Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
http://www.minszw.nl
MIN SZW: Toespraak staatssecretaris Hoogervorst SIOD
Nr. 2002/43
4 april 2002
Embargo:
4 april 2002 tot
14.15 uur
Staatssecretaris Hoogervorst bij officiële start van SIOD: fraude
ondermijnt stelsel van sociale zekerheid.
'Het startschot van vandaag is een waarschuwingsschot voor de zware
jongens die de sociale zekerheid tot hun werkterrein hebben gemaakt',
dat zei staatssecretaris Hoogervorst in zijn toespraak bij de
officiële start van de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst
(SIOD). Dat werkterrein wordt voor zware criminelen steeds
belangrijker omdat er enorme bedragen omgaan. De staatssecretaris
becijferde dat een uitzendbureau dat illegaal 100 man per dag
bemiddelt 1,5 miljoen euro per jaar in zijn zak steekt. Volgens
schattingen bedraagt de omvang van de illegale tewerkstelling 50.000
arbeidsjaren.
Fraude, aldus de staatssecretaris tast het rechtsgevoel aan en
ondermijnt het stelsel van sociale zekerheid.
De bestrijding van grootschalige illegale tewerkstelling is één van de
speerpunten van de SIOD. Andere speerpunten zijn onderzoeken naar
premiefraude en subsidiefraude.
De SIOD beschikt over bijzondere bevoegdheden. Het is de bedoeling dat
de SIOD vanaf 2003 60 tot 100 complexe en grootschalige fraudezaken
per jaar gaat aanpakken.
Toespraak door staatssecretaris J.F. Hoogervorst bij de opening van de
SIOD op donderdag 4 april 2002 te Den Haag.
Vandaag gaat de SIOD officieel van start. Een gebeurtenis die niet
onopgemerkt voorbij mag gaan. Niet aan alle mensen die vanaf nu
vooroplopen in de strijd tegen zware fraude in de sociale zekerheid.
En ook niet aan de zware jongens die de sociale zekerheid tot hun
werkterrein hebben gemaakt. Het startschot van vandaag is voor hen
tegelijkertijd een waarschuwingsschot.
Fraude legt de bijl aan de wortel van ons stelsel van sociale
zekerheid. Dat stelsel is gebouwd op de pijlers van collectiviteit en
solidariteit. Als die pijlers worden ondergraven stort het bouwwerk
in. Valt kortom het draagvlak weg. Er is dus alle reden om een grote
inspanning te leveren in de strijd tegen fraude. Kleine fraude en
grote complexe fraude. Daaraan gaat de SIOD een wezenlijke bijdrage
leveren door snel en doeltreffend te opereren in goede samenwerking
met andere partijen.
We hebben aan de fraudebestrijding de afgelopen jaren een hoge
prioriteit gegeven..
Als voorbeeld noem ik de resultaten van de strijd tegen fraude bij
werknemersverzekeringen.
Het aantal onderzoeken per 10.000 uitkeringsjaren is sinds 1996
gestegen van 110 tot 281. Het aantal fraudeconstateringen hield
daarmee gelijke tred. Dat verdrievoudigde in de afgelopen 5 jaar van
84 tot 255. Belangrijk is dat fraude nu ook eerder wordt geconstateerd
waardoor de fraudebedragen minder hoog oplopen. Toch zijn zowel het
totaalbedrag aan terugvorderingen als het gemiddelde
terugvorderingsbedrag gestegen. Lag in 1998 het gemiddelde
terugvorderingsbedrag nog op 1789 gulden, in 2000 was dat gestegen tot
2766 gulden. Er wordt dus ook meer teruggevorderd dan in vorige
jaren.
