---

Brieven aan de Kamer
---

Ontwikkelingen Afghanistan, ISAF en operatie Enduring Freedom

28-03-2002

Zeer geachte Voorzitter, Als toegezegd informeren wij U over de recente ontwikkelingen in Afghanistan, waarbij wordt ingegaan op politieke, militaire en humanitaire en wederopbouw-aspecten. De minister van Buitenlandse Zaken De minister van Defensie De minister voor Ontwikkelingssamenwerking

Afghanistan politiek De politieke situatie in Afghanistan ontwikkelt zich langzaam in positieve richting maar blijft kwetsbaar. Ook in de afgelopen maand zijn belangrijke stappen gezet in het proces van normalisering van het leven en wederopbouw van de Afghaanse maatschappij.

Loya Jirga Het ziet ernaar uit dat de Loya Jirga als gepland op 22 juni a.s. zal beginnen. De interim-regering zegt zich bewust verre van de voorbereidingen door de Commissie van 21 te houden en laat facilitering over aan de VN om iedere schijn van partijdigheid te vermijden. De VN-vertegenwoordiging te Kaboel heeft, samen met de 21-koppige onafhankelijke commissie die de Loya Jirga moet organiseren, een plan van aanpak geformuleerd dat aan de buitenlandse vertegenwoordigingen in Kaboel is gepresenteerd. Het proces, dat moet starten met de selectie van 1000 tot 1200 afgevaardigden, moet conform de Afghaanse traditie op gang komen vanaf het lokale niveau via intensief overleg op dorpsniveau met stam- en dorpsoudsten. Cruciaal daarbij is dat voorkomen wordt dat plaatselijke krijgsheren het proces naar hun hand gaan zetten. Het aantal vrouwelijke deelnemers zou 15 tot 25 % van het totaal moeten gaan bedragen. Men voorziet vertegenwoordiging van de vluchtelingenpopulaties in Pakistan en Iran, alsmede van nomaden. Tijdens een onderhoud met de Nederlandse diplomatieke vertegenwoordiger in Kaboel liet Voorzitter Hamid Karzai van de Afghaanse interim-regering zich positief uit over de aanloop naar de Loya Jirga. Ex-koning Zahir Shah zal, overeenkomstig de afspraken in Bonn, de Loya Jirga openen. Zijn terugkeer was oorspronkelijk voorzien voor 21 maart jl., maar is om veiligheidsredenen uitgesteld. Hoewel van de aanwezigheid van de koning een zeker stabiliserend karakter kan uitgaan, bestaan er zeker ook elementen die de voormalige monarch en zijn entourage vijandig gezind zijn. Aan de beveiliging van Zahir Shah c.s. zal dan ook de nodige aandacht moeten worden besteed. Dit is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de interim-regering.

Vorming nationaal leger In een gezamenlijke vergadering hebben vrijwel alle krijgsheren verklaard bereid te zijn mee te werken aan de totstandkoming van één Afghaans leger. Zelfs de Hezb-I-Islami, een groepering die ooit de onlangs uit Iran verbannen Hekmatyar als leider had, toonde zich solidair. Bij dit alles blijft het de vraag of de interim-minister van Defensie, de Tadzjiekse krijgsheer Fahim, persoonlijk werkelijk zo overtuigd is van de wenselijkheid een nationaal leger op te zetten. Daarnaast heeft een bijeenkomst van provinciale gouverneurs plaatsgevonden. Voorzitter Karzai heeft hen indringend toegesproken over het belang van het tegengaan van narcotica-teelt en waarschuwde dat de centrale overheid bereid was hieraan desnoods met geweld een einde te maken.

