D66

Kabinet maakt beloften niet waar

Overheid en politiek

Thom de Graaf

26-07-2002 - Een eerste zakelijke beoordeling van dit kabinet valt niet gunstig uit. Veiligheid, milieu, onderwijs, cultuur, allemaal komen ze er bekaaid af, om over democratische vernieuwing maar te zwijgen. De zware economische tijden ten spijt, men kan wél kiezen en dat doet het kabinet niet. Thom de Graaf in debat over de regeringsverklaring.

Bijdrage D66 aan het kamerdebat over de regeringsverklaring

Voor ik het nieuwe kabinet begroet, wil ik de afgetreden bewindslieden bedanken voor hun inzet. Zij hebben daar niet het electorale applaus voor gekregen, toch hebben zij veel bijgedragen aan een beter Nederland. Dat geldt in het bijzonder voor Wim Kok, die terecht door velen als een groot premier wordt gezien.

Ik bedank namens de fractie van D66 de minister-president voor de regeringsverklaring.
Ik wens de nieuwe ministers en staatssecretarissen geluk met hun benoeming. Geluk zullen ze nodig hebben als ik kijk naar de politieke stabiliteit van het kabinet. Nog geen halve dag in koers en toch al een uitvaller in de bezemwagen. De premier zegt: het kabinet zet het roer om. Maar nog geen drie dagen aan het roer en nou al ruzie tussen de vice-premiers wie er eigenlijk aan dat roer mag zitten.

De inzet van de drie partijen is verschillend. Het CDA terug in het centrum van de macht om een morele agenda uit te voeren en Nederland verder te verpolderen. Alle ballen op Jan Peter, zal het motto van het CDA worden: de premier halen, hebben en houden.

De VVD heeft de strijd om de cijfers gewonnen. De premier had het in zijn afscheidsbrief over die mooie debatten over de Zalm-norm versus de Balkenende-norm. Het is duidelijk wie die heeft gewonnen. De komende jaren waart niet de geest van Pim, maar de geest van Gerrit door de Trêveszaal. Diezelfde Gerrit zal het overigens niet leuk vinden dat de premier nu zegt dat de afgelopen jaren ons land op te grote voet heeft geleefd. Daar tekent dus ook de nieuwe minister van Financiën voor. Maar wat de VVD eigenlijk met dit kabinet wil blijft onduidelijk. Vier die-hards als minister die het klappen van de Haagse zweep kennen, doen vermoeden dat de VVD zich voorbereidt op een vechtkabinet oude stijl. De doelstelling zou zijn het leeglepelen van het LPF-electoraat. Ik ben natuurlijk niet zo wantrouwig dat ik de VVD verdenk van zon geheime agenda. Maar ik verdenk de VVD ook niet van een echt liberale agenda, want die is ergens in de onderhandelingen verloren gegaan.

En dan de LPF. Dat is nog het moeilijkste. Wat is de doelstelling van de LPF in dit kabinet? Het gedachtegoed van Pim Fortuyn? Maar dat is in het beleid nauwelijks terug te vinden. Dat beleid is vooral CDA-VVD. Wat is het dan wel? Alleen maar being there, dat kan toch niet voldoende zijn? Misschien zijn het de ministers. Het is voor een nieuwe partij natuurlijk moeilijk om eigen mensen te vinden. Maar wat moet ik denken van minister Nawijn die vorige week nog vrolijk gemeenteraadslid voor het CDA was en pasgeleden nog zei dat hij zich niet kon voorstellen dat er iemand bereid was om het asiel- en integratiebeleid van het regeerakkoord uit te voeren? Of minister De Boer, die blijft zelfs lid van een andere partij. Ik feliciteer de VVD: 14 zetels verliezen en toch 5 ministers leveren. Kan de heer De Boer geen erelid worden? Daar heb je meer aan dan aan Wiegel! En ten slotte minister Bomhoff. Kan het vreemder? Ik herinner mij hoe vaak Jan Marijnissen in de campagne professor Bomhoff aanhaalde om zijn gelijk te halen over veel meer investeringen in onderwijs en zorg dan paars al deed. Misschien dat hij daarom van mening veranderde. Maar zo snel? Dat is natuurlijk wel nieuwe politiek, maar nauwelijks te volgen.
Alles bij elkaar krijg ik het gevoel dat de LPF inmiddels niet meer de Lijst Pim Fortuyn is, maar eerder de Lijst Post Fortuyn, waarvan de koers onvast is. Het zal voor de minister-president nog een hele dobber worden om de boel bij elkaar te houden. Is het een gelegenheidscoalitie of wordt het een verlegenheidscoalitie? Ik wens hem sterkte.

Klopt het overigens dat minister van VWS heeft gepleit voor minder strakke begrotingsregels voor de zorg? In het regeerakkoord staat dat niet regels maar de vraag van patiënten het volume van het zorgaanbod moet sturen. En er staat dat het budgettair kader zorg weliswaar relevant blijft, maar dat dit de individuele aanspraken op grond van de AWBZ en de verplichte basisverzekering onverlet laat. Premier Balkenende zegt: het kabinet staat pal voor de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg. Anders gezegd: er is een recht op zorg dat betaald moet worden, ongeacht de budgettaire kaders. Betekent dat nu dat overschrijdingen van het zorgbudget om de wachtlijsten weg te werken, worden geaccepteerd? Dat zou voortzetting van beleid van het vorige kabinet zijn en wat mij betreft winst. En ik wil ook graag weten of deze extra uitgaven dan volgens de begrotingsregels door de sector zorg zelf betaald moeten worden of door de rijksbegroting.

