Het Koninklijk Huis
17/09/02 Troonrede 2002
Leden van de Staten-Generaal,
In de afgelopen jaren leken wij in de Nederlandse samenleving te
kunnen vertrouwen op een aantal zekerheden: een voortgaande groei van
de economie en veiligheid tegen aanvallen van buitenaf. Het zijn
echter schijnzekerheden gebleken. De economische groei is vanaf het
midden van vorig jaar bijna tot stilstand gekomen; de werkloosheid
loopt weer op. En na de aanslagen van 11 september vorig jaar is het
besef doorgedrongen dat veiligheid en stabiliteit in ons land en in de
westerse wereld toch niet vanzelfsprekend zijn.
Tevens is duidelijk gebleken dat veel burgers een gevoel van onbehagen
hebben over ontwikkelingen in onze samenleving: een toenemende
onveiligheid die als bedreigend wordt ervaren, een grote instroom en
onvoldoende integratie van nieuwkomers, en achterblijvende kwaliteit
onder meer in de zorg en in het onderwijs. Tegen deze achtergrond
vonden de verkiezingen plaats en werd dit kabinet gevormd.
Er is in de afgelopen decennia in Nederland veel bereikt. De regering
ziet zich nu voor de zware taak geplaatst om het goede daarvan te
behouden, en de onvolkomenheden die er zijn in alle duidelijkheid en
met daadkracht aan te pakken. De teruglopende economische groei noopt
tot een ingrijpend pakket maatregelen. Daarnaast wil de regering
gehoor geven aan de indringende opdrachten die de kiezers haar hebben
meegegeven: de veiligheid in ons land moet worden verhoogd, regels
moeten worden nageleefd, integratie van minderheden moet worden
versneld en de kwaliteit en organisatie van collectieve voorzieningen
moeten verbeteren.
De regering realiseert zich terdege dat de kansen voor ons land op
ontplooiing en welvaart voor een belangrijk deel ontstaan door
samenwerking met andere landen. In het bijzonder geldt dit voor de
verbondenheid van Nederland met de Europese Unie. Nederland stond aan
de wieg van de Europese eenwording. De Europese Unie staat nu voor een
nieuw tijdperk met de voorziene uitbreiding met nieuwe Lidstaten en de
hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. In de Conventie
en vervolgens de Intergouvernementele Conferentie zijn belangrijke
vraagstukken aan de orde over de opzet van de Unie.
De regering beseft dat deze ingrijpende veranderingen bij sommigen
gemengde gevoelens oproepen. Het debat hierover zal zich daarom niet
mogen beperken tot bestuurders en instituties. Een nieuw elan in het
Europees bewustzijn van burgers is gewenst. Nederland zal het
voorzitterschap van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in
Europa en van de Raad van Europa volgend jaar, en vervolgens van de
Europese Unie benutten om burgers actief te informeren en hen bij dit
debat te betrekken. De waarden waar de Europese Unie voor staat moeten
helder zijn en in verdragen worden verankerd.
Het afgelopen jaar werden de vrede en veiligheid steeds vaker bedreigd
door spanningen zowel binnen landen als tussen landen onderling. De
regering wil alles doen wat in haar vermogen ligt om in internationaal
verband bij te dragen aan het zoeken naar oplossingen. Bijzondere
aandacht daarbij moet uitgaan naar de verontrustende ontwikkelingen in
het Midden-Oosten.
Nederland hecht veel waarde aan de vitale relatie van Europa met de
Verenigde Staten. De NAVO is daarin van essentiële betekenis. De
Nederlandse defensieorganisatie levert daaraan naar vermogen een
bijdrage. Onze militairen zetten zich in vredesoperaties op een
prijzenswaardige wijze in. Gedenkend de slachtoffers die ruim een jaar
geleden in de Verenigde Staten zijn gevallen bij de schokkende
aanslagen gaat de strijd tegen het internationale terrorisme
onverminderd voort. Ook ons land neemt daarin zijn
verantwoordelijkheid.
