---
Samenvatting
"Het huidige regeerakkoord stelt heel duidelijk dat we het beleid op
terreinen als handel, landbouw en wapenleveranties in lijn moeten brengen
met het ontwikkelingsbeleid. Met uw steun zal het volgende regeerakkoord
deze coherentie nog nadrukkelijker op de agenda van het hele kabinet moeten
zetten." Dat zei minister Herfkens (Ontwikkelingssamenwerking) dinsdag 11
december op een bijeenkomst in Den Haag van de campagne 'wereldburgers.nl'.
Hieronder volgt de speech van de minister, waarin ze reageerde op het
manifest van deze brede campagne.
De afgelopen jaren heb ik me met enige regelmaat wat teleurgesteld betoond
over de Derde-Wereldbeweging. Misschien heeft u het septembernummer gezien
van het blad Milieudefensie dat me op de omslag afbeeldt met de aankeiler
'Paars van jaloezie'. De milieubeweging is erin geslaagd zich te ontplooien
als een gesprekspartner en een machtsfactor waar de politiek en andere
belanghebbenden niet om heen kunnen.
Ik ben blij dat ik vandaag de bordjes eens kan verhangen. Deze nieuwe
campagne spreekt me bijzonder aan. Een campagne die inhoudelijk ingaat op
thema's die er echt toe doen voor de armsten en die zich duidelijk richt op
de politiek. Deze campagne bevat alle elementen - nou ja, bijna alle: de
acties mogen wat mij betreft best nog wel wat uitdagender en gedurfder - die
ik graag zie van een effectieve Derde-Wereldbeweging: Een brede beweging die
erop uit is om draagvlak in de maatschappij te vertalen in politieke druk op
het Binnenhof, te vertalen in concrete resultaten in het Zuiden.
Want dat is de kern. We discussieren wat af in Nederland over het draagvlak
voor Ontwikkelingssamenwerking. Of het groter wordt, of juist kleiner. Hoe
diep en hoe breed het is. Daarbij wordt maar al te vaak vergeten waar het om
draait: wat dat draagvlak concreet betekent voor armen elders in de wereld.
Voor lokale vissers die er niet van gediend zijn dat Europese vissers hun
wateren komen leegvissen. Voor boeren en boerinnen die hun markt overspoeld
zien met Europese producten. Voor koffietelers die lagere prijzen dan ooit
krijgen voor hun koffie. Voor kinderen die in rebellenlegers worden
geronseld omdat er geen ander perspectief is. Voor sloppenwijkbewoners die
verstoken zijn van rechten en voorzieningen. Draagvlak is geen doel op zich,
het is een middel om een veiliger wereld, een wereld met minder armoede voor
elkaar te helpen boksen. En dat is waar u als wereldburgers aan wilt
bijdragen.
Uw manifest haalt veel overhoop. Premier Kok heeft vorige maand al kort
gereageerd. Namens de regering kan ik er nu iets uitgebreider op ingaan. Ik
vraag uw begrip dat ik onmogelijk alle onderdelen kan bespreken. Er komen in
de loop van de campagne vast nog wel andere momenten om wat nu onderbelicht
blijft over het voetlicht te halen. Ik ben daar altijd toe bereid.
Het is geen toeval dat de titel van uw campagne naadloos aansluit op het
nieuwe devies van mijn beleid: "Ontwikkelingsssamenwerking heeft een
wereldtaak". De regering neemt die wereldtaak serieus. Serieuzer dan u
erkent.
Terecht schrijft u dat het afgelopen moet zijn met de tegenstelling van 'wij
bevoorrechten helpen jullie armen'. Als ik een idee voortdurend heb
uitgedragen de afgelopen jaren dan is het wel de jaren van de betutteling
voorbij zijn. De stap van caritas naar ownership is in het beleid al gezet.
U vraagt de regering ook om met een duidelijk beleid te komen over
realisatie van de 'seven pledges' - die nu zijn opgegaan in de acht
millenniumdoelstellingen. Die doelstellingen zijn de leidraad van het
beleid. Al onze activiteiten moeten daaraan bijdragen. En dan heb ik het
niet alleen over besteding van geld. Nee, de wereldtaak van
Ontwikkelingssamenwerking omvat veel meer. Het gaat ook om het buitenlands
beleid over de volle breedte en om andere beleidsterreinen die de
ontwikkelingslanden raken. Dat beleid is er. U kunt het lezen in de brochure
'Ontwikkelingssamenwerking heeft een wereldtaak'.