Al met al zien we een behoorlijke vooruitgang die we te danken hebben
aan de effectievere inzet van de opsporingscapaciteit omdat er goede
risicoanalyses worden gemaakt. Maar dat is niet het enige. Bij de
uitvoerende instellingen in de sociale zekerheid zijn medewerkers zich
meer dan vroeger bewust van de grote schade die fraude aanricht. Men
is alerter, weet fraude beter te voorkomen. Men onderkent sneller
wanneer fraude daadwerkelijk plaatsvindt. Ook van de koppeling van
bestanden en de betere en uitgebreidere gegevensuitwisseling trekken
we veel profijt omdat de pakkans daardoor veel groter is geworden.
Die resultaten zullen overigens nog flink stijgen door het Inlichtingenbureau dat onlangs van start is gegaan. Nu komt het nog wel eens voor dat er meer dan een jaar voorbijgaat voordat de zogenaamde witte fraude in de bijstand wordt ontdekt. Door het Inlichtingenbureau zal die tijd aanzienlijk worden teruggebracht.
Belangrijke winst is geboekt bij de afdoening. In het verleden
gebeurde het nogal eens dat er bij een fraudeconstatering geen
sanctie werd opgelegd. Afhandeling zonder afdoening heet dat. Gelukkig
is die praktijk sterk afgenomen. In 1996 werd nog meer dan 40% zonder
afdoening afgehandeld. In 2000 lag dat al beneden de 10%. En
natuurlijk moet dat nog verder omlaag.
Ook op andere gebieden is er bij de opsporing en vervolging van fraude
flinke terreinwinst geboekt. Ik denk aan het optreden van de Regionale
Interdisciplinaire Fraudeteams (Rif's), en het Westland Interventie
Team (WIT). Er komt een Bouw Interventie Team. Dat team neemt niet
alleen de gewone bouwlocaties onder de loep, maar brengt ook
regelmatig bezoeken aan particuliere bouwlocaties. Het bouwteam schuwt
de zaterdagen niet.
Ik zal weerstand bieden aan de verleiding om alle vooruitgang die we
de afgelopen jaren hebben geboekt op te sommen. Toch is het goed om
die vooruitgang op dit moment in het achterhoofd te hebben. Want
daardoor kwam scherp in beeld dat er lacunes waren in de handhaving
aan de top van de fraudepiramide. Groeide de urgentie om hard op te
treden.
Want het kan natuurlijk niet zo zijn dat bij een strengere
fraudebestrijding de grote vissen vrij kunnen blijven rond
zwemmen.
Het antwoord is de SIOD. Een opsporingsdienst met bijzondere
bevoegdheden.
Laten we preciezer kijken wat er aan de hand is. Waarom we de SIOD
hard nodig hebben.
Zware criminaliteit is de wereld van drugs- en wapenhandel, het
illegale gokcircuit, de vrouwenhandel en gewapende overvallen. Dat is
ongetwijfeld het overheersende beeld bij de burger. Slechts weinig
mensen zullen daarbij ook denken aan fraude in de sociale zekerheid.
Toch is het terrein van de sociale zekerheid een steeds belangrijker
werkterrein van zware criminelen.
Om een volstrekt duidelijke reden. Er is heel veel geld te pakken door
op grote schaal de hand te lichten met sociale voorzieningen,
arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden.
Een voorbeeld: de bemiddeling van illegale arbeidskrachten. U heeft er
vast wel eens van gehoord. Van die piepkleine uitzendbureautjes,
gespecialiseerd in bemiddeling van zwart betaalde of illegale
arbeidskrachten. Gemiddeld zo'n 100 man. Winst: 5 euro netto per
werknemer per uur. Per 10-urige werkdag gaat het bij 100 man dus om
5000 euro (tussen haakjes: hier gelden natuurlijk geen wettelijke
arbeidstijden). Per jaar 1,5 miljoen euro netto. Als ik u vertel dat
volgens de laatste schattingen de omvang van de illegale
tewerkstelling zo'n 50.000 arbeidsjaren bedraagt heeft u een idee om
welke enorme bedragen (750 miljoen euro) het gaat.
Op zulke bedragen komen zware criminelen af, zeker als de risico's
beperkt zijn. In ieder geval veel minder groot dan bijvoorbeeld in de
drugshandel.