Nederland kent een grote traditie van internationale solidariteit. De
zojuist gehouden bijeenkomst in Johannesburg over duurzame mondiale
ontwikkeling onderstreept het belang van een integrale benadering van
wereldwijde problemen. Voortbouwend op onze inzet voor deze
conferentie zullen wij u dit jaar voorstellen voorleggen voor een
samenhangende aanpak ter bevordering van duurzame ontwikkeling onder
andere op het gebied van water en energie, en armoedebestrijding, in
het bijzonder in Afrika.
De band van het Koninkrijk schept verantwoordelijkheden voor ons eigen
land, de Nederlandse Antillen en Aruba. Uit het oogpunt van
evenwichtige verhoudingen hecht de regering zeer aan het huidige
staatkundige verband van de Nederlandse Antillen. Het Statuut dient de
basis te bieden voor een hechtere integratie in Koninkrijksverband.
Zolang de criminaliteit zo verontrustend hoog is, zal de regering in
overleg met de Koninkrijkspartners haar financiële bijdrage aan de
samenwerking met voorrang aanwenden voor versterking van de
rechtshandhaving.
In reactie op de problemen in ons land wil de regering inhoud geven
aan een nieuwe bestuurscultuur. Een cultuur waarin maatschappelijke
problemen worden benoemd, afwegingen helder worden gemaakt, besluiten
verantwoord en in het noodzakelijke tempo worden genomen, en wetten
worden nageleefd. De regering wil het debat over gedeelde waarden
entameren. De normen in de samenleving dienen te worden versterkt.
Burgers zijn de dragers van de maatschappij. Te vaak wordt naar de
overheid gekeken om problemen en risicos in het dagelijks leven te
voorkomen of weg te nemen. Maar tegelijkertijd wordt steeds minder
geaccepteerd dat die overheid beperkingen oplegt aan mensen. Een
nieuwe balans moet worden gezocht. De samenleving kan alleen
functioneren als burgers zich willen afvragen wat zij voor elkaar
kunnen doen, voordat zij de blik op de overheid richten. Daarbij geldt
ook dat mensen zich alleen kunnen ontplooien als de overheid hun
ruimte geeft om zelf verantwoordelijkheid te nemen en eigen keuzes te
maken.
Uitgangspunten hierbij behoren te zijn: respect, verantwoordelijkheid
en verantwoording. Dit betekent:
respect voor elkaars levenssfeer, voor dragers van gezag en voor hen
die zich inzetten voor de publieke zaak, maar ook van de overheid voor
de burgers;
verantwoordelijkheid van burgers, maatschappelijke organisaties en
bedrijven om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de kwaliteit van
de samenleving;
verantwoording van overheid en instellingen over de wijze waarop zij
hun taken vervullen en prestaties leveren.
Nederland kent een traditie die ruimte biedt aan de cultuur en de
religie van mensen uit alle windstreken. Die waarde moet behouden
blijven. De omvangrijke immigratie en de daaruit voortvloeiende
problemen hebben de samenleving evenwel onder druk gezet. De regering
zal daarom de integratie van allochtonen verder bevorderen, hetgeen
van nieuwe Nederlanders vereist dat zij onze taal spreken, zich
inleven in de Nederlandse identiteit en cultuur, en de wetten van onze
rechtsstaat naleven. Van de betrokken en mag worden gevraagd dat zij
de inburgeringscursussen succesvol afronden. De integratie is verder
gebaat bij een restrictiever toelatingsbeleid en bestrijding van
illegaal verblijf. Mede daardoor zal ruimte worden geschapen om de
reeds aanwezige nieuwe Nederlanders hun plaats in de maatschappij te
laten vinden. Een goede integratie vergt een langdurige inzet en
wederzijdse aanpassing.
De grote problemen waarvoor de regering zich gesteld ziet, zijn niet
op te lossen zonder de samenwerking met de maatschappelijke
organisaties en sociale partners die een bindend element in de
samenleving vormen. Daarom is het nodig dat zij zich bewust zijn van
hún verantwoordelijkheden. Omwille van de kwaliteit van de samenleving
zullen zij ook nu het algemeen belang nadrukkelijk in het oog moeten
blijven houden.