Minister Bomhoff heeft deze dagen überhaupt een nogal opmerkelijke rol. Dat begon al in de bizarre uren van staatssecretaris Bijlhout. De heer Bomhoff bestond het om de decembermoorden in Suriname te relativeren met een verwijzing naar de Tachtigjarige Oorlog. Is dat de nieuwe buitenlandse politiek? Mijn fractie vond het niet deugen. Ik heb er de premier niet over gehoord. Vindt hij net als wij dat dit een kwestie is van eens maar nooit weer?
Het ontslag in recordtempo van de staatssecretaris was terecht. Maar wat zegt dat over de ondervraging en het onderzoek van de formateur? Vindt de premier niet dat hij zelf wat beter had moeten doorvragen?

Ronduit schandalig vindt mijn fractie de manier waarop de minister van WVS met ambtenaren denkt om te gaan. Een Bijlhout-dag is nog tot daar aan toe, maar een bijltjesdag voor ambtenaren, nee. De manier waarop directeur-generaal Van Lieshout de deur wordt uitgewerkt, is een staaltje willekeur van heb ik jou daar. Ik vraag de minister-president om met alle kracht afstand te nemen van dit soort gedrag. Het maakt ambtenaren verdacht, het zaagt aan de loyaliteit van het ambtelijk apparaat, dat onder elke minister van elke partij moet, kan en wil dienen. LPF-fractievoorzitter Herben vindt het fantastisch en zegt dat het meer moet gebeuren, omdat er allerlei ambtenaren een paarse erfenis zouden bewaken. Ze hebben u indertijd op Defensie toch ook niet ontslagen, meneer Herben, omdat u anders dacht dan de minister? Dit is geen bananenrepubliek, waarin de machthebbers mensen ontslaan omdat ze anders denken.

Een kabinet dat aantreedt verdient een zakelijke beoordeling. Voorlopig valt die niet gunstig uit. De minister-president wil werken aan vertrouwen, maar is er inmiddels in geslaagd alle belangrijke maatschappelijke geledingen tegen zich in het harnas te jagen. Hoezo vertrouwen als je de werkgevers hoort, de vakbonden, de uitvoerende mensen van de IND, de natuur- en milieuorganisaties, de mensen in de zorg, de hoofdcommissarissen van politie? Een aparte staatssecretaris voor openbare orde en veiligheid, en nog wel een ex-hoofdcommissaris, is geen alternatief voor te weinig politie en te weinig cellen die dan ook nog eens door illegalen worden bezet. Wat gaat die staatssecretaris eigenlijk doen? En wat is er gebeurd met rampenbestrijding en de cultuuromslag na Volendam en Enschede, ik tref er niets over aan in de regeringsverklaring. Over vertrouwen gesproken.

Vertrouwen krijg je niet als je het niet zelf aan mensen wilt schenken. Kan de minister-president uitleggen hoe een eventueel referendum over de uitbreiding van de Europese Unie, zoals de LPF graag wil, mogelijk is als de referendumwet wordt ingetrokken? Het kabinet wil geen gemeentelijke herindelingen meer als een groot gedeelte van de betrokken bevolking daar tegen is. Terecht, maar hoe weten we dat, als het recht van die bevolking om dat te zeggen wordt weer ingetrokken? Hoezo vertrouwen?

Kunnen mensen ook vertrouwen hebben als dit kabinet het milieubelang niet meer aan de ministerstafel maar door een staatssecretaris laat behartigen? Geen geld, geen maatregelen, dan ook maar geen minister, is dat het? D66 vraagt het kabinet om het strategisch akkoord door te laten rekenen door het RIVM, een kleine moeite. Dan weet staatssecretaris Van Geel tenminste waar hij aan begint. Vertrouwen vraagt ook een actief cultuurbeleid, waar de coalitie niets over weet te zeggen. Geen begin van idee en geen cent extra, maar wel mooie woorden over samenhang in de samenleving. Cultuur is juist het cement van die samenleving. Hoezo vertrouwen?

Over het voorgenomen beleid hebben we drie weken geleden gesproken. De regeringsverklaring heeft D66 niet op andere gedachten gebracht. Meer provincialisme dan internationalisme, meer bevoogding dan bevlogenheid, meer conservatisme met de gordijnen dicht dan vooruitstrevend en liberaal. D66 zal constructief, kritisch en herkenbaar oppositie voeren. Dat is nodig, zeker als deze coalitie haar eigen woorden al niet kan vertrouwen. Geen begrotingstekort meer, was de boodschap. Er moet een regel komen die begrotingstekorten uitsluit, zei de premier vorig jaar nog. En in maart, ik citeer: Het CDA accepteert geen begrotingstekorten meer. Onder de 0 betekent dus ombuigen. Nee dus, nu spreekt hij over in de buurt van het begrotingsevenwicht komen. In 2003 is er een begrotingstekort van 0.2%. Een paar maanden geleden zei de heer Balkenende nog: geloofwaardigheid is: waar sta je voor en houd je je aan je woord? Diezelfde vraag stel ik hem nu.

Het zijn inderdaad zware economische tijden, maar politiek is kiezen en er vervolgens ook voor staan. D66 kiest voor géén begrotingstekort, ook niet tussentijds, lastenevenwicht in 2006, afbouw van de staatsschuld in een minder hoog maar wel verantwoord tempo, aanmerkelijk meer en betere investeringen in onderwijs, zorg, natuur en milieu en de combinatie van arbeid en zorg. Bovendien kiest D66 ervoor al in 2003 meer geld voor veiligheid vrij te maken. Het kan wel, als je maar kiest.
Bij een regeringsverklaring hoort een oppositieverklaring. Vooruitstrevend en liberaal. Dat overhandig ik op één A-viertje, met op de achterkant de financiële vertaling. Het kan wel, als je maar kiest!