's-Hertogenbosch, december 2001
Rijksmuseum Amsterdam verstrekt omvangrijke bruikleen:
Noordbrabants Museum verwerft
vier werken uit de school van Bosch
Het streven van het Noordbrabants Museum om permanent aandacht te besteden aan de schilder Jeroen Bosch en zijn tijd, werpt zijn vruchten af. Enkele weken geleden werd bekend gemaakt dat de huidige tentoonstelling De Wereld van Bosch wegens groot succes wordt geprolongeerd tot 20 januari. Nu kan ook nog worden gemeld dat de collectie van het museum met maar liefst vier werken uit de School van Bosch wordt uitgebreid. Het betreft hier een langdurig bruikleen van het Rijksmuseum te Amsterdam.
Schilderijen van Jeroen Bosch zijn, zoals dit jaar ten overvloede werd bewezen, niet alleen raadselachtig maar ook bijzonder zeldzaam. Dat neemt niet weg dat zijn manier van werken veel navolging heeft gevonden. Nog tijdens zijn leven en later in de zestiende eeuw werden er volop kopieën en navolgingen geschilderd, die vervolgens als originelen werden verkocht. Dit geeft een goed beeld van de populariteit van de kunst van Bosch. Veel van deze werken zijn echter een eigen leven gaan leiden; het heeft lang geduurd voordat duidelijk werd dat het niet om originelen ging. Deze 'navolgingen' hebben dan ook zeker hun plaats verdiend in de kunstgeschiedenis al was het maar omdat ze gebruik maken van dezelfde beeldtaal als die waarvan Bosch zich bediende.
Het Rijksmuseum in Amsterdam bezit een aantal schilderijen uit de school van Bosch. Omdat het Noordbrabants Museum permanent meer aandacht wil gaan besteden aan de invloed van de kunst van Jeroen Bosch op zijn tijdgenoten en navolgers, heeft het Rijksmuseum besloten het merendeel van zijn schilderijen uit de school van Bosch over te dragen. In november 2000 werd De keisnijding in de vaste collectie opgenomen. Nu, bij gelegenheid van de tentoonstelling De Wereld van Bosch zijn maar liefst vier nieuwe schilderijen in langdurig bruikleen aan het Noordbrabants Museum gegeven. Het betreft hier respectievelijk De aanbidding van het kind, De verzoeking van de heilige Antonius, De gevangenneming van Christus en een tweede Verzoeking van de heilige Antonius. De laatstgenoemde werken zijn enkele dagen geleden in het museum gearriveerd en kunnen vanaf 7 december temidden van de andere werken van navolgers van Jeroen Bosch worden bezichtigd. Na afloop van de tentoonstelling De Wereld van Bosch zullen de werken in de vaste presentatie worden opgenomen.
Over de werken:
In de Aanbidding van het Kind zien we het Christuskind op een bedje van stro. Maria en Jozef zijn in gebed verzonken. Linksvoor is de kop van een os te zien. In een andere versie van dit schilderij (Keulen) wordt tussen Maria en Jozef de ezel voorgesteld; het schilderij in het Noordbrabants Museum toont op deze plaats vijf musicerende engelen. Vanachter een gordijn kijkt een herder toe, hetgeen correspondeert met de scène op de achtergrond rechts, waar de Verkondiging aan de herders is te zien.
De verzoeking van de heilige Antonius is een goede kopie naar het middenpaneel van het drieluik van Jeroen Bosch in het Nationaal Museum van Lissabon. We zien de heilige geknield voor een grot waarin een kruisbeeld staat. Antonius wordt omringd door vrouwen, duivels en ongedierte, terwijl op de achtergrond een grote brand woedt.
De gevangenneming van Christus is een compositie met grote figuren. Centraal staat Christus met gesloten ogen, in zijn rechterhand een lamp. Het is het moment dat hij na het verraad van Judas gevangen wordt genomen. De groteske koppen van de soldaten zijn typerend voor de kunst van Bosch. Petrus probeert Christus te hulp te komen. Hij zal een oor afhouwen bij Malchus, een dienaar van de hogepriester.
De tweede compositie met De verzoeking van de heilige Antonius draagt een later toegevoegde signatuur van Jeroen Bosch. Van dit schilderij is geen origineel bekend. De heilige Antonius knielt op de voorgrond en daarachter zien we een Bosch-achtig tafereel met een speelhuis en duivels die op vissen door de lucht vliegen.
Samen met de al eerder door schenking of aankoop verworven schilderijen, bezit het Noordbrabants Museum nu in totaal negen werken uit de school of van navolgers van Jeroen Bosch. Het museum streeft ernaar dit aantal in de toekomst nog verder uit te breiden en te tonen in een semi-permanente presentatie, die gewijd zal zijn aan de kunst, de stad en de tijd van Jeroen Bosch en de invloed die deze kunstenaar op zijn tijdgenoten en navolgers heeft uitgeoefend.
Aan de redacties:
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Charles de Mooij, adjunct-directeur, tel. 073 6877 809 of Rick Vercauteren, Hoofd Communicatie, tel. 073- 68 77 807 of per e-mail rvercauteren@noordbrabantsmuseum.nl . Digitaal beeldmateriaal is beschikbaar en wordt u op verzoek toegezonden.