Space Research Organization Netherlands (SRON)
23 april 2002
Operaties Nederlands-Italiaanse satelliet BeppoSAX ten einde
Op 30 april zal de Nederlands-Italiaanse astronomische
röntgensatelliet BeppoSAX zijn laatste sterlicht zien. De Italiaanse
ruimtevaartorganisatie ASI heeft afgelopen week in overleg met
Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON) besloten na precies zes
zeer succesvolle jaren de operaties te stoppen. De satelliet heeft
daarmee drie maal zo lang gewerkt als gepland. De wetenschappelijke
meetinstrumenten, en met name de Utrechtse groothoekcamera's, werken
nog uitstekend. Het uitvallen van een aantal voor de satelliet vitale
functies maakt verder wetenschappelijk werk echter steeds moeilijker.
Projectleider John Heise: "BeppoSAX heeft onze stoutste verwachtingen
overtroffen. Onze groothoekcamera's hebben voor grote doorbraken
gezorgd. We kunnen zeggen dat we werkelijk alles uit de satelliet
gehaald hebben wat er in zat."
BeppoSAX werd gelanceerd op koninginnedag in 1996 en ontpopte zich al
snel tot een ware gammaflitsenjager. Gammaflitsen, kortstondige
kosmische uitbarstingen van de hoogenergetische gammastraling, zijn
sinds hun ontdekking door Amerikaanse spionagesatellieten dertig jaar
lang een raadsel gebleven. Dankzij de röntgengroothoekcamera's van
SRON aan boord van BeppoSAX kwam hier verandering in. Met ongekende
nauwkeurigheid konden deze camera's de positie van een gammaflits
bepalen. Door de positie razendsnel door te geven konden ook andere
telescopen de nagloed van de flits (the smokin' gun) bestuderen in het
röntgen-, radio- of zelfs het zichtbaar licht. De flits die
waargenomen werd in februari 1997 bracht wetenschappers een stuk
dichter bij een verklaring voor de mysterieuze flitsen: de geboorte
van een zwart gat bij de ineenstorting van een zware roterende ster.
De explosie waar dat mee gepaard gaat is zo groot dat ze waarneembaar
is tot in de verre uithoeken van het heelal. Voor deze ontdekking
ontving het gehele BeppoSAX-team in 1998 de de Bruno Rossi Prijs, een
prestigieuze onderscheiding van de American Astronomical Society.
Tot de laatste flits
De groothoekcamera van SRON
Het bleef niet bij deze doorbraak. De Utrechtse groothoekcamera's
brachten de grote telescopen op en rond de aarde, zoals Hubble, de
Keck-telescoop op Hawaï en röntgensatellieten Chandra en XMM-Newton,
verschillende malen op het spoor van nieuwe explosieve verschijnselen
in het heelal. Zo werd afgelopen week nog een nieuw soort extreem
lange flits waargenomen, waarbij naar het zich nu laat aanzien alleen
röntgenstraling en geen gammastraling gedetecteerd is. Dit kan duiden
op een volledig nieuw verschijnsel.
"Tja, het afscheid van SAX valt niet licht natuurlijk. Maar de
satelliet heeft ons een aantal geweldige wetenschappelijke uitdagingen
nagelaten. Ik zie uit naar vervolgonderzoek, met nieuwe satellieten",
aldus John Heise.
Het succes van BeppoSAX is mede te danken aan de Nederlandse
industrie. Onder leiding van het Nederlands Instituut voor
Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR) ontwierp en bouwde Fokker
Space het standregelsysteem en waren NLR, TNO-TPD en Stork Product
Engineering ook betrokken bij de bouw van de satelliet. Tevens leverde
Fokker Space de zonnepanelen.
Links:
* BeppoSAX op Kanaal 9 (Regionale zender Utrecht)(mpg-filmpje 4,5
MB).
* BeppoSAX pagina bij SRON
* De Röntgengroothoekcamera's van SRON
* Photogallery van BeppoSAX