Buurlanden Voorzitter Karzai zet zich in om de voor Afghanistan zo belangrijke relaties met de verschillende buurlanden te verbeteren. Na zijn recente bezoek aan Iran bezocht hij onlangs de Centraal-Aziatische republiek Oezbekistan, waar hij president Karimov ontmoette. Daarnaast bezocht Karzai India waar hij in zijn gesprekken met de Indiase regering zorgvuldig vermeed uitspraken te doen die als anti-Pakistaans zouden kunnen worden opgevat. De relaties tussen de interim-regering en haar rivaliserende buren, Iran en Pakistan, zijn door het optreden van Karzai verbeterd. Tijdens een kort bezoek van Hamid Karzai aan Turkmenistan werden met de Turkmeense President Niyazov plannen besproken voor een gaspijplijn door Afghanistan. Leverantie van elektriciteit door Turkmenistan aan Afghanistan was eveneens onderwerp van gesprek. Voorzitter Karzai bezocht recentelijk ook de Russische Federatie. Voornaamste gespreksonderwerp vormde de Russische rol bij de wederopbouw van Afghanistan. Hamid Karzai wenst zich te verzekeren van Russische steun bij de wederopbouw van vooral industriële- en landbouwfaciliteiten. Van 13 tot 15 maart heeft Voorzitter Karzai Duitsland bezocht in gezelschap van een aantal ministers van de Afghaanse interim-regering. Ook hier was samenwerking bij de wederopbouw een van de belangrijkste gespreksonderwerpen. Duitsland geeft onder andere technische assistentie bij de vorming van een Afghaanse politiemacht.

Mensenrechten Verontrustend zijn de berichten, onder andere van de Human Rights Watch, over veelvuldige mensenrechtenschendingen tegen de Pashtun-bevolking in het noorden van Afghanistan, met name in het gebied van Mazar-i-Sharif. De Pashtun zijn daar in de minderheid. Alle andere etnische groeperingen zouden zich aan wandaden tegenover de Pashtun schuldig maken. De gevolgen hiervan kunnen verstrekkend zijn, niet alleen voor de terugkeer van Afghaanse vluchtelingen en de voorbereidingen van de Loya Jirga, maar ook voor minderheden in de delen van het land waar Pashtun in de meerderheid zijn. Tijdens een mensenrechtenseminar in Kaboel op 9 maart jl. suggereerden Voorzitter Karzai en VN Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Mary Robinson dat mogelijk een soort van Waarheidscommissie zou moeten worden ingesteld. Over de reikwijdte van een dergelijke commissie lieten zij zich overigens geen van beiden uit. De Voorzitter gaf tijdens eerdergenoemd gesprek met de Nederlandse Vertegenwoordiger te Kaboel aan dat een Afghaanse commissie onderzoek zal verrichten naar eventuele schendingen van mensenrechten van de Pashtun-minderheid in Noord- Afghanistan. Karzai gaf tegelijkertijd aan zelf van mening te zijn dat één en ander meeviel: er is zijns inziens geen sprake van etnische vervolging. De Speciale Rapporteur voor Mensenrechten van de VN, Kamal Hossain, heeft aan de VN Commissie voor Mensenrechten gerapporteerd over de situatie in Afghanistan. Hij deed een dringende oproep om de wreedheden van de afgelopen decennia niet onbestraft te laten. Er zal besloten moeten worden of de verantwoordelijken voor de mensenrechtenschendingen vervolgd moeten worden of gekozen wordt voor een waarheidscommissie om tot nationale verzoening te komen. Hij is daarnaast van mening dat totstandkoming van een politiemacht en een onafhankelijk rechtssysteem een hoge prioriteit dienen te krijgen van de interim-regering.

Nederlandse bijdrage aan equipe van EU Speciale Vertegenwoordiger Klaiber Het kantoor van EU-vertegenwoordiger Klaiber in Kaboel is volledig operationeel. Nederland heeft een bijdrage aan het team van Klaiber geleverd in de vorm van een woordvoerder. Klaiber geeft aan dat de samenwerking met vertegenwoordigingen van EU-Lidstaten in Kaboel prima verloopt. Coördinatie met het EU-noodhulpprogramma ECHO is voor verbetering vatbaar. Nederland heeft dit inmiddels bij de Commissie en bij ECHO aangekaart.

