07 jan 2002
Doorbraak in medicijnontwikkeling Parkinson?
Chemicus drs. Bas-Jan Venhuis ontwikkelde een aantal varianten van een
chemische stof die de symptomen van de ziekte van Parkinson langdurig
lijken te kunnen verlichten. "In een diermodel werkt het goed",
vertelt hij, "En dat is een belangrijke horde die genomen moet worden
op de weg naar het bereiken van een geneesmiddel voor
Parkinsonpatiënten." Bij de ziekte van Parkinson worden de zenuwen
afgebroken die betrokken zijn bij de motoriek. Genezing is vooralsnog
niet mogelijk, maar om de aandoening te remmen krijgen patiënten
medicijnen die het tekort aan de neurotransmitter dopamine aanvullen.
Omdat het toedienen van dopamine zelf niet mogelijk is, worden
geneesmiddelen gebruikt die ofwel de werking van dopamine imiteren
ofwel in de hersenen worden omgezet in dopamine. L-dopa is een
voorbeeld van een zogeheten 'prodrug', een middel dat pas actief wordt
in het lichaam. Maar L-dopa heeft veel ongewenste ernstige
bijwerkingenen. De stof PD148903 blijkt een veel efficiënter effect te
hebben. "Het is bij toeval dat dit molecuul werd ontdekt in 1994",
vertelt Venhuis. "In een Amerikaans farmaceutisch onderzoek werd in de
aanloop naar een nieuw medicijn een molecuul geproduceerd dat inactief
was maar bij toediening aan levende ratten een groot effect bleek te
hebben op hun gedrag. De stof werd niet verder onderzocht totdat het
op initiatief van de Groningse farmaceut dr. D. Dijkstra werd
voortgezet. In mijn promotieonderzoek moest ik zien te verklaren
waarom dit synthetische molecuul na toediening biologische activiteit
vertoont." De promovendus ontrafelde daarvoor wat er in het lichaam
precies met de stof gebeurt en welk effect veranderingen in de
molecuulstructuur daarop hebben. De eerste taak was het scheiden van
de links- en de rechtsdraaiende vorm. Venhuis: "Beide vormen van
hetzelfde molecuul kunnen namelijk een totaal verschillend effect
hebben, zoals het geval was bij Softenon. Van onze stof bleek de
linksdraaiende vorm het anti-Parkinsoneffect te hebben. Al in een lage
dosis wist het bij dieren de symptomen van Parkinson langdurig te
verlichten." De promovendus vermoedt dat het om een prodrug gaat met
een zogehten catecholamine-effect. De effectiviteit van catecholamine
is al jaren bekend, maar tot nu toe kon het nog niet als geneesmiddel
worden gebruikt omdat het te snel afbreekt in het lichaam." Een aantal
varianten van de stof die Venhuis ontwikkelde zijn zulke effectieve
prodrugs dat ze verder ontwikkeld kunnen worden. "Of de stoffen ook in
de mens zullen werken is afwachten, maar een geslaagd onderzoek met
apen stemt ons zeer hoopvol", aldus de onderzoeker. /ImK
Bas-Jan Venhuis (Zutphen, 1970) studeerde scheikunde aan de RUG. Zijn
promotieonderzoek verrichtte hij bij de basiseenheid Farmacochemie van
de afdeling Farmacie en binnen de onderzoeksschool GUIDE (Groningen
University Institute for Drug Exploration). Het onderzoek is voor een
deel gefinancierd door het farmaceutische bedrijf Parke-Davis (nu
Pfizer). Momenteel is Venhuis projectleider en postdoc bij een
onderzoeksgroep (naam?) van de VU.
Datum en tijd
vrijdag 11 januari 2002, 14.15 uur
Promovendus
B.J. Venhuis, tel. (020)444 76 03 (werk), e-mail:
bjvenhuis@hotmail.com
Proefschrift
Enone prodrugs of catecholamines - Orally active compounds as
potential anti -Parkinsonian agents
Promotor
prof.dr. H.V. Wikström
Faculteit
wiskunde en natuurwetenschappen
Plaats
Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen