Rijksuniversiteit Groningen

12 dec 2001

Nummer 189 12 december 2001

Waakhondfunctie regionale pers ontbreekt

Eigen invloed voor overheden belangrijker dan Wadden


Geregeld verschijnen er berichten in de pers over omstreden gasboringen in de Waddenzee en boerenprotest tegen het creëren van nieuwe natuur daar. Natuur lijkt een 'hot item', waar journalisten en politici bovenop zitten. Uit recent onderzoek van jurist Greetje Tromp komt een heel ander beeld naar voren. Burgers weten nauwelijks wat hun boven het hoofd hangt in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur. En de overheden die in besloten kring het Waddenbeleid moeten coördineren zijn meer bezig met het vergroten van hun eigen invloed dan met zeehonden, zandplaten en waterkwaliteit. Greetje Tromp promoveert op 17 december hierover aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het Waddenbeleid is een zaak van de rijksoverheid. Samen met de betrokken provinciale en gemeentelijke overheden coördineert het Rijk dit beleid in het Coördinatiecollege Waddengebied (CCW). Greetje Tromp onderzocht in opdracht van het CCW hoe dit overleg tussen 1987 en 1993 verliep en hoe knelpunten opgelost kunnen worden.

Losse principes

Tromp constateert dat er sprake is van onderling wantrouwen, stroperige besluitvorming en onduidelijke procedures. Tromp: 'De agenda wordt snel afgewerkt en dan gaat men eindeloos nieuwe punten indienen tijdens de rondvraag. Vaak over punten waarover al lang een beslissing is genomen. Dat zeurt maar door zonder dat iemand de knoop doorhakt.' Veel veranderd is er nog niet, want het merendeel van haar aanbevelingen ter verbetering van dit overleg zijn nog steeds niet overgenomen. Opmerkelijk noemt Tromp het dat vertegenwoordigers van overheidsorganen zich bijna volledig identificeren met het orgaan waarvoor ze werken. 'Het maakt niet uit of er een VVD'er of een CDA'er bij zit: ze vereenzelvigen zich helemaal met hun eigen overheidsorgaan. Als een burgemeester van een kustgemeente overstapt naar de provincie bijvoorbeeld, veranderen zijn standpunten totaal.'

Informatie en kritiek

Tromps tweede onderzoek ging over de relatie tussen regionale pers en provinciale politiek. Als onderwerp koos ze de besluitvorming in de Provinciale Staten van Friesland en Drenthe over de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Hierin staat beschreven waar ruimte gemaakt wordt voor nieuwe natuur en hoe bestaande natuur moet worden behouden. Tromp: 'Mijn uitgangspunt is dat de pers twee functies heeft: het verschaffen van informatie en het leveren van kritiek en commentaar. De provincie richt zich vooral op direct betrokken doelgroepen zoals de boeren en de natuurbeschermers. De gewone burger zou op de hoogte gehouden moeten worden door met name de regionale pers.'

'Daar zijn draken'

Ze onderzocht wat er in Friese en Drentse pers was gepubliceerd over de EHS tussen 1989 tot 1996. Tromp: 'In de Middeleeuwen schreven cartologen "daar zijn draken" op onbekende gebieden. Zo erg is het niet gesteld met de bekendheid van de EHS, maar de oogst was wel zeer mager. De regionale kranten hebben zo weinig columns en opiniërende artikelen over de EHS gepubliceerd, dat ik nauwelijks onderzoek kon doen naar de kritiekfunctie van de pers. Bij de nieuwsberichten en achtergrondartikelen valt me op dat ze dikwijls vanuit één perspectief geschreven zijn. De pers laat vaak alleen collegepartijen aan het woord en vraagt de kleine oppositiepartijen niet naar hun mening. Ik mis het ouderwetse journalistieke handwerk van de pers als waakhond.'

Rationeel

Beide onderzoeken onderwierp ze aan een raster van rationaliteit, gebaseerd op het werk van Max Weber en Karl Mannheim. Hieruit bleek dat de overheden van het CCW-overleg 'doelrationeel' handelen. Ze proberen het gegeven doel zo snel en zo goedkoop mogelijk te bereiken. Alleen blijkt dat dit doel niet de coördinatie van het Waddenbeleid is (waarvoor het overleg is bedoeld) maar het vergroten van hun eigen invloed. Tromp ging er verder van uit dat in de besluitvorming over de ecologische hoofdstructuur de provinciale politici zich vooral zouden laten leiden door hun partijpolitieke beginselen. 'Hun handelen zou "waarderationeel" moeten zijn. In plaats daarvan richten ze zich vooral op bepaalde doelgroepen en zoeken ze naar draagvlak bij groepen die het hardst schreeuwen, zoals de boeren. Zo is de inrichting van een natuurgebied bij Grouw aangepast omdat er onvoldoende draagvlak zou zijn onder de bevolking. Achteraf bleek dat dit helemaal niet was onderzocht en dat alleen de boeren tegen waren. Er wonen toch niet alleen boeren in dat gebied? U en ik worden niet om een mening gevraagd.'

Curriculum Vitae

Drs. Greetje Tromp (Sneek, juli 1946) studeerde sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en verrichtte haar promotieonderzoek bij de sectie Bestuursrecht en Bestuurskunde van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de RUG. Zij is daar werkzaam als universitair docent. Greetje Tromp promoveert tot doctor in de Rechtsgeleerdheid bij professor dr. A. Nentjes en professor dr. J.E. Ellemers. De titel van het proefschrift luidt: Politiek door de staten: doel- en waarderationeel handelen in het besloten overleg over de Wadden en in het openbare beraad over de ecologische hoofdstructuur.

Noot voor de pers

Voor informatie: drs. Greetje Tromp, telefoon (050) 363 56 87, e-mail: g.h.m.tromp@rechten.rug.nl (werk)