20 dec 2001
Nummer 188 12 december 2001
Leerlingen in de tweede fase havo-vwo leren slechter door overvol studiehuis
Het programma van het studiehuis is zo volgepropt met
studielasturen dat de leerlingen de onderwijsdoelen niet kunnen
halen. Het volle programma van de Tweede Fase havo-vwo tast de
kwaliteit van het leren aan. In plaats van de beoogde vooruitgang,
is er sprake van achteruitgang in kennis, niveau en praktische
vaardigheden. Dat zegt prof.dr. Anne van Streun in zijn oratie bij
de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Didactiek van de
Wiskunde en de Natuurwetenschappen aan de Rijksuniversiteit
Groningen op 18 december 2001.
De Tweede Fase en het studiehuis hebben betrekking op de bovenbouw
van havo-vwo, de klassen 4, 5 en 6. Doel van het programma is om
leerlingen in deze klassen niet alleen kennis te laten verwerven,
maar ook om hun denken te bevorderen. Hierbij staan verschillende
vaardigheden centraal, zoals het oplossen van problemen, het
uitvoeren van onderzoek, het selecteren van informatie, het
toepassen van kennis, eigen initiatief en het 'zelfstandig leren
voor het leven'.
Geen aanloopproblemen, maar structuurfouten
De overvolle studieprogramma's zijn volgens Van Streun tot stand
gekomen door een verkeerde berekening van de studielast voor de
leerlingen: "Volgens Den Haag kunnen leerlingen per jaar 1600 uur
werken. Dit getal is ontstaan uit de rekensom van 40 werkweken met
elk 40 klokuren, ook in een examenjaar", rekent hij voor. "Het
probleem is dat deze getallen fictief zijn, want in de praktijk
komen scholen in een niet-examenjaar gemiddeld jaarlijks toe aan
hoogstens 35 weken vakonderwijs, met een wekelijkse inspanning van
de leerlingen van 35 uren. En in een examenjaar zijn er 25 weken."
Optimistisch geschat is de werkelijke studielast dus net als
voorheen 1300 uur. "Dat is hooguit zeventig procent van de
studielast waarop de examenprogramma's zijn vastgesteld. Er is
daarom niet sprake van 'aanloopproblemen', zoals de
staatssecretaris voor onderwijs zegt, maar van structuurfouten. Den
Haag rekent zich rijk!"
Onvrede op alle fronten
Mede door het volle studieprogramma ontstaat er volgens Van Streun
een groot aantal problemen. Hij somt op: "Schoolleidingen en
inspectie melden dat de bedoelde didactische vernieuwing stagneert
of nog moet worden opgestart. Van zelfstandig leren met gevarieerde
interacties - zoals de bedoeling is - komt weinig terecht.
Samenwerking komt zelden voor. Van zelfstandig ontdekken en eigen
onderzoek is nauwelijks sprake. En praktische opdrachten en
zelfstandig onderzoek zijn geminimaliseerd. Bovendien is door het
grote aantal klassen en het geringe aantal contacturen de feedback
en de persoonlijke begeleiding van leerlingen achteruitgegaan.
Verder constateert de inspectie dat de werkdruk voor leraren
aanzienlijk is toegenomen door de administratieve rompslomp en het
grotere aantal klassen. En over de rol van de leraren bestaat grote
onzekerheid. Ook is er sprake van algemene onvrede over de
aansluiting vanaf de onderbouw. Terwijl de aansluiting met het hbo
en het wo eveneens is verslechterd."
Oplossing: minder verplichte vakken
Van Streun bepleit als oplossing een terugkeer naar een
onderwijsprogramma met veel minder verplichte vakken. "Bij de
basisvorming was er sprake van vijftien kernvakken. In oktober
heeft de Onderwijsraad gemeld dat die verplichting terug moet naar
een flink ingeperkt aantal kernvakken dat 5/8 van de onderwijstijd
in beslag mag nemen. Ik stel voor iets vergelijkbaars te doen in
het studiehuis: het aantal verplichte vakken (profielvakken)
drastisch te verminderen." Voor de verplichte vakken die
overblijven, rest er zo voldoende tijd om de doelen te halen, zegt
Van Streun. "Bovendien komt er dan meer ruimte beschikbaar voor
praktische opdrachten, zoals projecten en eigen onderzoek. Hiermee
zijn de oorspronkelijke doelen van het studiehuis en de Tweede Fase
alsnog te halen."
Lapmiddelen
Een rapport van de Inspectie van het onderwijs, De Tweede Fase een
fase verder, was recentelijk was in het nieuws. De maatregelen die
daarin worden voorgesteld volstaan niet, vindt Van Streun. "Helaas
durft de Onderwijsinspectie in dat rapport niet verder te gaan dan
het adviseren van lapmiddelen. Het inspectieadvies verandert niets
aan de versnippering, omdat de keuze tussen de breedte en het weer
op peil brengen van de profielvakken niet wordt gemaakt."
Curriculum vitae
Prof.dr. Anne van Streun (Leeuwarden, 1941) was tien jaar
wiskundeleraar in Drachten. Sinds 1974 is hij als
wiskundedidacticus en vanaf november 2000 als hoogleraar in de
Didactiek van de Wiskunde en Natuurwetenschappen verbonden aan de
Rijksuniversiteit Groningen. Van Streun werd bekend door zijn
publicaties over Heuristisch Wiskundeonderwijs en zijn werk aan de
wiskundemethoden Wiskunde Lijn en Moderne Wiskunde. De Nederlandse
Vereniging van Wiskundeleraren nam hem op in de eregalerij van de
tien wiskundedidactici van de twintigste eeuw. De titel van de
oratie luidt: Het denken bevorderen.
Noot voor de pers
* Meer informatie: prof.dr. A. van Streun, tel.: (050) 363 83 03,
e-mail: a.van.streun@fwn.rug.nl (werk).
* Op de virtuele leestafel van de website
http://www.fwn.rug.nl/betaplus/ is een elektronische
versie (in pdf-formaat) van de oratie te downloaden.