Rijksuniversiteit Groningen

Promotie

Leukemiecellen pompen chemotherapie snel weer naar buiten

Sommige kankerpatiënten reageren niet of nauwelijks op een chemotherapiebehandeling. Uit laboratoriumonderzoek blijkt dat één van de mogelijke oorzaken daarvan is dat de kankercellen het medicijn versneld weer naar buiten weten te pompen. De chemotherapeutica zijn daardoor korter in de cel aanwezig en kunnen de kankercel moeilijker doden. Zogeheten 'drug efflux pompen' kunnen zorgen voor dit ongewenste effect. De 'drug efflux pompen' zijn transporteiwitten die kunnen voorkomen op de celwand van kankercellen. Klinisch chemisch analist Dorina van der Kolk onderzocht of dit fenomeen zich ook voordoet in kankercellen van leukemiepatiënten. De ziekte leukemie ontstaat doordat een onrijpe bloedcel in het beenmerg -in plaats van uit te rijpen tot een volwassen bloedcel- als onrijpe cel blijft bestaan en zich ongecontroleerd gaat vermenigvuldigen.

De meest bekende drug efflux pompen zijn P-glycoprotein (P-gp) en Multidrug resistance protein 1 (MRP1). Van der Kolk ontwikkelde een methode om de activiteit van MRP1 te kunnen meten en stelde vast dat patiënten van wie de kankercellen een hoge pompactiviteit vertonen van zowel P-gp als MRP1 inderdaad minder kans hebben op een volledige genezing dan diegenen bij wie de pompactiviteit lager is. De mate van rijpheid van de kankercel blijkt een belangrijke rol te spelen in de pompactiviteit: hoe rijper de cel hoe lager de activiteit. Het breast cancer resistance protein (BCRP) is een recent ontdekte drug efflux pomp. De promovendus ontdekte dat dit BCRP ook voorkomt op leukemische cellen en waarschijnlijk een rol speelt bij het transport van chemotherapeutica in de kankercellen.

Van leukemiepatiënten bij wie de ziekte na verloop van tijd terugkeert, is bekend dat zij minder goed op chemotherapie reageren dan bij de eerste behandeling. Daarom onderzocht Van der Kolk of de pompactiviteit van de kankercellen bij terugkeer van de ziekte wellicht hoger is dan bij de eerste diagnose. Maar dit is niet altijd het geval. De pompactiviteit blijkt in sommige gevallen hoger en in andere gevallen lager te zijn bij terugkeer van de ziekte, afhankelijk van het rijpingsstadium van de kankercellen: hoe rijper de kankercel, hoe lager de pompactiviteit. Ook de nieuw ontdekte pomp BCRP is in onrijpe cellen actiever dan in rijpere cellen. /ImK

Dorina van der Kolk (Hasselt, 1969) studeerde klinische chemie aan de Hogeschool IJsselland te Deventer. Ze verrichtte haar promotieonderzoek op de Hematologie en Oncologie research laboratoria van de afdeling Interne Geneeskunde van het Academisch Ziekenhuis Groningen, waar zij ook na haar promotie blijft werken. Het onderzoek is mede gefinancierd door de Stichting Kinderoncologie Groningen.

Datum en tijd

woensdag 13 maart, 14.15 uur

Promovendus

mw. D.M. van der Kolk, tel. (050)361 30 52/93 91, fax (050)361 48 62, e-mail: d.van.der.kolk@lc.azg.nl (werk),

Proefschrift

The role of drug efflux pumps in acute myeloid leukemia

Promotores

prof.dr. E. Vellenga, prof.dr. E.G.E. de Vries en prof.dr. M. Müller

Faculteit

medische wetenschappen

Plaats

Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen