Rijksuniversiteit Groningen
04 jun 2002
Nummer 80 4 juni 2002
Planning bedrijventerreinen moet drastisch worden herzien
Zichtlocatie langs snelweg
Haarlemmermeer
Dreigementen
Geld pompen
Dichtslibben
Curriculum vitae
Noot voor de pers
Oppervlakkig onderzoek naar bedrijfsmigratie heeft geleid tot
inefficiënt gebruik van de schaarse ruimte. Dat is de conclusie van
Cees-Jan Pen, die de beweegredenen van bedrijven om van locatie te
veranderen heeft onderzocht. Hij analyseerde de interne
besluitvorming en de rol die gemeenten spelen bij verplaatsingen.
Als gevolg van de ontoereikende planning wordt de schaarse ruimte
in Nederland in rap tempo volgebouwd met asfalt, bedrijfsterreinen
en woonwijken. De glimmende bedrijfscorridors langs snelwegen zijn
velen een doorn in het oog. Pen promoveert op 13 juni aan de
Rijksuniversiteit Groningen.
De meeste onderzoeken naar de verhuismotieven van bedrijven gaan
niet verder dan de waaromvraag. Vervolgens concluderen ze dat de
motieven 'uitbreiding' en 'bereikbaarheid' van doorslaggevende
betekenis zijn. Cees-Jan Pen: 'Uit mijn onderzoek blijkt dat veel
meer factoren een rol spelen. Als je niet doorvraagt, kom je daar
niet achter. Men heeft bijvoorbeeld plannen voor een nieuwe
productielijn, werkplekken blijken niet meer te voldoen aan de
arbo-eisen of de inrichting is aan vernieuwing toe. Dan komt er
vaak een moment waarop men zich realiseert: er moet iets gebeuren.'
Ook externe redenen spelen een rol. Zo komt het voor dat bedrijven
die ooit gebouwd zijn aan de rand van een stad inmiddels omringd
zijn met woningbouw. Zij krijgen vaak geen vergunning voor
uitbreiding of verbouwing en dan is verplaatsing de enige optie.
Zichtlocatie langs snelweg
Verplaatsing van een bedrijf is een zware strategische beslissing,
waar veel tijd (zeker vier jaar) en geld mee gemoeid is. Geen
wonder dat bedrijven vaak kiezen voor de goedkoopste oplossing:
nieuwbouw en dan bij voorkeur op een zichtlocatie langs de snelweg.
Dat soort locaties zijn schaars. Pen: 'Gemeenten stellen een
terrein ter beschikking zonder te weten wat de wensen van de
bedrijven zijn. Toch loopt zo'n terrein snel vol, omdat bedrijven
geen andere keuze hebben. Net als in de Vinexlocaties. Daar gaan
mensen ook alleen wonen omdat er weinig keus is. Dat wil nog niet
zeggen dat ze er zo tevreden over zijn. Toch roepen gemeenten dan
al snel: kijk, het terrein is vol, men is tevreden.'
Haarlemmermeer
Als gevolg bestemt de overheid grote gebieden tot bedrijfsterrein
zonder na te gaan of bedrijven en hun personeel daar wel naar toe
willen. Pen noemt de Haarlemmermeer als voorbeeld: 'Onder de rook
van Schiphol wordt nu het ene na het andere bedrijfspand uit de
grond gestampt. Het is maar de vraag of de werknemers daar wel
willen en gaan wonen. Als zij liever in de omliggende gebieden
blijven, moeten ze forenzen. Met als gevolg files en een nog
slechtere bereikbaarheid van de bedrijven.'
Dreigementen
In de jacht op de schaarse goede locatie willen bedrijven wel eens
druk uitoefenen op gemeenten door te dreigen met vertrek. Pen: 'Dat
komt inderdaad voor. En het werkt, want gemeenten zijn daar bang
voor. Ze zouden echter gewoon hun poot stijf moeten houden, want
bedrijven gaan niet zo snel weg. Verplaatsen is op zich al een
zware beslissing. Verhuizen naar een andere gemeente betekent dat
een bedrijf op weerstand van de medewerkers kan rekenen. Die wonen
vaak in de buurt en hebben geen trek om opeens veel verder te
moeten reizen. Bedrijven zullen het dreigement te vertrekken naar
een andere gemeente dus niet zo snel doorzetten.'
Geld pompen
Een aanbeveling van Pen is dat gemeenten meer investeren in het
plaatselijke bedrijfsleven dan geld pompen in het aantrekken van
bedrijven van elders. Ook zouden gemeenten beter met elkaar moeten
overleggen over het soort bedrijvigheid dat in de gemeente past.
Verder adviseert hij gemeenten nauwkeuriger te berekenen hoe groot
de kavels moeten zijn. Pen: 'Huidige kavels zijn vaak te groot,
waardoor bedrijven de ruimte niet optimaal gebruiken.'
Dichtslibben
Meer onderzoek naar bedrijfsmigratie is hard nodig om te voorkomen
dat Nederland dichtslibt met te ruim opgezette bedrijfsterreinen.
Pen vraagt zich af wat het bedrijfsleven zelf kan doen om de
bereikbaarheid te verbeteren. Doen ze wel genoeg om file- en
parkeerproblemen te voorkomen? Of vergroten ze de ellende juist
door zich ver van openbaarvervoerfaciliteiten te vestigen in een
weiland en hun medewerkers te voorzien van lease-auto's? Ook zou
hij graag zien dat er meer onderzoek komt naar intensief en zuinig
ruimtegebruik door bedrijven. 'Het is toch vreemd dat je steeds
nieuwe terreinen bouwt zonder eerst te kijken wat bedrijven op hun
oude locatie zouden kunnen aanpassen en of herstructurering
mogelijk is. De nieuwbouw die je dan wel pleegt zou veel meer
afgestemd moeten zijn op de wensen van de bedrijven.'
Curriculum vitae
Drs. C.J. Pen (Heemskerk, september 1972) studeerde sociale
geografie aan de RUG en verrichtte zijn promotieonderzoek bij de
vakgroep Economische Geografie. Hij is inmiddels werkzaam als
senior adviseur bij DE LIJN, bureau voor ruimtelijke ontwikkeling
en volkshuisvesting in Amsterdam. Pen promoveert tot doctor in
Ruimtelijke Wetenschappen bij prof. dr. P.H. Pellenbarg. De titel
van het proefschrift luidt: Wat beweegt bedrijven? Besluitvorming
bij verplaatste bedrijven. Een handelsuitgave verschijnt bij de
Nederlands Geografische Studies, ISBN 90-367-1611-X.
Noot voor de pers
Drs. C.J. Pen, tel. (020) 625 04 21, fax (020) 625 48 91, e-mail:
pen@delijn.nl (werk)