Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut
Achtergrond
Kouderecord van Nederland
Zondag 17 februari 2002 overleed, op 89-jarige leeftijd aan de
gevolgen van een verkeersongeval Jaap Langedijk, oud-waarnemer
KNMI-weerstation in Winterswijk. Het minimum van -27,4 graden, dat hij
op 27 januari 1942 noteerde, haalde landelijk bekendheid als de
laagste temperatuur ooit in ons land gemeten. "Zelfs de wekker was
bevroren", vertelde hij journalist Peter Brusse die 4 januari 1997, de
dag van de vijftiende Elfstedentocht, een interview publiceerde in
Elsevier. Toen hij het metalen huis van de thermometer vastpakte,
bleven zijn vingers kleven.
Die oorlogsdagen waren bar en boos met tal van sneeuwstormen en
sneeuwduinen van twee meter hoogte. Een Rotterdamse tramconducteur
schrijft dat de kou niet meer te harden was en hij niet meer wist wat
hij aan moest trekken om op temperatuur te blijven. "In de keuken is
niets meer vloeibaar, alles is bevroren, de theepot, de melk, de
vaatdoeken, alles is ijs."
De periode 18-27 januari 1942 was in De Bilt met een gemiddelde
temperatuur van -11,3 graden en een minimum van -24,8 graden op de 26e
de koudste van de 20e eeuw. De extreme kou begon al een week eerder en
vanaf 12 januari 1942 kwam de temperatuur in De Bilt vrijwel elke dag
lager dan -10 graden. De winter van '42 hoort met gemiddeld -1,5
graden tot de vijf koudste van de eeuw.
Schoolmeester Jaap Langedijk was trots op zijn record: "anderen, zoals
de directeur van de gasfabriek in Aalten, haalden nog lagere
temperaturen, maar alleen ik had een geijkte thermometer". Winterswijk
was een van de oudste waarneemstations (1894) van het KNMI en heeft
bijna een eeuw bestaan. Naast een neerslagaftapping werd er dagelijks
twee of drie keer thermometers afgelezen voor het bepalen van
temperatuur en vochtigheid. Sinds 1991 heeft automatisch weerstation
Hupsel die rol overgenomen.
Wijlen Jaap Langedijk is op 20 januari 1940 aangesteld als
termijnwaarnemer in vaste dienst van het KNMI. Op 1 april 1977 moest
hij stoppen vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd.
"Jaap vond dat jammer, de extra centen van het KNMI kon hij naast zijn
karige salaris goed gebruiken", vertelt weeramateur Willem Holders die
veel contact met hem had, ook vanwege hun werk als radio-amateur.
Bovendien vond hij het weer bijzonder interessant, in een brief aan
het KNMI in januari 1997 schreef hij "dat het zo'n fijne hobby is".
Winterswijk en het KNMI namen op 20 februari 2002 afscheid van de
waarnemer die het record op zijn naam heeft staan. De stad moest
volgens Peter Brusse het record van de zwaarste zwerfkei van Nederland
prijsgeven maar het kouderecord zou door de opwarming van het klimaat
wel eens definitief in handen kunnen zijn van Winterswijk.
Met dank aan Willem Holders, Ronald van de Vate en Hans Olminkhof
Historie in het weer nader verklaard
Index het weer nader verklaard
Laatste wijziging: 22 februari 2002
Vragen en reacties:
Harry Geurts, PR & Voorlichting KNMI
Copyright © KNMI