D66
D66-logo
donderdag 14 februari 2002
Fortuyn biedt geen weg terug naar achterhaalde monocultuur
Bob van den Bos in de Volkskrant van donderdag 14 februari 2002
Een groeiend aantal kiezers voelt zich in de steek gelaten door de
gevestigde partijen die zich niet vereenzelvigen met hun
onlustgevoelens. Volgens Bob van den Bos heeft de populariteit van
Fortuyn vooral te maken met een verlangen naar een niet meer bestaande
monocultuur.
Laten we niet doen alsof Pim Fortuyn een typisch Nederlands
verschijnsel is. Elders in Europa zien we immers een zelfde patroon.
In Frankrijk, België, Italië, Oostenrijk of zelfs Denemarken trekken
brutale, goedgebekte politici veel kiezers door zich af te zetten
tegen immigranten, vooral uit Islamitische landen. Er is onmiskenbaar
een gemeenschappelijke voedingsbodem voor een anti-buitenlanders
politiek.
Overal worden de grenzen van het toelaatbare afgetast bij het
bruuskeren van andere culturen of religies. Gevestigde partijen hebben
electoraal geen afdoend antwoord omdat zij de bestaande gevoelens van
ontevredenheid niet kunnen wegnemen zonder zichzelf te verloochenen.
Een groeiend aantal protestkiezers is blijkbaar niet ontvankelijk voor
historische associaties met racisme en zelfs niet voor de riskante
verharding van de tegenstellingen in onze multiculturele
samenlevingen. Het Europese karakter van het fenomeen wijst erop dat
het hier in wezen om iets anders gaat dan Fortuyns afrekening met het
'saaie' beleid van Paars, de wachtlijsten of het NS-fiasco. De huidige
discussie over de grenzen van een leefbaar Nederland is een
vaderlandse variant op een ingrijpende internationale ontwikkeling.
Na de aanslagen op de Twin Towers realiseerden we ons ook in Nederland
met een schok hoe weinig we eigenlijk van de Islam weten, terwijl
inmiddels honderdduizenden nieuwe landgenoten dit geloof aanhangen.
Onze traditie van religieuze tolerantie heeft de vorm van desinteresse
aangenomen voor het (gematigde) islamitisch denken. Extreme uitingen
van geloofstradities vallen eerder op dan alledaagse. Daardoor wordt
onze indruk van de Islam voornamelijk bepaald door geweld van
fundamentalisten zoals in Algerije, of de steniging van zogenaamd
overspelige vrouwen in Nigeria, het afhakken van ledematen, en de
verregaande voorrechten van mannen. Onduidelijk blijft voor velen wát
voortkomt uit de koran en wát uit oude gewoontes. Radicale moslims
mogen dan een kleine minderheid zijn, 11 september heeft aangetoond
waartoe ze in staat zijn.
In dit klimaat van negatieve beeldvorming krijgen mensen als Fortuyn
ruim baan om bestaande onvrede te verwoorden en met grove
generalisaties een stevige electorale aanhang te mobiliseren. Doordat
de gevestigde politici elke vereenzelviging met de onlustgevoelens
vermijden krijgen veel mensen de indruk door correct Den Haag in de
steek te worden gelaten.
Aanhangers van rechtse protestpartijen in Europa zijn lang niet altijd
racisten, wel mensen die zich kwetsbaar voelen, bang zijn te verliezen
wat ze hebben en zich vastklampen aan wat ze als nationale
verworvenheden beschouwen. Vaak menen ze zelf de grootste last te
hebben van open grenzen, in tegenstelling tot de politieke elites die
erover beslissen.
Het fundamentele probleem is echter dat er geen weg terug is naar
geïsoleerde beschavingen waar ieder als vanouds zijn eigen godsdienst
en cultuur kan beleven. De komende decennia zal het
grensoverschrijdend maatschappelijk verkeer alleen maar verder
intensiveren. Mede door de grote welvaartsverschillen zullen
migratiestromen aanhouden. Culturen, godsdiensten, normen en waarden
zullen zich gaan vermengen, in welke samenstelling dan ook.
In een uitgebreide Europese Unie mag elke inwoner zich in principe in een andere lidstaat vestigen. Het idee van CDA-leider Balkenende om de multiculturele samenleving af te schaffen is daarom een oproep tot een Hollands achterhoedegevecht tegen windmolens. De populariteit van Le Pen, De Winter en Fortuyn is de verklaarbare laatste stuiptrekking van een door de geschiedenis achterhaalde monocultuur.
De grootste politieke uitdaging ligt in het beheersbaar houden van de
onvermijdelijke botsingen van culturen. Het sleutelbegrip is
geleidelijkheid, om aanpassingen mogelijk te maken. Dit betekent dat
grenzen noch gesloten, noch wagenwijd open gezet kunnen worden. Een
gemeenschappelijk Europees asielbeleid is een absolute noodzaak.
Bijzondere aandacht moet geschonken worden aan het voorkomen en
bestrijden van religieus extremisme en zijn terroristische exponenten.
Het is buitengewoon verontrustend dat de VS en Europa geen
gezamenlijke strategie ontwikkelen, maar beide blijven steken in het
cultureel bepaalde eigen politieke gelijk. Bush kiest eenzijdig voor
een militaire benadering, waarbij allereerst de brandhaarden van
terreur met geweld moeten worden uitgeschakeld. Europese leiders
noemen dit openlijk simplistisch en wijzen terecht op de diepere
oorzaken van terrorisme zoals armoede, ondemocratische regimes en de
strijd tussen gematigde en radicale gelovigen.
Aan de nieuwe bedreigingen kan alleen het hoofd worden geboden als het
beleid wordt gericht op stabiliteit en gematigdheid.
Armoedebestrijding en een mondiale inzet voor effectief democratisch
bestuur moeten de wind uit de radicale zeilen nemen. De wereld moet
niet méér op drift raken dan onvermijdelijk is. Europa en de VS dienen
tot een redelijke taakverdeling te komen van militair optreden en
hulpverlening, op basis van de eigen mogelijkheden .
Het wordt de hoogste tijd dat we onze politieke discussie verbreden
van de zetels voor Fortuyn tot de Europese en mondiale ontwikkelingen
die Nederland ingrijpend veranderen. Wie daar het beste antwoord op
weet, mag de verkiezingen in mei winnen.
Bob van den Bos
Lid Europees Parlement voor D66
reacties: bvandenbos@europarl.eu.int