ChristenUnie


Summerschool, dag 3 Donderdag 29 Augustus 2002 - 16:26

Dag 3, donderdag 29 augustus

Onderwerp: Nederland in de 21ste eeuw: wat heeft de democratie nodig?

De nieuwe dag biedt weidse vergezichten en nieuwe perspectieven. De ochtend wordt gevuld met een interactieve bijdrage van Guido Enthoven, directeur van het Instituut Maatschappelijke Innovatie.

Enthoven hoopt op een ontwikkeling waarbij de representatieve democratie wordt aangevuld met meer interactie met de burgers bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid (door correctieve referenda en interactieve beleidsvorming). Interactieve beleidsvorming - een concept waarbij de burger actief wordt ingeschakeld in de cyclus initiatief-ontwerp-besluit-uitvoering-evaluatie - vindt hij positiever dan referenda: referenda zijn georganiseerd door chagrijn. Redenen voor interactief beleid zijn kwaliteit en legitimiteit (draagvlak). Als je het goed organiseert, is interactief bestuur niet iets voor slechts 50-100 mensen.
Interactieve beleidsvorming staat echter nog teveel in de kinderschoenen. Het is trouwens de vraag of het van de burgers verwacht kan worden dat ze zich overal mee gaan bemoeien. Het kan van dezelfde burger immers ook een bewuste keuze zijn om dat uit te besteden aan politici. Belangrijk bij interactieve beleidsvorming is dat integer wordt omgegaan met de inbreng van de burgers en dat ambtenaren ook werkelijk willen weten wat de burgers vinden. Op dit punt gaat het regelmatig fout: ambtenaren kunnen soms heel opportunistisch omgaan met dit middel: Laat iedereen zijn plas er maar overheen doen, dan hebben ze inspraak gehad en kunnen ze niet meer zeuren. Verder worden bij de burgers soms verwachtingen gewekt die niet waargemaakt kunnen worden, simpelweg omdat de beleidsruimte ontbreekt. Hoe voorkom je dat burgers het gevoel krijgen te mogen stoeien met wat kruimels terwijl de grote maaltijden worden genuttigd door de bestuurders? Aan de andere kant: je moet niet met de kalkoen overleggen over de bereiding van de kerstmaaltijd. Dat wil zeggen: kies de items waarover je interactief beleid zinvol acht goed uit en ga niet de indruk wekken dat mensen zich actief met beleid kunnen bemoeien terwijl de beleidsruimte heel klein is. Politici hebben ook een eigen verantwoordelijkheid. Die eigen verantwoordelijkheid maakt het ook mogelijk spijkers met koppen te slaan als burgers blijven steken in de not in my backyard discussies. Teveel interactie tussen ambtenaren en burgers heeft ook een risico: het kan ertoe leiden dat politici worden geconfronteerd met voldongen feiten waarbij hun controlerende functie een wassen neus is.

Bestuurlijke vernieuwing is een hot item. Er wordt veel overgeschreven en er worden veel ideeën afgeschoten. Een idee is een kind in de wereld zonder bescherming zei Plato. Toch zijn ze vaak ook het proberen waard, of zijn een trigger om verder te denken. Guido Enthoven liet ons in groepjes brainstormen over ideeën voor bestuurlijke vernieuwing. Opvoeding tot burgerschap via onderwijs, de vorming van politieke commissies op de hot items, een stemverklaring in het stemhokje gecombineerd met meedenkrecht op die themas die individuele burgers belangrijk vinden, burgercommissies per thema en politiek op wijkniveau gooiden hoge ogen.
Enthoven vulde ze aan met vraagsturing van democratische participatie (op welke terreinen en op welke manieren wil je participeren: participatie op maat.), burgerschapscontract (niet alleen rechten, maar ook plichten worden vastgelegd) en een verschuiving van het politiek primaat naar het maatschappelijk primaat op bepaalde onderwerpen, waarbij de rol van de politiek dan een corrigerende is.

