisterd met een
tentoonstelling, mooie lichtbeelden en roerende gedichten.
In zijn voordracht wil Festen twee vragen aan de orde stellen:
1. Kan de geestelijke gezondheidszorg een kunstenaar helpen zonder
hem zijn kunstenaarschap te ontnemen?
2. Wat kan de geestelijke gezondheidszorg opsteken van kunst en
kunstenaars?
Theo Festen, geboren in 1936, is psycholoog en psychotherapeut. Hij
was bijna veertig jaar werkzaam in de ggz als hulpverlener, manager en
beleidsfunctionaris. Hij schreef het Handboek RIAGG hulpverlening en
-samen met anderen- Van dichtbij en veraf, 15 jaar RIAGG/ 25 jaar
NVAGG.
Hij schrijf zelf gedichten en heeft ook gedichten uit het Frans
vertaald, onder andere van Jean Cocteau en Paul Eluard. In opdracht
van het NFGV selecteerde hij de gedichten voor de in 1999
gepubliceerde bundel Gevoelens ik heb er wel duizend, gedichten van
gevoel, uitzinnigheid en waanzin.
Belangstellenden voor de Trimboslezing kunnen zich (zolang er plek is)
aanmelden bij het directiesecretariaat van het Trimbos-instituut
(Carla van Nimwegen), tel. (030) 297 11 00.
* Carla van Nimwegen
(030) 297 11 00
Nationale en Europese Drugmonitor op website Ti
Eens per jaar publiceert het Trimbos-instituut het Jaarbericht van de
Nationale Drugmonitor (NDM), een cijfermatig overzicht van verslaving
en middelengebruik in Nederland. Het Jaarbericht 2001 is te vinden op
de Trimbos-website, zowel in een Nederlandstalige als een Engelse
versie. Doordat het Jaarbericht op het internet in een matrixvorm is
gegoten, kan snel voor iedere stof afzonderlijk (cannabis; cocaïne;
opiaten; ecstasy, amfetamine en verwante drugs; alcohol en tabak)
opgezocht worden hoe het is gesteld met: gebruik onder de algemene
bevolking, gebruik onder jongeren, problematisch gebruik,
internationale positie, hulpvraag (ambulante en intramurale
verslavingszorg, algemene ziekenhuizen), gezondheidsrisico's, aanbod
en markt, trends.
Daarnaast kan de volledige informatie over iedere stof afzonderlijk in
zijn geheel worden bekeken en geprint. Verder is achtergrondinformatie
over de NDM en het Jaarbericht 2001 opgenomen. Ook de
NDM-Signalementen zijn te vinden onder het kopje Nationale Drug
Monitor.
De Nationale Drugsmonitor 2001 is te bereiken vanaf zowel de
Nederlands- als de Engelstalige 'homepage' van het Trimbos-instituut
www.trimbos.nl.
Het Jaarbericht 2001 is ook in boekvorm verkrijgbaar. Het is een
uitgave van het Bureau NDM en te bestellen bij het Trimbos-instituut,
(030) 297 11 80, bestelnummer AF0387, prijs f 40,- inclusief
verzendkosten. ISBN 90-76733-12-0
Ook het Jaarverslag 2001 van het Europees Waarnemingscentrum voor
drugs en drugsverslaving (EMCDDA) in Lissabon, over de stand van de
drugsproblematiek in de Europese Unie, is sinds kort te bekijken en te
downloaden via de Trimbos-website of rechtsstreeks via
http://annualreport.emcdda.org. Een gedrukte versie hiervan is, in
het Nederlands of in het Engels, verkrijgbaar bij Truus Vullings van
het Bureau NDM. Bestellingen per e-mail: tvullings@trimbos.nl, onder
vermelding van naam en adres.
* Hans van der Wilt (030) 297 11 00
Factsheet over PMA
De laatste weken is er naar aanleiding van twee 'drugsdoden' in
Zaandam sprake geweest van een ware mediahype rond de uitgaansdrugs
GHB en PMA. Er is tot dusver veel zinnigs maar ook veel onzin
geschreven over deze genotmiddelen. De Nieuwe Revu presenteerde medio
november op de voorpagina al 'De eerste GHB-dode'. En ook wordt er in
de kranten zonder al teveel feitenkennis geschreven over 'PMA-doden'.
Bij alle druggerelateerde doden tot dusver ging het echter om mensen
die een combinatie van middelen hadden gebruikt, meestal in relatie
met alcohol.
Via de drugsmonitor van het DIMS (Drugs Monitoring en Informatie
Systeem) werd in november op verscheidene plaatsen in het land PMA
aangetroffen, een XTC-achtige pil maar giftiger en met een vertraagde
werking, waardoor de gebruiker geneigd is er meer dan één te nemen.
Over PMA is in november door het
Trimbos-instituut en de lokale instellingen voor verslavingszorg een
waarschuwingscampagne gevoerd. Ook is een uitgebreide factsheet
gemaakt over PMA, die te vinden is op de website van het
Trimbos-instituut (www.trimbos.nl). De informatie over GHB is
recentelijk geupdate en te vinden op de speciale drugsinformatiesite
van het Trimbos-instituut: www.drugsinfo.nl.
· Harald Wychgel (030) 297 11 16
Tekorten in de zorg aan APZ-patiënten
Zoals eind november uitvoerig in de kranten te lezen viel is vanuit
het Programma Onderzoek en Beleid van het Trimbos-instituut onderzoek
gedaan naar de situatie van chronische patiënten in zes Algemeen
Psychiatrische Ziekenhuizen. Gekeken is naar het niveau van de
materiële voorzieningen en diensten en naar het persoonlijk zorgaanbod
aan de patiënten. Daarbij is gebleken dat in alle zes instellingen
sprake is van tekorten in de zorg. Deze uiten zich vooral in de wijze
waarop de gemiddelde patiënt zijn dag doorbrengt, namelijk in
belangrijke mate met niets doen en op de afdeling zitten. De overgrote
meerderheid maakt nauwelijks gebruik van behandeling of therapie. Nog
geen 5% van de tijd, ongeveer 35 minuten per dag, wordt besteed aan
face-to-face contacten. Volgens de standaard, opgesteld met behulp van
een Delphistudie onder een breed panel van hulpverleners die werken in
de zorg voor langdurig zorgafhankelijke patiënten, zou dit minimaal 80
minuten per dag moeten zijn. Gemiddeld wordt 50 minuten per week aan
dagactiviteiten besteed, terwijl de standaard uitgaat van 5 tot 10
uur.
In juli 1997 werd in een brief van de Raad van Bestuur van de
toenmalige HC Rümkegroep, aan de minister van VWS gemeld dat er
tekorten waren ontstaan in de zorg voor langdurig zorgafhankelijke
patiënten in de APZ. Deze problemen werden door het kamerlid
Wolffensperger in de Tweede Kamer aan de orde gesteld, wat leidde tot
een kabinetbesluit om het Trimbos-instituut een onderzoek te laten
uitvoeren. In 1998 werd een vooronderzoek gedaan, en in september 1999
werd gestart met het hoofdonderzoek in zes APZ-en. In november 2001
verschenen de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van
het ministerie van VWS en GGZ-Nederland, in het rapport Een keten van
lange zondagen.
Uit het onderzoek blijkt dat er naast de tekortkomingen in het
persoonlijke zorgaanbod aan patiënten ook tekorten zijn op gebied van
de materiële voorzieningen en diensten, vooral op het punt van
huisvesting, dagvergoeding voor maaltijden, vervoer en
recreatiemogelijkheden. De kwaliteit van de afdeling voor langdurige
zorg (LZA) voldoet vaak niet aan de standaard, en de mogelijkheid om
de dag elders door te brengen wordt gedwarsboomd door een
ontoereikende financiële compensatie voor de maaltijden en onvoldoende
vervoersmogelijkheden.
