FNV
Schijn of werkelijkheid?
FNV Voorlichting - publieksvoorlichting@vc.fnv.nl
Toespraak van FNV-bestuurder Agnes Jongerius bij het Expertdebat Regioplan op 7 februari 2002 in Den Haag.
Schijn of werkelijkheid?
De rijksoverheid trekt zich inhoudelijk terug uit het arbeidsmarktbeleid en verkiest een rol waarin ze prestaties formuleert en afrekent.
Althans, zo lijkt het. Wat gebeurt er echt?
Treedt de overheid terug of niet?
Ik vind dat een interessante vraag.
Ik ben het voor een deel eens met de initiatiefnemers van dit debat.
Ook ik zie een rijksoverheid die terugtrekkende bewegingen maakt.
Dat is te zien in de verhouding tussen het rijk en de gemeenten en ook tussen het rijk en de sociale partners.
Maar ik zie ook nog een andere ontwikkeling, namelijk ééntje waarin de rijksoverheid wel van bovenaf wil sturen.
Aan de ene kant zie ik gemeentelijke vrijheid ontstaan, maar aan de andere kant staat een minister klaar die de sociale dienst vertelt hoe het voortaan moet gaan.
Kortom, is de terugtrekkende overheid nu schijn of werkelijkheid?
In de verhoudingen tussen rijk en gemeenten gaan de ontwikkelingen nu het hardst. Laat ik dan daar mee beginnen.
Het Rijk, en dan vooral SZW, trekt de handen er inhoudelijk van af en kiest voor een rol waarin ze doelen of prestaties formuleert en achteraf afrekent.
Niet voorschrijven, maar afrekenen dus.
Gemeenten krijgen bij de reïntegratie van uitkeringsgerechtigden meer bevoegdheden en ook meer vrijheid budgetten te besteden naar eigen inzicht.
Tegenover die grotere vrijheid staat voor gemeenten ook een groter eigen risico.
Een groter eigen aandeel in de uitkeringen.
Dat betekent dus: Veel uitkeringen, veel lasten.
En hierin ligt in het "nieuwe" model de prikkel voor gemeenten om uitkeringsgerechtigden aan het werk te helpen.
Dit alles manifesteert zich in de vorming van het Fonds voor Werk en Inkomen.
Het vertrouwen hierin is groot.
In de ambtelijke verkenning naar het toekomstig arbeidsmarktbeleid - toch min of meer opgesteld met het oog op een nieuwe kabinetsperiode - wordt gesuggereerd om gemeenten voor 50 procent verantwoordelijk te maken voor de uitkeringslasten.
Of misschien is het vertrouwen hierin toch niet zo groot als het lijkt. Want parallel aan dit model, maakt de minister in het kader van de Agenda van de Toekomst afspraken met gemeenten. Die zijn juist weer zeer gedetailleerd. Als u een X aantal uitkeringsgerechtigden aan het werk helpt, krijgt u een Y bedrag extra. En als u niet genoeg doet, krijgt u een strafkorting. Dus met de ene hand wordt er veel vrijheid gegeven, maar de andere hand lijkt die weer te ontnemen. Een model waarin de minister zegt: "U krijgt alle vrijheid, en ik vertel u wat u daarmee moet doen!"
Misschien is de ontwikkeling van het "Fonds voor werk en inkomen" structureler dan de Agenda van de Toekomst?
Dat zal dan nog moeten blijken.
Wij hebben ten aanzien van de gemeentelijke beleidsvrijheid nog wel wat zorgen. Uitkeringsbeëindiging is de belangrijkste prikkel voor gemeenten.
Dus als zo veel mogelijk uitkeringen beëindigd worden, is het beleid succesvol!
Maar het doel van het beleid moet toch zijn duurzame arbeidsinschakeling.
En die twee verhouden zich eigenlijk heel slecht tot elkaar.
Ik bedoel, scholing en begeleiding kosten tijd en dat is er niet. Want tijd kost geld, of in dit geval een uitkering.
Ook is het de vraag waarom gemeenten zich nog hard zullen inspannen voor herintreedsters? Deze groep is voor de nabije toekomst van groot belang voor een goed functioneren van de arbeidsmarkt. Maar gemeenten kunnen op deze groep geen - wat dan heet - uitkeringswinst boeken. Dus op zijn zachtst gezegd, zal deze groep geen hoge prioriteit krijgen.
Maar goed, even terug naar de centrale vraag.
Er is dus ook nog een overheid te zien die wel voorschrijft en aanstuurt. Kijk maar naar het UWV en COWI. Het UWV heeft het opdrachtgeverschap reïntegratie voor de WW-ers en het CWI bemiddelt fase1 cliënten.
Beide organisaties worden door de minister in sterke mate aangestuurd. Bijvoorbeeld als het gaat om de directie, maar ook om de werkprocessen.
Dus in aanvulling op "de Agenda van de Toekomst" zijn dit ontwikkelingen die het tegendeel laten zien van een terugtredende overheid!