Naast ownership is coherentie is het tweede sleutelbegrip, de toetssteen
voor een regeringsbeleid dat door een brede, mondiale bril kijkt.
Coherentie is ook iets waar we heel hard aan trekken - en dat al vanaf het
begin van de Kabinetsrit. Sla het regeerakkoord van Paars-II er maar op na.
Daarin staat het heel duidelijk. We moeten het beleid op terreinen zoals
handelspolitiek, landbouwbeleid en wapenleveranties in lijn brengen met het
ontwikkelingsbeleid. Ook hier is meer gebeurd dan wat een lezer van uw
manifest zal denken. Tel uit je winst. Nederland heeft zich bijvoorbeeld
drie jaar geleden al uitgesproken voor afschaffing van de exportsubsidies.
En wij waren de eersten om te onderstrepen dat gezondheidsbelangen zwaarder
wegen dan patentrechten.
"Wereldburgers zijn wij allemaal", burgers, ondernemers, consumenten.
Allemaal. U richt u in uw manifest met name tot ons, de politici. Wij moeten
bij het nemen van beslissingen meer - 'nog meer' zou ik zeggen - rekening
houden met de internationale gevolgen van te nemen politieke besluiten. Uw
omschrijving lezend van wat wereldburgers zijn, kan ik u verzekeren dat ik
mij elke vrijdag in de Treveszaal in het gezelschap bevind van echte
wereldburgers.
Even terzijde: belangen afwegen is niet het exlusieve voorrecht van
politici. Ook maatschappelijke organisaties moeten belangen wegen. Wat
betekent bijvoorbeeld een gesloten voedselkringloop in Europa, waar sommige
milieuorganisaties voor pleiten, voor boeren in ontwikkelingslanden? En als
gemeenten hun wereldtaak serieus nemen, moeten ze daar dan zelf ook niet
meer geld voor uittrekken?
Ook het volgende regeerakkoord zal nadrukkelijk - en met uw steun: nog
nadrukkelijker - het belang van ontwikkelingslanden en armoedebestrijding
voor het hele kabinet moeten agenderen. Dat is de grondvest waarop een
actieve minister voor Ontwikkelingssamenwerking de rest van het kabinet moet
kunnen aanspreken. Ik lees uw manifest als een warm pleidooi om coherentie
opnieuw te verankeren in het regeringsbeleid.
Want natuurlijk is de coherentie binnen het Nederlandse beleid nog voor
verbetering vatbaar. Waar dat beter kan en moet - bijvoorbeeld als
landbouwgrootmacht heeft ook Nederland nog een lange weg te gaan - daag ik u
uit daar vol tegenaan te gaan in uw campagne. En om daarbij ook thema's
zoals nieuwe voedselnormen, die met een pennestreek de export van arme
landen een klap toe kunnen brengen, niet te vergeten.
Maar de harde kern van het coherentievraagstuk zit in de de besluitvorming
op Europees niveau, zoals het manifest ook erkent. Wat je in Den Haag wint,
verlies je weer in Brussel.
¬ De Commissie doet veel te weinig om incoherenties te signaleren en actie
te ondernemen. Op het bureau dat daarvoor is opgezet werkt een part-timer.
We vragen er al sinds jaar en dag om, maar hebben nog nooit goede rapportage
over de coherentieaanpak van de Commissie mogen ontvangen.
¬ Een paar gelijkgezinde landen vinden coherentie ook belangrijk, maar de
meeste lidstaten interesseren de belangen van ontwikkelingslanden geen zier.
Daarom is besluitvorming op Europees niveau zo moeilijk coherent te maken.
Dit is de crux!
Deze Wereldtaak staat niet los van de activiteiten van wereldburgers. Ik
denk vooral aan uw samenwerking met NGO-netwerken met leden in de zuidelijke
lidstaten. Die moeten oproepen om daar de coheretiekwesties veel meer
publiek en politiek te agenderen. Als er in landen als Italie, Frankrijk,
Spanje geen actieve lobby komt voor bijvoorbeeld de afschaffing van
exportsubsidies, herziening van het rijstbeleid of tegen het leegvissen van
de West-Afrikaanse kusten, dan blijft het moeilijk om EU-beleid fundamenteel
te veranderen.
De visserijverdragen zijn een actueel en pijnlijk voorbeeld. Zoals het
nieuwe verdrag met Mauritanië. Belangen van Spaanse vissers winnen het van
de belangen van de lokale visserijgemeenschappen in Mauritanië. Dit is een
van de coherentiepunten die de Commissie heeft laten lopen. Het was te laat
om dat akkoord nog tegen te kunnen houden. We gaan nu steun geven aan het
Mauritaanse Visserij-instituut. Over twee jaar is een revisie van het
verdrag voorzien. Dan moeten de gevolgen voor de visstand helder in kaart
gebracht zijn. Ook langs die weg kan Ontwikkelingssamenwerking bijdragen aan
vergroting van de coherentie. Ik zal me er voor inzetten dat bij de
aanstaande onderhandelingen over het visserijakkoord met Senegal de
coherentie wel een rol speelt. Dat lukt des te beter als dat gepaard gaat
met een effectieve lobby van wereldburgers binnen de EU. Ik ben
geinteresseerd in voorstellen van uw kant over gebundelde actie met
zuidelijke NGO's op dit en andere thema's die voor armoedebestrijding zo
geweldig belangrijk zijn.
Coherentie op het gebied van handel en schulden samen met een goed beleid
gericht op management en preventie van conflicten. Dat is gezien vanuit
ontwikkelingslanden waar het in de eerste plaats om draait. Daarom heb ik zo
uitvoerig stilgestaan bij coherentie.
Die coherentie geldt ook voor veel van de andere onderwerpen die uw manifest
aansnijdt. Natuurlijk moeten we bijvoorbeeld de gezondheidszorg in
ontwikkelingslanden niet uithollen door schaamteloos schaars personeel te
werven. Nederland heeft dat ook niet gedaan. In het geval van de
Zuid-Afrikaanse verpleegsters hebben we keurig afspraken gemaakt met de
Zuid-Afrikaanse overheid. In ons beleid geven we de landen waarmee we
samenwerken juist extra steun om gezondheidszorg te verbeteren en
gezondheidswerkers ook te kunnen behouden, zoals bijvoorbeeld in Ghana. Ik
heb extra budgetsteun toegezegd om de salarissen in de gezondheidszog op te
kunnen toppen.
Laten we bij alle gepraat over de noodzaak van een coherenter beleid, vooral
niet vergeten dat de hulp zelf ook cruciaal is. In ruim vijftig jaar heeft
Nederland ruim 120 miljard gulden bijgedragen aan ondersteuning en hulp voor
arme landen. Daar mogen we trots op zijn, zoals uw manifest terecht
vermeldt. Maar in uw regeerakkoord vind ik daar vervolgens geen woord van
terug.
Het lijkt soms mode om het belang van hulp en de effecten ervan te
bagatelliseren. Een druppel op de gloeiende plaat, hulp maakt mensen
afhankelijk en tast hun waardigheid aan, zo hoor je keer op keer. De feiten
spreken een andere taal.
Neem bijvoorbeeld de resultaten van een onderwijsprogramma in Indonesie dat
wij steunen. Dankzij de Nederlandse bijdrage aan dat programma konden
grofweg een miljoen Indonesische schoolkinderen - ondanks de crisis -
onderwijs blijven volgen. Het voorbeeld past binnen de mondiale trend. Polio
is dankzij hulp vrijwel uitgeroeid. Datzelfde geldt voor rivierblindheid.
Het aantal mensen met toegang tot schoon drinkwater is tussen 1970 en 1999
gestegen van 13 tot 71%. In diezelfde periode daalde het aantal mensen dat
niet kan lezen en schrijven in ontwikkelingslanden van meer dan de helft
naar iets meer dan een kwart. Een groot aantal landen dat in 1970 nog hulp
kreeg - in Latijns Amerika, in Zuid Oost Azie - staat nu op eigen benen. Ook
zeer arme landen als Uganda, Mozambique of Bangladesh boeken, mede dankzij
buitenlandse steun, indrukwekkende resultaten op het vlak van economische
groei en de opbouw van basisvoorzieningen voor de bevolking.
Wereldburgers kiezen ook voor het minstens het op peil houden van die hulp
en voor een effectieve besteding van dat geld.
Uw oproep aan de politiek neem ik ter harte en zie ik als een steun in de
rug voor mijn beleid en dat van de regering. Omgekeerd mag de maatschappij
de afweging niet alleen overlaten aan de politici, want wereldburgers zijn
we allemaal. Politici hebben ook de zekerheid nodig dat er draagvlak is in
de samenleving voor keuzes die onze directe eigenbelangen minder op de
voorgrond stellen, voor keuzes die in eigen vlees snijden.
.