Managers van LZA-afdelingen moeten omgaan met beperkte middelen en
hebben moeite om voldoende en voldoende gekwalificeerd personeel aan
te stellen. Dit leidt tot een lage bezettingsgraad op de afdelingen en
een hoog percentage invalkrachten, soms bijna de helft van het
aanwezige personeel. Daarnaast kunnen verpleegkundigen slechts 55% van
hun tijd besteden aan patiëntgebonden zorg; de rest gaat vooral op aan
vergaderingen, de overdracht en papierwerk.
Het oordeel van de cliënten is tamelijk mild, maar men is ontevreden
over de recreatiemogelijkheden, de diensten en het onderhoud, het
vervoer, de huisvesting, en de kwaliteit van het eten. Verder is men
ontevreden over het aantal gesprekken met begeleiders, begeleiding
naar instanties en therapie, de hoeveelheid en
kwaliteit van de dagactiviteiten, en de hoeveelheid en de kwaliteit
van de psychiatrische hulp. Dit betekent dat de geconstateerde
tekorten ook door de patiënten als tekorten worden beleefd.
B. van Wijngaarden, M. Bransen, H. Wennink: Een keten van lege
zondagen. Uitgave GGZ-Nederland en ook daar te bestellen (030) 287 33
33, verkoopprijs f 20,-.
* Bob van Wijngaarden (030) 297 11 00
Toestand grote groep Haagse daklozen zorgwekkend
De toestand van een grote groep daklozen in Den Haag is zorgwekkend.
Het gaat hierbij om bijna vijfhonderd mensen die regelmatig buiten
slapen en die geen vaste slaapplek hebben, de zogenoemde 'feitelijk
daklozen'. Circa 60% van deze daklozen gebruikte recent harddrugs,
waardoor ze meestal niet welkom zijn bij woonvoorzieningen. Bovendien
zijn ze vaker slachtoffer van een misdrijf, worden vaker gearresteerd,
kennen een hogere werkloosheid en hebben minder geld voor de eerste
levensbehoeften dan de eveneens circa vijfhonderd 'residentieel
daklozen'. Deze laatste groep heeft een min of meer vaste
verblijfplaats in woonvoorzieningen van de maatschappelijke opvang. De
residentieel daklozen zijn meer tevreden met hun bestaan dan de
feitelijk daklozen.
Dat blijkt uit het onderzoek Daklozen in Den Haag van het
Trimbos-instituut, dat op 19 november werd gepresenteerd in Den Haag.
Doel van het onderzoek was: het in kaart brengen van psychische
stoornissen en verslavingsproblemen van Haagse daklozen en inzicht
verkrijgen in het aantal daklozen (in totaal circa 1.000). De gemeente
gaat de onderzoeksresultaten gebruiken voor het beleid op korte en
langere termijn. Recentelijk besloot de gemeenteraad opnieuw extra
geld uit te trekken voor de verbetering van de al bestaande opvang.
De kenmerken en problemen van de Haagse feitelijk daklozen zijn niet
uniek. Ze werden al eerder in Utrecht geconstateerd. Ook bevestigen ze
een
landelijk geconstateerde trend. Het onderzoek laat opvallende
verschillen zien tussen de twee groepen daklozen. Feitelijk daklozen
zijn veelal langdurig dakloos: ruim een derde deel is vijf jaar of
langer dakloos. Ruim 41% van de feitelijk daklozen is vooral
aangewezen op buiten slapen. Het gaat met name om alleenstaande,
laaggeschoolde dertigers, vaak van niet-Nederlandse afkomst, levend
van een uitkering en soms van inkomsten uit illegale activiteiten.
Circa 29% van de feitelijk daklozen heeft te maken met ernstige
depressies. Bijna 25% heeft tegelijk psychische èn
verslavingsproblemen.
Van de groep residentieel daklozen, is ruim een derde in het hele
leven geen dag dakloos geweest. Zij zijn vanuit de eigen woning of een
intramurale voorziening (bijvoorbeeld psychiatrisch ziekenhuis of
gevangenis) direct doorgestroomd naar een woonvoorziening van de
maatschappelijke opvang. Van deze groep heeft bijna 70% geen
psychische en geen verslavingsproblemen.