Met betrekking tot de relatie met sociale partners wil ik 2 voorbeelden bespreken.
Het Arbeid en Zorg dossier, en het employabilitybeleid.
Daar begin ik mee.
Iedereen heeft de mond vol van "een leven lang leren", employability etc.
En terecht!
Maar de tijd is aangebroken dat het concreet moet worden.
En daar zijn we gelukkig ook hard mee bezig. Het thema is opnieuw een speerpunt in ons arbeidsvoorwaardenbeleid voor 2002.
Wij maken nu in CAO's afspraken over het recht op een onafhankelijk loopbaanadvies, persoonlijke ontwikkelingsplannen en persoonlijke ontwikkelingsbudgetten.
Als sociale partners zijn we in gesprek met het kabinet.
De rijksoverheid heeft ook een belangrijke verantwoordelijkheid op dit punt.
Het rijk heeft een publiek belang bij een kwalitatief goede beroepsbevolking.
De overheid moet zorgen voor een goede infrastructuur en moet daarbij afspraken van sociale partners ondersteunen.
Maar het blijkt moeilijk zaken doen, met name met de minister van Financiën.
Een goede fiscale faciliteit voor de persoonlijke ontwikkelingsrekening zou employability in Nederland een enorme impuls geven.
Maar die prijs wil de overheid niet betalen.
Werkgevers en werknemers moeten het zelf maar opknappen.
Naar mijn mening laat de overheid hier een grote kans liggen!
Een zelfde soort halfhartigheid zien we ook in het arbeid en zorg dossier.
De overheid hamert continue op het belang van een stijgende arbeidsparticipatie.
Dat is nodig vanwege de vergrijzing en het draagvlak voor ons sociale stelsel. Iedereen die dat kan, moet aan het werk.
Dat is zo'n beetje het beleid.
Maar dat betekent natuurlijk wel dat we onze zorgtaken anders moeten organiseren. Ook hier heeft de overheid dus duidelijk een publiek belang.
Het kabinet heeft zich zelf ten doel gesteld om voor 2010 950.000 vrouwen aan het werk te helpen.
Ook om die doelstelling te halen mag van de overheid verwacht worden dat ze een goed fundament legt voor Arbeid en Zorg.
Een stelsel dat voor iedereen geldt en basisrechten garandeert.
Maar wat doet de overheid? Het creëert geen fundament, maar een ministelsel.
In dat stelsel zijn er nog allerlei gaten.
Een aantal verlofvormen is nog niet geregeld. Ook is het geen bodem.
Er zijn veel mogelijkheden om op decentraal niveau "naar beneden "af te wijken.
De Wet Arbeid en Zorg is daarmee niet het fundament geworden wat we gehoopt hadden.
Is dit erg?
Ja! Een goed fundament is nodig om de arbeidsverhoudingen te kunnen moderniseren.
Werknemers willen meer zeggenschap hebben over hun werk en alles wat daarmee samenhangt.
Meer zeggenschap betekent ook meer verantwoordelijkheid.
Maar om werknemers die verantwoordelijkheid ook te kunnen laten nemen - bijvoorbeeld om de combinatie werk en privé of ten aanzien van de eigen loopbaanontwikkeling - is wel vereist dat er een goede infrastructuur is.
Die is er nu niet en de overheid laat nu kansen liggen, en remt nu eerder dan dat ze stimuleert.
Om uitkeringsgerechtigden of herintreders te bemiddelen naar werk, is het van belang dat zij centraal komen te staan.
Succes kan verwacht worden bij een kwalitatief goede bemiddeling die uitgaat van de wensen en capaciteiten van het individu. In het beleid wordt daarentegen vooral geleund op prikkels en sancties.
De sancties staan nu bijna dagelijks in de krant.
Het is correct om harde taal te spreken.
De prikkels worden veelal via het belastingstelsel vormgegeven, zoals nu met de toetrederskorting gebeurt.
De rol van de fiscus neemt de laatste jaren sterk toe in het arbeidsmarktbeleid.
Ook een belangrijke ontwikkeling waar weinig discussie over is.
Misschien is dit nog wel een voorbeeld van een terrein waarop de overheid terugtreedt.
Er is een grote nadruk op de financiële aspecten en veel minder aandacht voor de kwalitatieve aspecten.
Al met al - en daarmee wil ik afsluiten - zie ik dus een gemengd beeld. Enerzijds zie ik wel een terugtredende overheid, of een overheid die van rol verandert, die niet meer wil voorschrijven maar achteraf wil afrekenen. Anderzijds zie ik ook nog steeds een overheid die nog graag achter het stuur zit.
Ik heb de discussie hierover tot nu toe gemist en ik ben dan ook blij met de discussie van vanmiddag.
Dank voor uw aandacht
7 februari 2002
Meer nieuws? Ga naar http://www.fnv.nl/nieuws .