Humanistisch Verbond
Vijftig jaar internationaal humanisme groots gevierd
De wereldwijde humanistische beweging moet beter zichtbaar zijn. Om
dat te bereiken moeten de organisaties die aangesloten zijn bij de
IHEU meer samenwerken en meer aandacht besteden aan de onderlinge
verschillen. Van 3 t/m 6 juli discussieerde humanisten van over de
hele wereld op het Wereld Humanisten Congres dat dit jaar in het teken
stond van het vijftigjarig bestaan van de International Humanist and
Ethical Union.
Ook gedurende de rest van het congres was profilering een belangrijk
item. Daarnaast gaven nationale en internationale wetenschappers,
schrijvers, acitivisten en beleidsmakers hun licht op de positie van
het humanisme van vandaag de dag. Belangrijker nog, uit verschillende
invalshoeken werd eveneens naar de toekomst gekeken.
Zo zei Jan Pronk, voormalig minister van ontwikkelingssamenwerking,
dat globalisering alleen mogelijk is als er wereldwijde waarden en een
globale ethiek ontstaan. Volgens Abdullahi An-Naïm, drs. in de
rechten, moet iedereen daar zijn verantwoordelijkheid in nemen, want
zo zei hij, ieder persoon moet handelen en ieder mens telt. Urvashi
Butalia, Indiase schrijfster en feminist, vroeg aandacht voor de
positie van de vrouw in een humanere wereld. Iedere samenleving heeft
zijn eigen niveau van geweld tegen vrouwen. Van een humane samenleving
kan dus geen sprake zijn zolang vrouwen - en andere
minderheidsgroeperingen - niet als gelijken worden beschouwd. Rob
Buitenweg, directeur van de Universiteit van Humanistiek, is het daar
helemaal mee eens en herhaalt nog eens in zijn speech dat het seculier
humanisme aan de grond ligt van de universele rechten van de mens.
Naast de internationale kijk op het humanisme liet Nederland ook
praktische toepassingen zien van het humanisme. Vier video's lieten
zien wat het betekent om als uitvaartbegeleider, geestelijke verzorger
bij de landmacht, vrijwilliger bij Humanitas en als student aan de
Universiteit voor Humanistiek betrokken te zijn bij de Nederlandse
samenleving. Uit de discussie die daarop volgde blijkt dat de
prioriteiten van de verschillende humanistische organisaties zeer
uiteenlopend zijn. Elkaar begrijpen is moeilijk als men in India door
het kasteverschil nauwelijks te eten krijgen of recht van spreken,
terwijl in Nederland de personen die vrijwillig in het leger gaan
geestelijke hulp krijgen aangeboden. Culturele achtergrond en
economische situatie bepalen in grote lijnen welke kerntaken de
organisaties zichzelf toebedelen.
Verleden, heden en toekomst
Vijftig jaar geleden presenteerde weekblad Elsevier de oprichting van
de International Humanist and Ethical Union als zeven organisaties van
`wildemannen' uit West-Europa, Amerika en India die bij elkaar komen
als `Noormannen der nieuwe rede'. Vijftig jaar later is de organisatie
uitgegroeid tot een instantie met bijna 100 leden wereldwijd. Reden
genoeg voor het Humanistisch Archief en de IHEU haar bewogen
geschiedenis op te schrijven.
In `International Humanist and Ethical Union 1952-2002. Past, present
and future' passeren zoals de titel al doet vermoeden, het verleden,
het heden en de toekomst de revue. Van de theoretisch-filosofische
oprichtingsjaren naar de jaren '60 waarin iedere bestaande activiteit
vanuit humanistisch oogpunt nog eens werd over gedaan. Vanaf 1975
neemt een jongere generatie het heft in handen waarbij vooral het
financiële draagvlak wordt vergroot. De humanisten laten hun stem
duidelijker horen en met de val van het communisme in 1989 lijkt de
weg voor een sterke wereldwijde humanistische beweging open liggen.
Organisatorische problemen gooien begin jaren '90 echter roet in het
eten en een periode van onzekerheid en interne discussies breekt aan.
Met de verhuizing van het bureau van Utrecht naar Londen in 1996 wordt
een nieuwe start gemaakt. Anno 2002 liggen de kerntaken van de IHEU
bij het opkomen voor de rechten van niet-kerkelijken, advies geven aan
organisaties als de VN, het Europees Parlement en de Raad van Europa,
het bevorderen van internationale humanistische contacten en
humanistische standpunten ten gehore brengen.
