Universiteit van Amsterdam


Op zoek naar de echte schaduwwerking in Rafaels De transfiguratie van Christus
Gepubliceerd op woensdag 6 februari 2002
Verkleuring en veroudering hebben soms verregaande gevolgen voor de interpretatie van oude schilderijen. Margriet van Eikema Hommes heeft dit probleem diepgaand bestudeerd. Zij toonde onder aan dat de contrastrijke schaduwpartijen van Rafaels De Transfiguratie van Christus door de schilder niet als dramatische belichting bedoeld zijn. Het verdonkeren van de schaduwpartijen moet kort nadat het werk Rafaels atelier verliet al zijn begonnen.

Schilderijen uit de Renaissance en de Barok zien er tegenwoordig vrijwel altijd anders uit dan toen ze het schilderatelier verlieten. Toch is het proefschrift van Margriet van Eikema Hommes, verbonden aan de Leerstoelgroep Kunstgeschiedenis van de Nieuwere tijd, de eerste uitgebreide kunsthistorische studie waarin het probleem van veroudering en verkleuring centraal staat. Ze geeft inzicht in de oorspronkelijke samenstelling van de verven die schilders uit de renaissance en de barok en hoe hun schilderijen er oorspronkelijk moeten hebben uitgezien. Daartoe bestudeerde de onderzoekster zon tweehonderd teksten uit deze periode over schildertechniek en kunsttheorie en combineerde die met de resultaten van moderne analyseapparatuur.

Opzienbarend zijn de conclusies die zij trekt ten aanzien van de zeer diepe schaduwen en de uiterst donkere achtergrond in de benedenhelft van Rafaels laatste schilderij De Transfiguratie van Christus (1517-1520). De moderne literatuur heeft de diepe schaduwen en de harde overgangen tussen licht en donker, die sterk afwijken van Rafaels overige werk, altijd beschouwd als een essentieel kenmerk van het schilderij. Door Rafaels schilderij te vergelijken met voorstudies en vroege geschilderde kopieën kon Van Eikema Hommes aantonen dat de schaduwpartijen in het origineel donkerder zijn geworden. Onderzoek van het schilderijoppervlak wijst erop dat dit zogenaamde verdonkeren al moet zijn begonnen kort nadat het werk Rafaels atelier verliet. De dramatische belichting die zo is ontstaan, is niet door Rafael bedoeld. Zestiende-eeuwse Italiaanse teksten laten ook zien dat in het begin van die eeuw de belichting in een schilderij nog niet als expressiemiddel diende. Rafaels behandeling van het licht in de benedenhelft van de Transfiguratie diende alleen om een suggestie van driedimensionaliteit te bereiken.

Margriet van Eikema Hommes promoveert op 22 februari 14.00 uur op haar proefschrift Discoloration in Renaissance and Baroque Oil Paintings. Instructions for Painters, Theoretical Concepts and Scientific Data.
Promotor is prof. dr. E. van de Wetering.
Bron: UvA-persvoorlichting
fstravers@bdu.uva.nl