Wanneer maatschappelijke organisaties en burgers hun
verantwoordelijkheid willen nemen, moeten zij daartoe de ruimte
krijgen. De regering zal daarom werk maken van het terugdringen van
regelgeving en bureaucratie. Zij wil voorwaarden scheppen om de
essentiële gemeenschapsvoorzieningen beter te organiseren. De behoefte
aan menselijke maat en de opvattingen van burgers moeten daarbij
vooropstaan.
In het onderwijs staan lesgeven en de professionaliteit van de docent
centraal. De regering wil de eigen verantwoordelijkheid van
instellingen in onderwijs, cultuur en wetenschap vergroten.
Vermindering van administratieve lasten en beperking van
onderwijsregelgeving worden daadkrachtig ter hand genomen. Volgend
jaar zullen u voorstellen bereiken die scholen meer vrijheid geven bij
de inrichting van de basisvorming en van het studiehuis en bij de
besteding van de middelen voor klassenverkleining. De kwaliteit van
het beroepsonderwijs zal worden bevorderd en de uitval van leerlingen
zal worden bestreden, onder meer door de leerwegen binnen het
beroepsonderwijs beter op elkaar aan te laten sluiten.
Op financieel verantwoorde wijze wil de regering bewerkstelligen dat het recht op verzekerde zorg waargemaakt kan worden. Zij zal daartoe ziektekostenverzekeraars aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor hun aandeel in de financiering en sturing van de gezondheidszorg. Tevens zullen zorgverleners meer ruimte krijgen voor ondernemerschap, nieuwe initiatieven en experimenten. De behoeften van de patiënt zullen centraal staan en de wachttijden worden verkort. Volgend jaar zal de regering een voorstel indienen voor een nieuw ziektekostenstelsel, dat uitgaat van solidariteit tussen mensen met verschillende leeftijden, gezondheidsrisicos en draagkracht.
Met betrekking tot de groeiende groep ouderen wil de regering rekening
houden met de individuele wensen en behoeften op het terrein van
welzijn, zorg, inkomen en wonen. Daartoe zal zij in 2003 een integrale
visie uitbrengen.
Gelukkig groeien de meeste jongeren op zonder dat zich grote problemen
voordoen. Ouders hebben daarvoor als opvoeder een eerste
verantwoordelijkheid. Wanneer kinderen dreigen te ontsporen moet
vroegtijdig ondersteuning worden geboden. De regering hecht groot
belang aan een geïntegreerd jeugdbeleid, dat inzet op preventie. Dit
vergt een intensieve persoonsgerichte samenwerking tussen school,
buurt en de betrokken instanties. Indien nodig zullen ook corrigerende
en repressieve maatregelen worden genomen.
De menselijke maat bepaalt de wijze waarop Nederland wordt ingericht
en hoe wij omgaan met het leefmilieu in de ruimste zin des woords.
Zowel een sterke stad als een vitaal platteland is noodzakelijk voor
een duurzame ontwikkeling van ons land. Boeren en tuinders krijgen
daarin een nieuwe functie, waarbij natuur, recreatie en landbouw meer
in samenhang worden benaderd. De regering zal daartoe het agrarisch
natuurbeheer stimuleren.
In het ruimtelijk beleid hebben medeoverheden een eigen plaats. De
regering wil hun meer mogelijkheden geven voor eigen afwegingen. Dit
najaar zullen u de hoofdlijnen van de aanpassing van de Vijfde Nota
Ruimtelijke Ordening worden voorgelegd. Daarin zal ook de opvang van
de eigen bevolkingsgroei op het platteland aan de orde komen. Tevens
zal aandacht worden gegeven aan het aantrekkelijk maken van het
stedelijk woonmilieu voor verschillende inkomensgroepen en het
doorbreken van de eenzijdige samenstelling van de bevolking van
achterstandswijken. Medio 2003 zal u een voorstel worden gedaan voor
vereenvoudiging van regelgeving op het terrein van wonen, milieu en
ruimtelijke ordening.