Afghanistan militair ISAF In de Veiligheidsraad wordt gesproken over de verlenging van het mandaat van ISAF en over uitbreiding van het operatiegebied. Over het eerste lijkt weinig discussie te bestaan; vrijwel iedereen is het erover eens dat deze succesvolle missie niet kan worden afgebroken. Daarover zou, ook ten behoeve van een goed verloop van de Loya Jirga, tijdig duidelijkheid over moeten bestaan. Ten aanzien van inzet van ISAF buiten Kaboel geldt dat er geen animo bestaat voor het legeren van eenheden in de andere steden in Afghanistan. Dit zou een groot beslag op troepen leggen, logistiek op grote moeilijkheden stuiten en militair bepaald risicovol kunnen zijn. Denkbaar is dat, indien de situatie in een van de andere steden dit vereist, een op de specifieke situatie toegesneden ISAF-eenheid wordt geformeerd die vanuit Kaboel wordt ingezet. Op deze wijze kan steeds flexibel worden ingespeeld op veranderende omstandigheden. Uitbreiding van het operatiegebied van ISAF vergt overigens een wijziging van het mandaat. De discussie op dit punt is overigens nog bepaald tentatief; beslissingen zijn hier bepaald niet in zicht. Uit de rapportages over Kaboel blijkt dat de criminaliteit een punt van aanhoudende zorg blijft. ISAF heeft een poging verijdeld om wapens en munitie uit Kaboel naar de Pansjir-vallei over te brengen. Een nader onderzoek is ingesteld. Aangenomen wordt dat meerdere krijgsheren trachten hun middelen buiten controle van ISAF en de interim-regering te brengen.

Het Nederlandse ISAF-detachement heeft zelfstandig en gezamenlijk met Afghaanse politie patrouilles uitgevoerd in het toegewezen operatiegebied in Kaboel. Tijdens de uitvoering van nachtelijke patrouilles worden ook Patria-pantserwielvoertuigen ingezet. Tevens kan worden gemeld dat het taakgebied van het peloton commandotroepen in het Nederlandse detachement is uitgebreid. Dit peloton wordt ingezet voor verkenningstaken. Het taakgebied was aanvankelijk beperkt tot de Nederlands-Duitse sector, maar op verzoek van de Duitse commandant van het Duits-Nederlands-Deens-Oostenrijkse contingent wordt dit thans uitgebreid tot geheel Kaboel en de twee verbindingswegen tussen Kaboel en Bagram. Dit valt binnen het mandaat van ISAF. Twee Nederlandse militairen zullen op korte termijn worden gestationeerd op de vooruitgeschoven logistieke basis van het Duits-Nederlands-Oostenrijks-Deense ISAF-contingent in Termez, Oezbekistan.

Afghanistan is in de nacht van 25 en 26 maart jl. getroffen door zeker twee aardbevingen en zware naschokken. ISAF heeft positief gereageerd op een verzoek noodhulp te leveren. Inmiddels heeft de commandant van het Duits-Nederlands-Deens-Oosterijkse bataljon een humanitair detachement samengesteld uit Duitse, Nederlandse en Deense militairen. De hoofdtaak van deze militairen is gewonden in het rampgebied te verzorgen en/of te vervoeren. Daartoe levert Nederland een ziekenauto. Duitsland stelt eveneens ziekenautos ter beschikking. De Deense bijdrage bestaat uit EOD/geniepersoneel. Een Duits infanteriedetachement en een Nederlandse eenheid van het korps commandotroepen zorgen voor de beveiliging. Het op 27 maart jl. naar het rampgebied vertrokken hulpdetachement bestaat in totaal uit 125 militairen, waaronder 21 Nederlandse militairen en vijf voertuigen.