Naast een geschiedenisoverzicht komen eveneens jonge en oude
humanisten aan het woord die de standpunten van vooraanstaande
humanisten als L. Fragell en B. Gogineni bekritiseren. Zo spreekt
Stephanie Kirmer over de noodzaak van georganiseerde jonge humanisten
en schrijft Norm Allen over de mogelijkheden die benut moeten worden
als het gaat om het verspreiden van het humanisme in de Derde wereld
en de rol die de IHEU daarin zou moeten spelen. Vikas Gora heeft het
over de nieuwe richting die het humanisme op moet gaan waarbij meer
aandacht ligt op het praktische dan op het theoretische.
International Humanist and Ethical Union 1952-2002. Past, present and
future. Bert Gasenbeek en Babu Gogineni (red.) ISBN: 90-5898-041-3,
uitgeverij De Tijdstroom.
Workshops IHEU Congres
Educatie, armoede en gelijkheid van de sexen, humanisme, mensenrechten
en menselijke waarden. Slechts een kleine greep uit het aanbod van
workshops dat georganiseerd werd. Iedere workshop werd afgesloten met
een aantal aanbevelingen van de deelnemers. Tijdens een afsluitende
plenaire bijeenkomst gaven Marius Ernsting, directeur van Humanitas en
Babu Gogineni, voorzitter van de IHEU enkele (praktische) op- en
aanmerkingen.
Naast bovengenoemde onderwerpen werden onder meer sociale uitsluiting,
humanisme en islam, de kracht van diversiteit en homo-emancipatie en
transseksualiteit bediscussieerd. Ook de aanbevelingen die hieruit
voortvloeiden, werden voorafgaand aan de plenaire bijeenkomst
beoordeeld door alle aanwezigen.
Over het belang van jongeren bij de ontwikkeling van het humanisme was
vrijwel iedereen het eens: negatieve stereotypen die ouderen over
jongeren en andersom hebben, moeten eindelijk eens achtergelaten
worden. Daarnaast moet actief een poging gedaan worden de samenwerking
tussen jong en oud te versterken.
Ook over de ontvangst van vluchtelingen bestaat weinig onenigheid.
Door middel van praktische programma's moeten vluchtelingen wegwijs
gemaakt worden in de samenleving. Hoe moeilijk aanpassing en
integratie ook zijn, mensen moeten de mogelijkheid hebben te gaan en
staan waar zij willen, zeker wanneer de mogelijkheden om een leven te
creëren niet mogelijk is in eigen land.
De stellingen betreffende gelijke behandeling van de sexen krijgen de
meest uiteenlopende reacties. Zo beweren enkele vrouwen dat zij
beoordeeld willen worden op basis van hun kunnen en niet alleen om hun
vrouwzijn. Aan de andere kant is deze selectie wel nodig om de eerste
vrouwen op bepaalde posities te krijgen, zeker in landen waar het
percentage geleerde vrouwen beduidend lager is dan het aantal mannen.
Andere aanbevelingen zijn de promotie van educatie op het gebied van
mensenrechten, extra aandacht voor de scheiding tussen kerk en staat
waarbij afschaffing van de Sharia (islamitische wetgeving) bovenaan
het lijstje staat en het verkrijgen van meer invloed in organisaties
als de Verenigde Naties, de Europese Unie en nationale
overheidsinstanties.
Jongerenconferentie groot succes
Een wereldwijde verspreiding en acceptatie van het humanisme wordt
alleen bereikt als er een betere samenwerking komt met humanistische
jongeren. Zonder jongeren sterft de humanistische beweging een zachte
dood.
Dat is de conclusie van de jongerenconferentie van de International
Humanism and Ethical Youth Organization die parallel liep aan het
Wereld Humanisten Congres in Noordwijkerhout.
Om beter gehoord te worden zijn de jongeren eveneens van mening dat
meer jongeren in het bestuur van de IHEU zitting moeten hebben. Ook
moeten humanistische organisaties financiële middelen ter beschikking
stellen om het voor de jongerenorganisaties mogelijk te maken
activiteiten te organiseren. De jongerenconferentie van 2 t/m 5 juli
in Utrecht werd bezocht door vijftig mensen uit 16 landen. De IEYO
heeft de afgelopen jaren verschillende projecten georganiseerd. Zo
bestaat er een humanistenuitwisseling waarbij jongeren de kans krijgen
voor een bepaalde periode bij een humanistische organisatie in een
ander land te werken. Begrip voor elkaar, van de wereld en de
problemen om ons heen is volgens de jongeren het beste te krijgen door
de wereld vanuit verschillende perspectieven te bezien.