De schade is enorm. Niet alleen financieel, maar ook sociaal en
economisch.
Ik noem de premie- en belastingontduiking, de oneerlijke
concurrentie, de mensonterende omstandigheden waarin de illegale en
rechteloze werknemers vaak werken en leven. De gevolgen daarvan voor
de publieke ruimte en publieke voorzieningen.
Om dergelijke vormen van zware sociale criminaliteit aan te pakken
hebben we de SIOD opgericht.
Wat gaat de SIOD doen wat andere diensten niet kunnen? Een
praktijkvoorbeeld.
Ik neem maar weer even dat piepkleine uitzendbureautje waarbij je
doorgaans nauwelijks naar binnen kunt kijken. Letterlijk niet en
figuurlijk niet. Een handje vol werknemers wordt regulier bemiddeld.
Veel te weinig om het luxe leventje van de eigenaar te kunnen
bekostigen. Dat leventje financiert hij uit heel andere bronnen. Om te
beginnen uit de illegale tewerkstelling. Ik rekende net al even voor
wat dat oplevert. Te veel om uit te geven. Dat investeert hij dus
opnieuw. In de prostitutie en de drugshandel bijvoorbeeld. Het
uitzendbureautje heeft ook nooit lang last van krapte op de illegale
arbeidsmarkt. Daar zorgt de afdeling mensenhandel wel voor. Het levert
allemaal heel veel geld op dat zijn weg vindt naar buitenlandse banken
in exotische oorden, naar nieuwe investeringen in de wapen- en in de
drugshandel. Maar ook naar een professioneel bijstandsteam van
advocaten en accountants die niet schromen om over het randje te
gaan.
U zult begrijpen dat wie in deze schemerachtige wereld binnentreedt
over heel wat bevoegdheden en middelen moet beschikken om effectief te
kunnen optreden.
De Arbeidsinspectie en het UWV beschikken daarvoor over onvoldoende
mogelijkheden. Natuurlijk legt de arbeidsinspectie het loonbedrijfje
uit ons voorbeeld regelmatig boetes op als illegale werknemers worden
betrapt en het spoor naar zijn bedrijfje leidt. En ook de boete voor
premiefraude van het UWV is zo langzamerhand een vaste kostenpost
geworden. De boetes worden makkelijk betaald en de dubieuze handel
gaat gewoon door.
Probleem is dat de afzonderlijke diensten geen zicht kunnen krijgen op
het complexe geheel van criminele activiteiten. Het is meestal al niet
te achterhalen hoeveel personen het bureautje dagelijks illegaal of
zwart bemiddelt en met welke bedrijven zaken worden gedaan. Van
illegale activiteiten wordt uiteraard geen administratie bijgehouden.
Laat staan dat men toekomt aan onderzoek naar de geldstromen of naar
vervalsing van identiteitspapieren als men daartoe al bevoegd zou
zijn.
Natuurlijk slaat men in een aantal gevallen ook de handen ineen en
wordt voor de gelegenheid een samenwerkingsverband gevormd. Doorgaans
met veel succes maar ook ten koste van heel veel tijd en inspanningen.
En het duurt meestal niet lang of een paar straten verderop verschijnt
een ander uitzendbureautje dat doorgaat waar het eerdere bureautje is
opgehouden.
Wat het voorbeeld aangeeft is dat we te maken hebben met een hiaat in
de handhaving bij complexe, grootschalige en georganiseerde fraude.
De SIOD gaat dat hiaat dichten. Want de SIOD krijgt de bevoegdheden,
de capaciteit en de middelen om de complexe en omvangrijke sociale
fraude grondig en snel aan te pakken
Hoe?