Op 23 maart jl., het begin van het nieuwe schooljaar in Afghanistan, heeft de commandant van het Nederlandse ISAF-contingent onder enorme belangstelling een meisjesschool geopend. Op 25 maart jl. werd door de contingentscommandant een jongensschool geopend. De scholen konden door het Nederlandse ISAF-contingent worden opgeknapt met gebruikmaking van de onder meer door de minister voor ontwikkelingssamenwerking toegezegde financiële middelen (een bedrag van 50.000 Euro) ten behoeve van de uitvoering van zogenaamde quick impact projects. Zoals toegezegd in onze brief van 21 december jl. berichten wij u binnenkort over de stand van zaken na drie maanden deelname aan ISAF.

Enduring Freedom Begin maart startte in het gebied tussen Khost en Gardez in het oosten van Afghanistan operatie Anaconda. De operatie was gericht op het elimineren van in het gebied verblijvende Al Qaida- en Talibanstrijders. Bij de operatie zijn naast Amerikaanse en Afghaanse eenheden ook Australische, Canadese, Duitse, Deense, Franse en Noorse speciale eenheden betrokken. De operatie is van start gegaan met het afgrendelen van het gebied om te voorkomen dat de strijders de wijk nemen naar Pakistan. Vervolgens zijn specifieke doelen vanuit de lucht gebombardeerd. Daarbij zijn verschillende jachtvliegtuigen, waaronder Franse Mirages vanaf het vliegveld Manas in Kirgizië, ingezet. Vervolgens zijn grondtroepen en helikopters het gebied binnengegaan. Zoals bekend zijn tijdens de felle gevechten aan beide kanten slachtoffers gevallen. Het Pentagon heeft inmiddels aangekondigd dat Operatie Anaconda is voltooid.

De militaire strijd tegen restanten van Al Qaida en de Taliban in Afghanistan gaat echter door, zoals ook blijkt uit de aangekondigde deelname van een aanzienlijke Britse troepenmacht aan gevechtsoperaties. Het VK zal rond 1700 militairen sturen, geformeerd rondom het hoofdkwartier van de derde Commando Brigade (Royal Marines). De eenheid zal het vliegveld Bagram, ten noorden van Kaboel, als basis gebruiken. De additionele taakgroep van Britse mariniers heeft op 25 maart jl. een begin gemaakt met de ontplooiing in Afghanistan. Naar verwachting zullen Amerikaanse en andere coalitie-eenheden nog geruime tijd in Afghanistan aanwezig blijven. Zoals bekend heeft het Afghaanse interim-bewind zich bij monde van voorzitter Karzai voorstander betoond van voortzetting van de offensieve acties tegen Al Qaida en Taliban strijders in Afghanistan.

Nederlandse bijdrage aan Enduring Freedom Fregatten In onze brief van 27 februari jl. (Kamerstuk 27 925, nr. 46) werd reeds ingegaan op een eventuele taakuitbreiding van de fregatten. Op basis van aanvullende informatie over de wijze van optreden van de andere landen in de coalitie tegen terrorisme heeft de Regering besloten over te gaan tot een beperkte uitbreiding van de taken van de fregatten. Bij het besluit hebben de volgende overwegingen een rol gespeeld.

Het recht op zelfverdediging is de juridische grondslag voor de Nederlandse bijdrage aan operatie Enduring Freedom. Het zeeoorlogsrecht is van toepassing. Om vast te stellen of een bepaald schip wordt gebruikt ten dienste van de Taliban en/of Al Qaida is de coalitie onder dit rechtsregime bevoegd schepen, ook die onder vreemde vlag varen, te boarden. Bij vermoeden van een schending van de neutraliteit mag vervolgens een inspectie aan boord worden uitgevoerd.

Het is gebleken dat de meeste coalitielanden in het kader van de bevoegdheden, voortvloeiend uit het zeeoorlogsrecht, regelingen hebben getroffen voor het uitvoeren van boardings. Gelet daarop heeft de Regering besloten de commandanten van de Nederlandse fregatten toe te staan te boarden indien de gezagvoerder van het te onderzoeken schip zich daar niet tegen verzet. Indien aan boord verdachte personen of goederen worden aangetroffen, zal het Nederlandse personeel van boord gaan en de Amerikaanse eenheden op de hoogte stellen. Deze bevoegdheid komt in grote lijnen overeen met de wijze van optreden van andere coalitielanden. Zo snel mogelijk zullen twaalf mariniers voor de twee fregatten worden ingevlogen om te assisteren bij het uitvoeren van de boardings.