Goede bereikbaarheid is van belang voor economische groei, welvaart en
welzijn, maar aan de groeiende mobiliteitsbehoefte kan niet
ongebreideld tegemoetgekomen worden. Er wordt geïnvesteerd in het
oplossen van knelpunten en het beter benutten van bestaande
infrastructuur om doorstroming te bevorderen. Er komen nieuwe stations
bij Vinex-locaties. Door prioriteit te geven aan goed en tijdig
onderhoud van de railinfrastructuur wil de regering van haar kant
bijdragen aan minder vertragingen voor treinreizigers.
Burgers voelen zich onveilig en zijn bezorgd over de toegenomen
criminaliteit. Aantasting van de eigen levenssfeer door geweld en
misdrijven is zo ingrijpend dat er een grote behoefte is aan een
strikte handhaving van de openbare orde en aan een strenge aanpak van
criminaliteit.
De regering wil in 2003 de organisatie en bevoegdheden van politie en
justitie versterken. Er komt een landelijke recherche. De bevoegdheden
van de regering bij het beheer van de politieorganisatie worden
versterkt. Met de beheerders van de regionale politiekorpsen en met
andere betrokken partners worden concrete afspraken gemaakt over het
leveren van betere prestaties. Aan het eind van 2004 zal de regering
bezien of de resultaten nopen tot verdergaande wijzigingen in de
organisatie.
In aansluiting op de vele inspanningen van politie en justitie in de
afgelopen jaren, en op de resultaten die daarbij zijn geboekt, zal
voorrang worden gegeven aan de bestrijding van die vormen van
ordeverstoring en misdaad waarmee burgers vaak geconfronteerd worden.
Het gaat hierbij onder meer om berovingen en bedreigingen op straat,
vandalisme, inbraken en overlast door drugs. Dat vraagt een actieve
aanwezigheid en zichtbaarheid van politieagenten, 24 uur per dag. De
inzetbaarheid van de politie zal daaraan zo goed mogelijk worden
aangepast. Dit vergt ook aanpassing van andere instanties zoals de
rechterlijke macht en de reclassering.
Voor de sociale veiligheid in het openbaar vervoer zal komend jaar
actie worden ondernomen om strenger toezicht en een gesloten
toegangsregime op metro- en treinstations te bewerkstelligen. Ter
vergroting van de opsporingsmogelijkheden van politie en justitie zal
de regering volgend jaar een algemene, wettelijke identificatieplicht
introduceren en de toepassing van DNA-technieken verruimen.
Ernstige gebeurtenissen in de afgelopen twee jaar hebben aangetoond
dat aandacht voor andere vormen van veiligheid zoals brandweer,
transportveiligheid en rampenbestrijding noodzakelijk is. Voor het
handhaven van vergunningen en voor preventie en bestrijding zijn
gemeenten en provincies de eerstverantwoordelijken.
De regering bevordert een verdergaande regionale samenwerking van
brandweer en ongevallendiensten. Er zal nog dit najaar een
wetsvoorstel worden ingediend om de voorbereiding en het oefenen,
alsmede de kwaliteit van beheersplannen, te verbeteren.
In de komende vier jaar zullen extra middelen beschikbaar worden
gesteld voor de veiligheid bij opslag en vervoer van gevaarlijke
stoffen. Ook de verbetering van de veiligheid van tunnels krijgt
bijzondere aandacht.
De recente overstromingen in Europa maken eens temeer duidelijk dat
een omslag in het denken over waterbeheer nodig is. Naast
dijkverhogingen zullen ook maatregelen nodig zijn voor het vasthouden,
bergen en afvoeren van water.
Voor de veiligheid van ons voedsel zal de regering zich inzetten via
regelgeving en normstelling. Het is aan ondernemers om in dezen hun
maatschappelijke verantwoordelijkheid waar te maken.