Middag forumdiscussie Is democratische vernieuwing nodig, en zo ja: hoe?
Met Hans Valkenburg debatleider (redacteur van Ebate en schrijver van het boek inschikken en opschuiven)
Tom Viezee burgemeester van Zeewolde, Andrè Krouwel Universitair docent politicologie aan de VU, Jos vd Lans, Eerste Kamerlid voor GroenLinks en journalist (soc. politiek en moderne geschiedenis van NL) en
Boris v.d. Ham acteur, oud-voorzitter Jonge Democraten en Tweede Kamerlid voor D66 (woordvoerder binnenlandsbestuur, ruimtelijke ordening, milieu, studentenzaken).
Een aparte barkruk was gereserveerd voor Wijsneus, iedere willekeurige summerschoolganger met een uitgesproken mening.

De gekozen burgemeester
In het eerste gedeelte kruisten de forumleden de degens over de meest bekende en besproken vorm van bestuurlijke vernieuwing: de gekozen burgemeester. Men was het er wel over eens dat de gekozen burgemeester zonder verkiezingsprogramma en zonder gekozen wethouders een slecht compromis was. Voorlopig komt daarin nog geen verbetering, afgaande op de inschatting van Krouwel dat betere wetgeving op dit gebied nog zeker 8 jaar op zich laat wachten. Van der Lans was voor een democratische en verantwoorde burgemeesterverkiezing door de gemeenteraad.
De wet Dualisering van de lokale politiek was een inkoppertje voor Krouwel: de achterkamertjespolitiek wordt er alleen maar door bevorderd. Immers, nu wethouders niet meer geleverd worden door de politieke partijen kan iedereen zijn vriendjes wethouder maken.

Democratie in Nederland
Democratie en burgerschap hebben veel met elkaar te maken, volgens v.d. Lans. Democratie moet in de hoofden van burgers zitten. Democratische vernieuwing kan niet beperkt blijven tot staatsrechtelijke zaken, maar heeft ook te maken met de invulling van burgerschap en het vermogen andere dan je eigen belangen te betrekken in je afwegingen.
Slechts 2,4% van de bevolking is lid van een politieke partij. Onze democratie is daarmee een van de minst representatieve van Europa. Of je het leuk vindt of niet, dat wat burgers willen moet in elk geval in het debat en in politiek handelen terugkomen, aldus Krouwel. Hij is een groot voorstander van het Duitse systeem waarbij burgers twee keuzes moeten maken: een voor een persoon en een voor een programma. De politiek heeft harde werkers nodig en acteurs. In Nederland moet een politicus alles zijn, dat kan niet.
Acteur Boris van der Ham wond zich op over de bescheidenheid van politici: ze moeten veel meer voor zichzelf opkomen. Om fatsoenlijk contact te onderhouden met de achterban heeft iedere parlementariër minstens 6 medewerkers nodig in plaats van een. En het is een schande voor een democratie wanneer je, zoals de SP, illegaal postertjes moet gaan ophangen in openbare gebouwen, omdat politiek niet in openbare gebouwen wordt getolereerd. Schande!
Nederland heeft inderdaad wel erg weinig over voor de democratie: in een vergelijkend onderzoek dat Krouwel heeft uitgevoerd onder 83 partijen in 12 Europese landen waren in Nederland de politieke partijen het armst en hadden ze de minste vrijheid om die subsidie naar eigen inzicht uit te geven.

De stellingen leverden ook genoeg stof voor fel debat tussen forumleden en de zaal:
De in rechten denkende burger vermoordt de democratie. De media helpen de democratie om zeep.
Internet helpt de democratie verder.
Europa als democratie zal de burger nog opstandiger maken. De discussie over de rol van de media maakte het voor de aanwezige journalist van het Nederlands Dagblad moeilijk om zich niet in het debat te storten.


---