KDC-10 In de eerste helft van april zal de KDC-10 worden gestationeerd op de vliegbasis Al-Udeid in Qatar. Het detachement zal bestaan uit 35 personen. Deze KDC-10 zal worden ingezet ten behoeve van air-to-air-refueling van vliegtuigen van de coalitie en worden opgenomen in de Amerikaanse tankervloot. De Status of Forces Agreement (SOFA) met Qatar kwam op 11 maart jl. tot stand.

C-130 De C-130 is in de eerste helft van april beschikbaar voor inzet vanaf vliegveld Manas in Kirgizië. Het detachement zal bestaan uit 45 personen. Deze C-130 maakt deel uit van een samenwerkingsverband met Denemarken en Noorwegen, die elk eveneens een C-130 op Manas zullen stationeren. Noorwegen heeft hier de leiding. Dit samenwerkingsverband heeft als voordeel dat verschillende taken (medisch, beveiliging, onderhoud) gezamenlijk kunnen worden uitgevoerd, zodat de omvang van het detachement zo klein mogelijk gehouden kan worden. De precieze datum van de stationering wordt bepaald in overleg met Noorwegen en Denemarken. De C-130 zal vanuit Kirgizië worden ingezet voor tactisch luchttransport van en naar Afghanistan, en eventueel daarbuiten.

F16s De Nederlandse F16s zullen volgens de huidige planning in eind juni dan wel begin juli op Manas gestationeerd worden ter aflossing van de thans aanwezige Franse Mirage gevechtsvliegtuigen. Zoals bekend zal ook bij deze stationering zeer nauw worden samengewerkt met Denemarken en Noorwegen, waarbij is afgesproken dat Nederland de leiding heeft. Op basis van een nog uit te voeren verkenning en nader overleg met coalitiepartners zal het aantal F16s en de omvang van het detachement worden bepaald. De F16s zullen worden ingezet voor het verlenen van luchtsteun bij grondoperaties. De geweldsinstructie en de procedures voor de doelaanwijzing worden thans uitgewerkt. Ten behoeve van de stationering van de C-130 en de F-16s op Manas is per notawisseling een overeenkomst inzake de status van het Nederlandse defensiepersoneel tot stand gebracht. In afwachting van afronding van de Kirgizische goedkeuringsprocedure wordt deze vanaf 14 maart jl. voorlopig toegepast.

Afghanistan Humanitair en wederopbouw Wederopbouw Op maandag 4 maart jl. vond in Genève de vergadering van de Afghanistan Support Group plaats, die werd georganiseerd naar aanleiding van de presentatie van het Immediate and Transitional Assistance Programme for Afghanistan (ITAP). Het ITAP bevat een integrale benadering van de hulpverlening en wederopbouwactiviteiten. De benodigde fondsen voor het ITAP bedragen USD 1,8 mld., waarvan USD 1,1 miljard voor VN-organisaties en USD 0,7 miljard voor NGOs. Onder de leden van de ASG bestaat consensus over de prioriteiten voor humanitaire hulp. In de nieuwe versie van de opzet van het trust fund voorde wederopbouw van Afghanistan is grotendeels aan de Nederlandse wensen en die van andere donoren tegemoetgekomen. Het fonds is in deze opzet het belangrijkste financieringsinstrument voor gecoördineerde inzet van schenkingsmiddelen voor prioritaire uitgaven voor wederopbouw.