Het sociaal, economisch en financieel beleid is erop gericht de
werkgelegenheid te vergroten, de winstgevendheid te verhogen, de
inflatie terug te dringen en de overheidsfinanciën te verbeteren, ook
na 2006. De begroting voor het jaar 2003 is onderdeel van het
meerjarig beleid, dat gericht is op aflossing van de staatsschuld in
ongeveer 25 jaar. Dat is de meest betrouwbare weg om de
gemeenschapsvoorzieningen voor onze vergrijzende bevolking in stand te
houden. Belangrijke elementen zijn voorts de preventie van
ziekteverzuim en de aanpak van arbeidsongeschiktheid, een
pensioenconvenant met de sociale partners, de combinatie van zorg en
arbeid en een beter werkende arbeidsmarkt. Verder wordt ruimte gegeven
om te ondernemen onder meer door de administratieve lasten fors te
reduceren.
De beleidsvoornemens staan onder druk omdat de economische
vooruitzichten aanzienlijk slechter zijn dan vorig jaar werd verwacht.
Voor 2003 wordt een groei van het bruto binnenlands product voorspeld
van 1,5 procent, hetgeen bijna een halvering betekent ten opzichte van
de eerdere verwachting. Dit groeipercentage ligt beduidend lager dan
het gemiddelde in de Europese Unie en in de Verenigde Staten.
De internationale conjunctuur is ingezakt. Hoge prijzen van aandelen
en van huizen hebben tot een vertekening van de welvaart geleid.
Ook hebben de overheid en veel burgers de laatste jaren onvoldoende
maat weten te houden; daarbij was de stijging van de loonkosten in
Nederland aanzienlijk hoger dan in de ons omringende landen. Onze
internationale concurrentiepositie is daardoor verzwakt. De
werkloosheid loopt op met bijna achtduizend personen per maand. De
houdbaarheid van de pensioenen loopt gevaar door een combinatie van te
hoge loonontwikkeling, een daling van de financiële beurzen en de
stijgende lasten van de vergrijzing.
In het licht van deze ernstige economische situatie ziet de regering
zich genoodzaakt maatregelen te nemen om het perspectief op tijdige
aflossing van de staatsschuld te behouden. Beheersing van de
loonkosten over langere tijd tot onder of op het niveau van de
inflatie is noodzakelijk, zowel in de collectieve sector als in de
marktsector.
In deze moeilijke omstandigheden zullen burgers er in koopkracht op
achteruitgaan. De lasten zullen echter zo veel mogelijk evenwichtig
worden verdeeld, waarbij de koopkracht van ouderen met alleen AOW
bijzondere aandacht krijgt.
Om werken financieel aantrekkelijker te maken wordt de arbeidskorting
voor werkenden op 1 januari aanstaande verhoogd.
Ondanks verdere bezuinigingen zal de regering de prioriteiten voor
onderwijs, zorg en veiligheid handhaven. Zij zal ook in haar eigen rol
als werkgever matiging van loonkosten betrachten. Voor het verlichten
van knelpunten op de arbeidsmarkt, met name in sectoren als zorg en
onderwijs, stelt de regering extra middelen beschikbaar. Zij gaat
ervan uit dat de noodzaak van een meerjarige matiging van loonkosten
breed in de samenleving zal worden gesteund. Op het moment dat in de
marktsector eveneens matiging van de loonkosten wordt verwezenlijkt,
zal ruimte worden gemaakt voor verlaging van werknemers- en
werkgeverslasten.
Leden van de Staten-Generaal,
Met deze begroting wil de regering tegemoetkomen aan de onzekerheden,
problemen en ambities in de maatschappij, in het besef dat niet alle
oplossingen op korte termijn bereikbaar zijn. Zij doet deze
voorstellen wetende dat alleen resultaten kunnen worden geboekt vanuit
een gemeenschappelijke inspanning in de samenleving. De regering wil
samen met u haar doelstellingen realiseren en ziet daartoe uit naar
vruchtbaar overleg.
Moge u vanuit uw persoonlijke overtuiging inspiratie en kracht vinden
voor uw verantwoordelijke werk. Ik wens u daarbij Gods zegen toe.
Dinsdag 17 september 2002