Humanistisch Verbond


Verslag van het debat "De openbare ruimte: waar alles mag, is de vrijheid zoek"
Woensdag 22 mei 2002, de Grote Zaal in De Rode Hoed

In flinterdunne lingerie gestoken dames op abri's, van top tot teen bedekte moslimvrouwen, blote mannenbillen tijdens de Gay Parade. Alles moet kunnen, vinden we. En als iemand zich daaraan stoort, is het zijn of haar `probleem'. Toch blijkt dat wat voor de één een verworven vrijheid is, door de ander vaak als aanstootgevend wordt ervaren. Zowel door autochtonen als door allochtonen. De vraag is dus of er wel sprake van vrijheid is, als alles mag. Betekent vrijheid niet juist dat er grenzen zijn?

In samenwerking met FORUM, het Humanistisch Verbond en Islam en Burgerschap organiseerde De Rode Hoed op woensdag 22 mei een debat over het gedrag in de openbare ruimte. In hoeverre zijn we in deze samenleving op de hoogte van uitingen waarmee we elkaar tegen de borst stuiten? Zijn er afspraken te maken over het gedrag in de openbare ruimte? In de vorm van columns, sketches en discussies werd onder leiding van Theodor Holman gesproken over verworven vrijheden en culturele verschillen, soms op humoristische wijze, maar ook bloedserieus.

In haar inleiding wees Anneke Groen, directeur van De Rode Hoed, op het belang hierover met elkaar in discussie te gaan. Kennis over elkaars normen en waarden kan voorkomen dat bepaalde groepen in de samenleving tegen elkaar worden opgezet. Er zijn vele vragen te stellen over dit thema, zoals: In hoeverre heeft aanstootgevend gedrag te maken met culturele verschillen of andere normen en waarden? Heeft het wellicht te maken met omgangsvormen en beschaving? Welke gedrag wensen we eigenlijk in de openbare ruimte? Welke gevolgen heeft het diverse gebruik van de openbare ruimte voor de sociale cohesie? In hoeverre valt de eigen persoonlijke vrijheid samen met de vrijheid in de openbare ruimte? Is het mogelijk om regels en afspraken te maken? Uitgangspunt van de avond moet volgens Anneke Groen zijn dat het onderwerp bespreekbaar wordt gemaakt.

Ruim toch zelf uw rotzooi op

Het eerste thema dat ter discussie werd gesteld was de rol van de overheid. In een fragment uit een documentaire over de Akbarstraat in Amsterdam laat Felix Rottenberg het gevaar zien van overheidsingrijpen op het gedrag van mensen. Het zwerfvuil in de Akbarstraat is het `logisch' gevolg van de vuilnisdienst die dagelijks langskomt. Het klinkt paradoxaal, maar de gemeentereiniging werkt desinteresse bij de bewoners in de hand. Op de vraag van Felix of het er in Marokko ook zo uitgezien had, is het antwoord ontkennend: `Nee, natuurlijk niet, maar daar ontbreekt het nu eenmaal aan voorzieningen.'

Ook John Jansen van Galen trekt in zijn column de bemoeizucht van de overheid in twijfel als het gaat om het bevorderen van de goede sfeer in de openbare ruimte. Hij begon zijn column met alledaagse ergernissen en noemde het luide mobiele bellen de `kolonisatie van de openbare ruimte'. Iedereen wordt betrokken bij de malaise in het bedrijf, huwelijksperikelen en/of familiekwalen. Het gebrek aan gêne om hier publiekelijk over te praten vindt bij John geen begrip.

Dan de hoeveelheid onbedekt vlees bij mooi weer; het is vaak esthetisch meer verantwoord de dikbuiken en -billen beter te beschermen tegen zonnestralen. Maar ook weer niet té. Enorme lappendekens als de mussen dood van het dak vallen is voor het autochtone deel der natie weer aanstootgevend omdat daarachter een ongelijke man-vrouw verhouding vermoed wordt. Er zijn grenzen, maar waar liggen die? En wie bepaalt ze?

De overheid? De overheid stelt met een meerderheid van stemmen de spelregels van het maatschappelijk verkeer vast. Maar ook de minderheden worden beschermd door de democratie. In welke mate moeten die beschermd worden. We moeten uitkijken voor `de terreur van de onverdraagzaamste abonnee'. Pas als er sterke maatschappelijke en politieke krachten aanwezig zijn wordt overheidsingrijpen mogelijk. Gevoed door angst meent de overheid te kunnen oordelen over wat we wel en niet mogen zeggen en/of doen, zoals nu het geval is bij roken en racisme.

John pleit voor een overheid die niet verder ingrijpt. Het leidt tot een afschuifcultuur waarin het zo makkelijk is de overheid overal de schuld van te geven. De burger zelf blijft buiten schot. We moeten samen problemen en ongemakken oplossen, meer voor lief nemen en minder prikkelbaar zijn en vooral zelf de rotzooi opruimen!

Verkeerde verwachtingen en culturele verschillen

Funda Müjde legde in haar sketch de dilemma's van de Turkse gemeenschap haarfijn bloot. Verkleed als traditionele Turkse vrouw pleitte zij voor een nieuwe start. Dertig jaar lang dacht iedereen dat het verblijf in Nederland tijdelijk was. Turken en Marokkanen kwamen met de gedachte aan werken, sparen en teruggaan. En nu pas dringt het tot hen door dat dat niet mogelijk is, er moet namelijk ook gegeten worden en er blijft zo weinig geld over voor sparen of teruggaan. Door schade en schande kwamen ze er dus achter dat er niets anders opzat dan blijven! Nooit de taal geleerd, nooit geprobeerd te integreren in de Nederlandse maatschappij! Laten we alsjeblieft opnieuw beginnen.