De Afghaanse interim autoriteit lijkt de kwestie van ownership goed op te pakken. Een centrale rol in dit verband wordt opgeëist door de Afghan Coordination Authority onder leiding van Ashraf Ghani, een vertrouweling van Voorzitter Karzai. Plaatsvervangend Speciaal Vertegenwoordiger van de Secretaris-Generaal en Plaatsvervangend Hoofd van de United Nations Assistance Mission to Afghanistan (UNAMA), Nigel Fisher, gaf aan nauw met de Afghan Coordination Authority (ACA) te zullen samenwerken. De samenwerking tussen Nigel Fisher en Ashraf Ghani zal met name vorm krijgen in de sfeer van de wederopbouw. Wederopbouwactiviteiten zullen worden gerangschikt tot sectorale groepen onder leiding van organisaties die ieder een corresponderend ministerie naast zich zullen hebben. De organisatie in kwestie zal zelf het secretariaat moeten voeren en standaard zorgen voor capaciteitsopbouw bij het partner-ministerie. De uitvoering van de relatie met het ministerie zal nauwkeurig worden gecontroleerd door de organisaties van Nigel Fisher en Ashraf Ghani op consistentie met de nationale doelstellingen van Afghanistan. Daarnaast kondigde Nigel Fisher aan, dat hij samen met Ashraf Ghani projectvoorstellen zal toetsen op compatibiliteit met het nationale ontwikkelingskader, haalbaarheid van doelstellingen, invloed op overheidscapaciteit en genderaspecten. Op ongeveer 3.000 scholen verspreid over heel Afghanistan is voor meer dan 1,5 miljoen kinderen het afgelopen weekend het nieuwe schoolseizoen in Afghanistan officieel van start gegaan. Voor veel kinderen was dit de eerste schooldag sinds zes jaar.

Humanitair Op 25 maart jl. is het noorden van Afghanistan opnieuw getroffen door twee aardbevingen met de kracht van circa 6 op de schaal van Richter alsmede door een aantal hevige naschokken. Het epicentrum van de beving lag in het Hindu-Kush gebergte, maar de beving was tot in Kaboel en Islamabad waar te nemen. Volgens berichten in de media zijn er minstens 1.800 doden gevallen, 4.000 gewonden en zijn ruim 1.500 huizen verwoest, met name in de buurt van de stad Nahrain. Tienduizenden mensen zijn dakloos geworden. Hulpverlening is door verschillende NGOs in gang gezet. Het betreft de tweede aardbeving in korte tijd; begin maart eiste een aardbeving met een kracht van 7,2 op de schaal van Richter in het noorden van Afghanistan 70 mensenlevens. Nederland staat klaar om, afhankelijk van de inventarisatie van het UN Disaster Assesment and Coordination team, verzoeken voor noodhulp in overweging te nemen. Nederland zal desgewenst een expert leveren voor deelname aan het UNDAC team. De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) meldt dat in het Maslakhkamp bij Herat het aantal sterfgevallen substantieel is gedaald: in december waren er nog 50 sterfgevallen per week, in februari waren dat er 25 per week. Dit is grotendeels toe te schrijven aan de verbeterde condities van de gezondheidszorg en distributie van hulpgoederen, zoals kleding en onderdak. In het kader van het UNHCR-repatriëringsprogramma voor Afghaanse vluchtelingen in Pakistan, dat begin maart 2002 van start is gegaan, zijn inmiddels 54.000 vluchtelingen naar Afghanistan teruggekeerd. Het betreft met name vluchtelingen uit de regio rondom Kaboel en Nangarhar in het oosten van Afghanistan. Het UNHCR repatriëringsprogramma voor Afghaanse vluchtelingen in Iran, zal 9 april a.s. van start gaan. De verwachting is dat het aantal terugkerende vluchtelingen naar met name het noorden en westen van Afghanistan zal toenemen, aangezien de huidige regenval gunstig is voor het aanplanten van landbouwgewassen. FAO legt zich toe op de distributie van zaden in de regio van Kaboel.

* Dossier: Afghanistan/Strijd tegen het terrorisme

Nieuws Ministerie van Defensie