Wageningen Universiteit

Persbericht Wageningen Universiteit en Researchcentrum

25 juni 2002, nr. 044

Wereldtop in Wageningen over de ecologie van transgene muggen

Transgene malariamug heeft veel haken en ogen

Eén transgene mug, die de malariaparasiet niet meer overbrengt, maakt zeker nog geen malariavrije zomer. Het is zeer de vraag of de onlangs gepresenteerde mug, die door genetische modificatie niet meer in staat is de malariaparasiet aan nieuwe gastheren over te dragen, ook echt zal zorgen voor een doorbraak in de malariaproblematiek. "Het is wetenschappelijk gezien zonder meer interessant en kan onze inzichten in de overdracht van malaria vergroten, maar er zitten veel haken en ogen aan". Dit stelt de Wageningse onderzoeker dr.ir. Willem Takken, expert in malariaoverdracht en het gastheerzoekgedrag van muggen. "Allereerst is de truc alleen gelukt bij een muggensoort die nauwelijks een rol speelt bij malariaoverdracht en het is nog maar de vraag of hetzelfde mogelijk is bij de wel interessante soorten. Bovendien is het nog volledig onvoorspelbaar wat er gebeurt als je een populatie transgene malariamuggen zou gaan uitzetten en in hoeverre je er in kunt slagen de natuurlijke, besmette populaties weg te drukken. En dan zijn er de enorme ethische implicaties: introducties van genetisch gemodificeerde organismen zijn al controversieel, maar in dit geval gaat het bovendien om een bloedzuigende soort die een levensbedreigende ziekte kan overbrengen". Tegen deze achtergrond organiseert Takken in samenwerking met Frontis, het centrum voor internationale kennisuitwisseling van Wageningen UR, van donderdag 27 tot zaterdag 29 juni n Wageningen de workshop 'The Ecology of Transgenetic Mosquitoes' waarop internationale deskundigen op het gebied van ziekteoverbrengende insecten hun visie geven over de zin en onzin van transgene insecten in de bestrijding van overdraagbare infectiezieken.

Malaria
Door insecten overdraagbare infectieziekten, zoals malaria, slaapziekte, leishmaniasis en dengue (knokkelkoorts), vormen een belangrijke belemmering voor de ontwikkeling van veel tropische landen. Malaria komt in grote delen van de wereld voor en vormt in ontwikkelingslanden een van de grote gezondheidsproblemen. Naar schatting sterven jaarlijks 1,5 tot 2 miljoen mensen aan malaria; ongeveer 1 miljoen van deze sterfgevallen zijn kinderen in Afrika. Waarschijnlijk zijn er jaarlijks enkele honderden miljoenen malariapatienten wereldwijd, hetgeen in de betrokken landen grote consequenties heeft voor de inzet van arbeid ten behoeve van de voedselproductie.
De malariacyclus start wanneer een mug bloed opzuigt van een persoon die besmet is met de malariaparasiet. Binnen 24 uur dringt de parasiet binnen in het darmkanaal van de mug, waar hij zich nestelt en oöcyten produceert. Als een oöcyt door de darmwand heen barst ontstaan sporozyten in het bloed van de mug. Deze sporozyten vinden hun weg naar de speekselklieren van de mug waar ze overgedragen worden naar de volgende persoon die de mug steekt. Deze cyclus duurt ongeveer twee weken. Bij de onlangs gepresenteerde transgene malariamug zorgt de aanmaak van een eiwit dat de oöcyt de darmwand niet meer kan passeren en er dus geen sporozyten worden gevormd.

Twijfelachtig
Volgens Willem Takken is zulk moleculair genetisch onderzoek van groot belang om meer te begrijpen over de cyclus van de malariaparasiet. "Wellicht kunnen we daar op de lange duur een methode uit distilleren waarmee we de malariaparasiet kunnen aanpakken. Bij veel van deze onderzoeken wordt echter gesuggereerd dat het uitzetten van genetisch gemodificeerde organismen een belangrijke bijdrage kan leveren aan de bestrijding van malaria. Mijns inziens is de ecologische kennis hiervoor nog bij lange na niet toereikend. De investeringen in ecologisch onderzoek en veldstudies zijn ook sterk achtergebleven bij die in het moleculair genetisch onderzoek. Er zijn nu diverse genetisch gemodificeerde lijnen van malariamuggen op komst, maar of we zulke muggen ook veilig kunnen uitzetten en zo een effectieve bijdrage aan malariabestrijding kunnen leveren is nog hoogst twijfelachtig. Het merendeel van de ecologische experts staat er op zijn zachtst gezegd zeer sceptisch tegenover", aldus Takken.

Conservatief
Een belangrijke probleem is dat transgene muggen, die de parasiet niet meer bij zich dragen, geen eigenschappen bezitten waardoor ze effectief de concurrentieslag met de natuurlijke populaties kunnen aangaan. "Dat is wel nodig als je wil dat een populatie zich uitbreid ten koste van de niet-gemodificeerde, infectueuze muggen. Bij het inzetten van natuurlijke vijanden in de biologische bestrijding van plagen in de landbouw zien we hetzelfde probleem. Het is in principe wel mogelijk om een transgene mug factoren mee te geven waardoor ze zo'n selectief voordeel wel krijgen. Maar juist de malariamuggen zijn in genetisch opzicht genetisch een zeer conservatieve groep, waardoor dit soort trucs waarschijnlijk weinig kans van slagen hebben", aldus Takken.

Ronde tafel
Op het seminar is de absolute ecologische wereldtop op het gebied van overdraagbare ziekten aanwezig. Alle deelnemers zijn gevraagd hun visie op papier te zetten en tijdens de workshop te presenteren. Op donderdag wordt vooral gesproken over de mogelijkheden door insecten overdraagbare ziekten via genetische ingrepen te beheersen, biologische risico's van de introductie van transgene organismen en de gevolgen voor de genetische eigenschappen op populatieniveau. Op vrijdag komen de overdracht van ziekteverwekkers en de ecologie van de muggen aan bod. De bijeenkomst wordt besloten met Ronde tafel-discussies.