Gemeente Brielle


Brielle plaatst oude grenspalen terug

19-02-2002

Op woensdag 27 februari gaat Brielle zijn vrijpalen terugplaatsen. De vrijpalen komen op plaatsen, waar ze in het verleden ook hebben gestaan. Ze markeren de vroegere grens van de stedelijke vrijdom of vrijheid en geven aan hoever de jurisdictie van de stad zich uitstrekte.
Wethouder van openbare werken A. Mans plaatst om 16.00 uur de eerste grenspaal aan de Langesingel, nabij de kruising met de Watersingel. Na afloop vindt een informele bijeenkomst plaats in het stadskantoor.

Grenspalen in de historie
De eerste vermelding van grenspalen rond Brielle dateert van 1590. Het stadsbestuur had toen opdracht gegeven om rond de stad palen te zetten op de grens van de stedelijke vrijheid. Deze vrijheid strekte zich uit over vijftig roeden (ca. 200m) vanaf de veste. Op 400 roeden (ca. 1500m) moest een tweede rij palen opgericht worden. Zover strekte de vrijdom van de stad zich weliswaar niet uit, maar de stad kon er wel zekere rechten doen gelden.

Bij een opmeting in 1735 was er sprake van vijf palen. De eerste stond op de grens met Zwartewaal en heette dan ook de Zwartewaalse vrijpaal; de volgende stond aan de Hossebosdijk tegenover de Slikheul. De derde was geplaatst op de hoek Rijksstraatweg-Spuilaan), de vierde aan de Rik. De laatste op de Polderdijk (huidige Bollaarsdijk). Bij latere opmetingen stonden er ook palen op de Oosterlandsedijk en de Schrijversdijk.

Hoe de grens- of vrijpalen eruit hebben gezien is niet precies bekend. Er waren palen uitgevoerd als monumenten, compleet met wapens en opschriften of ornamenten. Meer algemeen was de simpele stenen paal in trek: achthoekig en gedekt met een halve bol. Van dit soort werden er duizenden vervaardigd.
Het meest voorkomend was echter de houten paal. Dit geldt in elk geval voor Voorne-Putten. Het opschrift op de palen was in veel gevallen beperkt tot de naam van de polder of het ambacht. Dit opschrift en eventuele wapen was, in tegenstelling tot onze moderne gemeenteborden, naar binnen gekeerd en gaf dus niet het begin aan van het gebied maar het einde, de limiet. Om deze reden werd de paal ook wel de limietpaal genoemd.
De houten palen moesten vanzelfsprekend regelmatig vervangen worden. Toen het gebruik van de grenspalen echter begon af te nemen werden zij in veel gevallen niet meer vervangen en verdwenen zij langzamerhand uit het landschap. Slechts twee palen staan in Brielle nog overeind. Zij staan op de Bollaarsdijk en op de Oosterlandsedijk, elk op ongeveer honderd meter vanaf het water van de Lange Vest. De simpele witte houten palen steken bijna twee meter boven de grond uit en zijn omstreeks 1950 geplaatst ter vervanging van oudere palen. Deze palen dienen als voorbeeld voor de nieuwe palen.

Literatuur:
A.A. van der Houwen, Brielle begrensd; de grenspalen van Brielle, in: Brielse Mare, mededelingen en historische bijdragen van de vereniging Vrienden van het historisch museum Den Briel, 10-2 (2000) 11-16

terug naar de vorige pagina