Maar ook de moderne Turkse vrouw heeft het niet makkelijk in dit polderlandje. Met name de opvoeding is moeilijk. Waar de ogen neerslaan in Turkije een teken is van berouw, leert men in Nederland de berisper in de ogen te kijken, hetgeen in Turkije weer een teken van opperste brutaliteit is! Wat te doen als Turkse moeder in Nederland? Het is niet makkelijk.

Gay Pride

Na de columns en sketches werden Siep de Haan van Gay Business Amsterdam en Haci Karacaer van Mili Gorus Nederland, een koepelorganisatie van 22 moskees in Nederland, uitgenodigd aan tafel bij Theodor Holman. Ergert Haci zich aan de Gay Pride? Nee, Haci ergert zich persoonlijk niet, maar weet dat mensen uit zijn omgeving dat wel doen. Hij vindt dat het vele bloot op tv, in de theaters en op reclamemateriaal een verkeerd beeld geeft van de Nederlandse cultuur: een beeld van een platte moraal die er eigenlijk niet is. Haci zou wel regels willen, maar vraagt zich af hoe. Want volgens welke grondbeginselen ga je regels maken? Het herdefiniëren van de openbare ruimte zou een oplossing kunnen zijn. Haci constateert dat het maatschappelijk draagvlak de regels bepaalt en dat proces voltrekt zich vanzelf. Was het zes jaar gelden nog taboe om over migranten te praten, nu is het bijna populair. Het is in iedere geval van essentieel belang om met elkaar in discussie te blijven.

Siep stoort zich als organisator van de Gay Pride aan de regelzucht van de overheid. Voordat ze regels maken zouden gezagsdragers zich eerst eens wat breder moeten oriënteren. Niet de mening vragen van een kleine minderheid, en ook niet van de grote gemene deler. De regelzucht van de overheid wordt volgens Siep gevoed door angst. Angst voor boze burgers. Volgens Siep kun je het beste iedereen een stukje geven van de openbare ruimte en als iets je niet zint, dan wend je je hoofd maar af.

De dialoog

Aan tafel bij Theodor verschijnen Tineke van den Klinkenberg, directeur FORUM, Moestapha Baba, Sultan Gün en Shanti Tuinstra. Zij hebben allen een verschillende culturele achtergrond en komen eenmaal per maand bijeen om met elkaar te praten over verschillende onderwerpen. Door in dialoog te blijven proberen ze begrip te krijgen voor elkaars opvattingen. De bijeenkomsten worden door ieder lid als zeer vruchtbaar ervaren, maar de verschillen van mening zijn overduidelijk. Shanti spreekt van een generatiekloof, gezien het verschil van opvatting tussen de jonge allochtonen en de oudere autochtonen. De manier om de kloof te dichten is volgens Moestapha elkaar blijven aanspreken op elkaars gedrag op het moment dat iets je niet zint.

Mobiele telefoon, hondenpoep, pizzakoerier

Ook het publiek ergert zich. Voor aanvang van het debat kreeg iedereen de gelegenheid kenbaar te maken waaraan men zich stoort. De grote ergernissen hebben zelden met geloof te maken: de mobiele telefoon, zwerfvuil, hondenpoep en pizzakoeriers scoren hoog. Aangedragen oplossingen zijn geldboetes, maar ook ludieke acties - zoals hondenpoep retour afzender in de brievenbus - schijnen effectief te zijn. Een meer serieuze oplossing voor de dagelijkse irritaties is een goede opvoeding, waarbij een belangrijke boodschap respect voor elkaar is. Als je elkaar met respect behandelt en aanspreekt op ontoelaatbaar gedrag, dan kun je veel gedaan krijgen.

Andere ergernissen die door het publiek opgeschreven werden: graffiti, schreeuwerige reclames, toeristen op het fietspad, kinderen op stepjes op de stoep, opmerkingen van Nederlanders over gesluierde vrouwen, stationair draaiende auto's, wildplassen, onbeschoftheid, de gay parade, geflikflooi van hetero's, zwervers en luide discussies.

Conclusie

Zoals Anneke Groen in haar inleiding al zei was het uitgangspunt van de avond het bespreekbaar maken van het onderwerp vrijheid in de openbare ruimte. En dat is gelukt. Dat mensen zich storen aan andermans gedrag is duidelijk. Toch is er niemand die gelooft dat het mogelijk is samen te leven zonder ergernissen, hoewel het absoluut minder kan. Van geldboetes tegen zwerfvuil, of ludieke acties tegen de hondenpoep tot regelgeving van overheidswege. Er zijn vele mogelijke oplossingen en even zoveel meningen. John Jansen van Galen pleit voor het nemen van de eigen verantwoordelijkheid, Haci Karacaer pleit voor de discussie en Siep de Haan voor meer tolerantie. Wat zeker is, is dat de dialoog de brug zou kunnen leggen tussen de verschillende partijen. Illustratief hiervoor is het clubje van Tineke, Moestapha, Shanti en Sultan, maar ook Funda Müjde liet met subtiele verschillen in opvattingen zien hoe belangrijk het is elkaar te begrijpen, dus te communiceren.

Ester Verhoeven

---