Beide groepen daklozen maken weinig gebruik maken van de beschikbare
hulp. Er is weinig contact met de geestelijke gezondheidszorg en de
verslavingszorg, behalve de methadonverstrekking. De behoefte aan hulp
is wel groot, vooral op het gebied van huisvesting, gebitsverzorging,
financiën, lichamelijk functioneren en dagelijkse activiteiten.
De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het rapport
Daklozen in Den Haag. Een onderzoek naar de omvang en kenmerken van de
daklozenpopulatie (Reinking e.a. 2001). Uitgave: Trimbos-instituut
(nummer AU0179) en ook daar te bestellen, tel. (030) 297 1180.
* Judith Wolf (030) 2971 11 00
Judith Wolf hoogleraar Maatschappelijke Opvang
Het College van Bestuur van de Katholieke Universiteit Nijmegen heeft
mevrouw dr. J.R.L.M.(Judith) Wolf (1957) benoemd tot bijzonder
hoogleraar Maatschappelijke Opvang aan de faculteit Medische
Wetenschappen/
UMC St. Radboud. Zij wordt (part-time) aangesteld bij de afdeling
sociale geneeskunde.
Judith Wolf is werkzaam bij het Trimbos-instituut als hoofd van het
programma Opvang en maatschappelijke zorg. Daarvoor werkte zij onder
andere als Hoofd Onderzoek bij het Sainsbury Centre for Mental Health
in Londen en als Visiting scholar bij de Rand-corporation in Santa
Monica, Californië.
De leerstoel Maatschappelijke Opvang is in 1986 ingesteld op verzoek
van de Landelijke Stichting voor Thuislozenzorg en Onderzoek (LSTO)
aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. De LSTO beoogt onderzoek en
publicaties tot stand te brengen over cliënten en de hulpverlening aan
cliënten in de maatschappelijke opvang en de vrouwenopvang. De
leerstoel Maatschappelijke Opvang wordt mede ondersteund door de
Stichting Leger des Heils Welzijns- en Gezondheidszorg.
Prof. Wolf gaat een bijdrage leveren aan de verwetenschappelijking en
kwaliteitsverhoging van de Maatschappelijke Opvang en vervult daarmee
een brugfunctie tussen wetenschap en praktijk. Zij zal zich
bezighouden met onderzoek dat zich richt op de cliëntenpopulatie, op
het aanbod en de organisatie van de Maatschappelijke Opvang en op de
samenhang tussen deze sector en andere sectoren. Ook zal zij een
bijdrage leveren aan de coördinatie en afstemming van onderzoek in de
Maatschappelijke Opvang. De leeropdracht behelst tevens een
theoretische onderbouwing van de opvang, zorg en hulpverlening in de
sector.
* Judith Wolf (030) 297 11 00
Follow up Congres Kennis Beter Delen
Op 1 en 2 november werd in Veldhoven het 1e Nationale congres over
implementatie in de zorg 'Kennis Beter Delen' gehouden. Op de website
van het congres (www.zon.nl\kennisbeterdelen) zijn inmiddels de
plenaire lezingen, de verslagen van de workshops, een algemeen verslag
en een aantal foto's van het congres geplaatst. Uit de
evaluatieformulieren van ruim vijfhonderd deelnemers blijkt dat ruim
70% van de deelnemers het congres als goed of zeer goed beoordeelde.
Op basis van de evaluatie door de deelnemers en een eigen evaluatie
hebben de Congrescommissie en programmacommissie inmiddels besloten te
gaan werken aan een tweede Nationaal congres over implementatie in de
zorg. Dit congres is gepland voor 2003. ZonMw zal fungeren als trekker
voor dit idee. Bij de uitwerking zullen de landelijke organisaties die
actief zijn op dit terrein betrokken worden.