Ik noem de opsporingsbevoegdheden van de SIOD. De SIOD mag
infiltreren, observeren en aftappen. Dat is bijzonder nuttig. Laten we
nog even teruggaan naar ons voorbeeld waarbij de eigenaar van het
loonbedrijfje buiten schot blijft omdat hij geen administratie
bijhoudt. Dat wordt nu veel moeilijker omdat de SIOD via de telefoon
kan afluisteren hoeveel illegale werknemers hij bemiddelt, met welke
werkgevers hij zaken doet, hoeveel geld hij incasseert etc. In heel
bijzondere gevallen kan zelfs een infiltrant worden ingezet. Zo krijgt
men inzicht in de criminele nevenactiviteiten en leert de SIOD de
hoofdrolspelers en het netwerk kennen.
Belangrijk is dat de SIOD ruime mogelijkheden en bevoegdheden krijgt
om dat netwerk in kaart te brengen. Via inzage in politieregisters en
in de opsporingsdossiers van ander diensten. De SIOD krijgt als
bijzondere opsporingsdienst bovendien de bevoegdheid alle strafbare
feiten in het onderzoek te betrekken. Zoals bijvoorbeeld vervalsingen
en betrokkenheid bij drugshandel. Verder krijgt men de beschikking
over expertise om ingewikkelde zaken uit te zoeken. Forensische
accountants en digitale rechercheteams kunnen het spoor van het geld
volgen, waar men het ook investeert en op welk bank men het ook
wegzet. Zo ontstaat een totaalbeeld van de criminele organisatie en de
criminele activiteiten. Van de criminelen op de voorgrond en op de
achtergrond. Als de SIOD vervolgens toeslaat komt men niet meer weg
met een boete voor illegale tewerkstelling of premiefraude die men aan
de voordeur afdoet. Maar wordt men ingerekend en vastgezet.
De doelstelling van de SIOD reikt nog verder. De SIOD moet ook een
belangrijke bijdrage gaan leveren aan de structurele aanpak van
complexe en grootschalige fraudeverschijnselen en - constructies in de
sociale zekerheid. Om nog één keer op ons voorbeeld terug te komen:
niet langer mag het gebeuren dat de vreugde van het succes wordt
bedorven door de opening van een loonbedrijfje een paar straten verder
op.
U gaat dat allemaal doen met een behoorlijke ploeg. Op den duur komen
er maar liefst 280 rechercheurs. Belangrijk voor een effectief
optreden van de SIOD is natuurlijk een perfecte samenwerking met
andere handhavings- en opsporingsdiensten. Op hun beurt trekken de
andere diensten weer profijt van de resultaten van de SIOD. Want die
zal zijn kennis uiteraard willen delen. Op die manier betekent de
komst van de SIOD winst voor alle vormen van fraude - en
criminaliteitsbestrijding.
Wat gaat u de komende tijd doen?
U hebt al een flink aantal zaken op de rol staan. In totaal 20. U zit
nog in de opbouwfase, maar dat aantal zal dit jaar ongetwijfeld nog
groeien. Vanaf 2003 gaat de SIOD in ieder geval 60 tot 100 fraudezaken
aanpakken, afhankelijk van de complexiteit.
U begint in ieder geval, samen met de arbeidsinspectie en de UWV, een
aantal grotere malafide uitzendbureaus aan te pakken. Daarnaast start
u onderzoeken naar premiefraude, subsidiefraude en grootschalige
schijnconstructies illegale tewerkstelling. Dat zijn zaken van het
soort die de komende periode tot de speerpunten behoren. Essentieel
daarbij is dat u criminele fraudeconstructies blootlegt en
organisaties en sleutelfiguren aanpakt.
U hebt een belangrijke opdracht. Fraude in de sociale zekerheid is
niet te rechtvaardigen. Fraude tast het rechtsgevoel aan. Fraude
ondermijnt ons stelsel van sociale zekerheid. Aan de SIOD de taak om
de zware criminelen in de sociale zekerheid te pakken, te plukken en
vast te laten zetten door snel en doeltreffend te opereren in goede
samenwerking met andere partijen. Ik wens u veel succes.
-- LET OP EMBARGO -
04 apr 02 14:15