Technische Universiteit Delft
Alle promoties, intree- en afscheidsredes worden gehouden in de Aula van de
TU Delft, Mekelweg 5, Delft
Promotie
Biodiversiteit
3 juni 2002 | 16.00 uur
mw. M.D.T.M. de Jong | doctorandus in de biologie.
promotoren. | Prof.dr.ir. T.M. de Jong (fac Bk) en prof.dr. S.S. Blume
(Univ. van Amsterdam)
Scheidslijnen in het denken over natuurbeheer in Nederland. Een genealogie
van vier ecologische theorieën.
Het verdrag van Rio de Janeiro vraagt aan landen hun natuurlijke
biodiversiteit te beschermen. De vraag is of wetenschappelijk valt aan te
geven hoe dat doel bereikt kan worden. Dit proefschrift geeft, naar
aanleiding van een onenigheid in de jaren zeventig over de beantwoording van
deze vraag, een overzicht en de genealogie van vier verschillende
ecologische theorieën die volgens deze studie door Nederlandse ecologen
worden onderschreven: 1) de holistisch/vitalistische theorie, die wordt
teruggevoerd op de entelechie van de embryoloog H. Driesch in 1898. Deze
visie heeft zich als hoofdstroom gedurende honderd jaar weten te handhaven;
2) de dynamische theorie, ontwikkeld door L.G.M. Baas Becking in de periode
rond 1930, parallel aan de ontwikkeling van de dynamische economische
theorie door J. Tinbergen; 3) de cybernetisch theorie met als oorsprong het
werk van J.L. van Soest, ontwikkeld vanuit het militaire onderzoek naar
geleiding van projectielen rond de Tweede Wereldoorlog; 4) de chaostheorie,
zoals in de zeventiger jaren verwoord is door de Nobelprijswinnaar I.
Prigogine, vanuit zelfregulatie in organisch-chemische processen. Zowel Van
Soest als Baas Becking hebben in Delft hun opleiding genoten.
De holistisch/vitalistische theorie ziet natuur zonder mens naar een
vastliggende samenstelling ontwikkelen. De cybernetische theorie kent
meerdere evenwichten, die via terugkoppeling worden bereikt. Deze beiden
achten de mens verantwoordelijk voor achteruitgang van de natuur, maar
beschouwen hem tevens in staat tot herstel. De dynamische theorie beschouwt
natuur als steeds veranderend, nooit in evenwicht. De chaostheorie ziet
natuur als een schijnevenwicht, "ver van het evenwicht". Deze beide
theorieën achten de mens slechts beperkt verantwoordelijk of in staat tot
verbetering. Dit proefschrift beschrijft tevens de wijze waarop de vier
theorieën in Nederland, vaak in mondelinge netwerken, zijn doorgegeven,
waarbij de Signifische Kring, de NJN (Nederlandse Jeugdbond voor
Natuurstudie) en het Montessori-onderwijs een herkenbare rol hebben
gespeeld. Milieufilosofen en -ethici blijken, onbewust, meestal voor de
holistisch/vitalistische of cybernetische visie te kiezen, die de mens
verantwoordelijk stellen voor de biodiversiteit in de natuur. De overheid
maakt per ministerie een andere keuze. Het ministerie van LNV evenals het
verdrag van Rio de Janeiro, kiezen in laatste instantie voor een ethisch
standpunt. Daarbij lijken die wetenschappelijke onderbouwingen, die de
menselijke maakbaarheid vooronderstellen, de voorkeur te genieten. Daarmee
bepaalt de helft van de bestaande theorieën het merendeel van de politieke
ideeën over natuurbescherming en over de wijze hoe biodiversiteit kan worden
bereikt. De ideeën van de dynamische en van de chaostheorie worden daarbij
zelden gehoord.
Voor verder lezen:
* M.D.Th.M. de Jong en C.L.Kwa (2000) "Ecological theories and Dutch
nature conservation". Biodiversity and conservation 9:1171-1186
* Harrington (1996) Reenchanted Science. Holism in German culture from
Wilhelm to Hitler. Princeton University Press, Princeton.
* D.J. Harroway (1967) Crystals, fabrics and fields. Metaphors of
Organiscism in Twentieth Century Developmental Biology. Yale University
Press, New Haven/London.
* S.E. Kingsland (1985) Modeling Nature. University of Chicago Press,
Chicago.
* N.G. Roegen (1971) The entropy law and the economic process. Harvard
University Press, Cambridge
* S.J. Heims (1991) The Cybernetic Group. MIT Press, Cambridge.
* N.K. Hayles (1990) Chaos Bound. Orderly disorder in contemporary
literature and science. Cornell University Press. Ithaca/London.
Maarten van der Sanden
Wetenschapsvoorlichter
Communicatie & Marketing Groep / TU Delft
tel.: 015 2785454
fax.: 015 2781855
GSM: 06 20408176