* Henk Verburg (030) 297 11 00
Cursus Europees drugsbeleid
Op 12 november gaf Minister Borst het startsein voor de cursus Drugs
Policy in the European Context. De cursus, die drie weken heeft
geduurd, had als doel ambtenaren van aspirant-lidstaten te
ondersteunen bij het harmoniseren van hun eigen wetgeving en beleid in
het licht van het Europese kader voor drugsbeleid. Aan de cursus, die
was georganiseerd door het Trimbos-instituut in samenwerking met
Jellinek/EATI en de Ministeries van VWS, Justitie en Binnenlandse
Zaken, werd deelgenomen door vijftig mensen uit twaalf landen uit
Midden- en Oost-Europa en Turkije.
Centraal thema van het seminar was het Europese kader van het
drugsbeleid en de link met het beleid in de lidstaten. Daarbij werden
alle elementen van beleid - ontwikkeling, uitvoering en evaluatie -
belicht. Het programma was zo opgezet dat theorie en praktijk elkaar
afwisselden. Zo werden ook werkbezoeken afgelegd. Behalve aan
technische en vakinhoudelijke onderwerpen werd ook aandacht besteed
aan cultuurverschillen en sociale vaardigheden bij onderhandelen en
presenteren.
* Franz Trautmann (030) 297 11 00
Personalia
De afgelopen weken zijn kort achter elkaar twee medewerkers van het
Trimbos-instituut overleden. Op 21 november overleed Adriaan Zijtveld
(46) als gevolg van een auto-ongeval. Hij was 24 jaar werkzaam bij
aanvankelijk het NCA (Nationale Commissie tegen het Alcoholisme en
andere verslavingen), later opgegaan in het NIAD (Nederlands Instituut
voor Alcohol en Drugs) en vervolgens het Trimbos-instituut. Daar
werkte hij in de functie van medewerker Reproductie en was in die
hoedanigheid onder andere verantwoordelijk voor het reproduceren van
Nieuwsflitsen.
Op 3 december overleed Greet van der Spek aan de gevolgen van een
slopende ziekte. Zij werkte sinds 1992 bij het NIAD, later het
Trimbos-instituut in de functie van Bibliothecaris/Documentalist. Na
het gedeeltelijk sluiten van de bibliotheek in 2000 stapte zij intern
over naar de helpdesk van de Landelijke Steunfunctie Preventie
verslaving en middelengebruik (LSP) waar ze in de afgelopen twee jaar
heel wat binnenkomende vragen heeft beantwoord en medeverantwoordelijk
was voor de databank met projecbeschrijvingen op het gebied van
verslavingspreventie.
Wij zijn met Adriaan en Greet in korte tijd twee goede en toegewijde
collega's kwijtgeraakt.
* Henk Maurits (030) 297 11 38
12|01
Nummer 12, 6 december 2001
Colofon
Het Trimbos-instituut is een onafhankelijk landelijk kenniscentrum
voor de GGZ en verslavingszorg met als doel de geestelijke gezondheid
van mensen te bevorderen.
Nieuwsflitsen voorziet mensen die betrokken zijn bij de GGZ en
verslavingszorg kort en bondig van informatie over activiteiten,
diensten, producten en resultaten van het Trimbos-instituut.
Nieuwsflitsen mag vrijelijk worden gekopieerd en verspreid.
Redactie
Henk Maurits,
email: hmaurits@trimbos.nl
Henk Verburg,
e-mail: hverburg@trimbos.nl
Opmaak
Heidie Wisselo
Adreswijzigingen
Peter Stark,
e-mail: pstark@trimbos.nl
Belangrijke telefoonnummers
Bestellingen 030 297 11 00
Helpdesk Preventie (LSP/LOP) 030 297 11 51
Drugs Informatie Lijn 0900-1995
Trimbos-instituut
Netherlands Institute of Mental Health and Addiction
Da Costakade 45
Postbus 725 3500 AS Utrecht
Telefoon (030) 297 11 00
Fax (030) 297 11 11
Copyright © 2001 Trimbos-instituut All rights reserved.