De toekomst van het humanisme
Waarom hebben de belangrijke ideeën en ver reikende visies die tijdens
het congres naar voren zijn gekomen, relatief zo weinig invloed op
wereldschaal? Die vraag stelde Harry Kunneman, voorzitter van de
Humanistische Alliantie, tijdens zijn toespraak over de toekomst van
het humanisme. Om daadwerkelijk een verandering teweeg te brengen - en
een praktische bijdrage te leveren aan een humanere wereld - vraagt
hij aandacht voor de volgende aspecten.
Ten eerste moet de humanistische beweging zich internationaliseren,
feminiseren en sterker politiek opstellen. Humanisme is ontstaan uit
een overwegend blanke beweging van middelbare mannen en ook daar moet
verandering in komen. De verschuiving van westers humanisme naar
oosters humanisme moet plaats hebben, waarbij duurzaamheid een
belangrijk begrip is.
In de tweede plaats moet er eenduidigheid komen wat betreft de plek
voor religie en spiritualiteit binnen het humanisme. Een pijnlijk
onderwerp waar de meer conservatieve landen zoals Amerika en Groot
Brittannië het moeilijk mee hebben. Tijdens de laatste vijftig jaar
heeft er een verschuiving plaatsgevonden van `een begrafenis zonder
god' naar `de viering van het leven'. Dagelijkse religieuze en
spirituele invloeden leiden ook tot inspiratie, solidariteit en
waarden. Ook religies die deze waarden praktisch tot uiting brengen
moeten door humanisten worden geaccepteerd.
In de derde plaats vindt Kunneman dat het humanisme niet alleen een
stel theoretische termen omvat, maar tevens ruimte biedt aan
praktische oplossingen. Het zijn niet alleen ideeën, het zijn morele,
ethische en existentiële vraagstukken die in de praktijk via
bijvoorbeeld onderwijs en zorg tot uiting kunnen en moeten komen.
Hierin zou ook het bedrijfsleven en de commerciële sector een rol
kunnen spelen.
Om de eerste drie stellingen te bereiken is het bovendien nodig dieper
in te gaan op de verschillende aspecten en inhoudelijke veranderingen
van de humanistische theorieën en filosofieën. Met name de begrippen
autonomie, rationaliteit en existentieel die in het humanisme
veelvuldig gebruikt worden, moeten worden herzien.
Verklaring van Amsterdam 2002
Betrouwbare kennis van de wereld en onszelf ontstaat door een
voortdurend proces van waarneming, evaluatie en herziening. Het
humanisme baseert zich daarmee niet op een dogmatische religie maar
stelt de mens en haar kunnen centraal. Dat staat in de herziene
verklaring van de grondbeginselen van het humanisme.
De oplossingen voor de problemen in de wereld liggen in het menselijk
denken en handelen en niet in een goddelijke ingreep. Democratie,
mensenrechten en menselijke ontwikkeling zijn basisrechten en niet
alleen toepasbaar op grote schaal of in de politiek maar in iedere
menselijke relatie. Persoonlijke vrijheid wordt door humanisten
gecombineerd met sociale verantwoordelijkheid zonder geloofsoplegging
en is gebaseerd op educatie vrij van indoctrinatie.
Tijdens de discussie over het aannemen van de herziene verklaring
vroegen enkele humanisten om toevoeging van de begrippen duurzaamheid,
geweldloosheid, economische rechtvaardigheid en sociale gelijkheid.
Volgens Roy Brown, bestuurslid van de IHEU, hoeven deze actiepunten
niet in de verklaring worden opgenomen omdat deze aspecten direct
voortvloeien uit de grondbeginselen.
Bij de oprichting van de IHEU in 1952 werd een document samengesteld
waarin de fundamenten van het humanisme werden vastgesteld. Anno 2002
vond het bestuur dat die stellingen tegen het daglicht gehouden
moesten worden. De herziene slotverklaring werd unaniem aangenomen.
---