Persbericht
september 2002
Nieuw woordenboek van het Schiermonnikoogs
Op Schiermonnikoog wordt nog altijd door een honderdtal mensen het oude plaatselijke dialect gesproken. Dat is onmiskenbaar een dialect van het Fries, maar door de geïsoleerde ligging van het eiland is het door de eeuwen heen wel een geheel eigen weg gegaan. De eilander woordenschat is nu op een uitvoerige wijze vastgelegd in een nieuw woordenboek, waar op de Fryske Akademy in Leeuwarden jarenlang aan gewerkt is.
Met zijn titel Eilander Wezzenbúek is meteen duidelijk om welk eiland het gaat. Dat kan namelijk niet anders zijn dan Schiermonnikoog, want het Schiermonnikoogs is het enige Friese dialect waarin wes tegen het woord wurd (woord) gezegd wordt. Dat alleen al is er een aanwijzing voor, dat het Schiermonnikoogs tamelijk uitzonderlijke trekken heeft. Van de drie sterk van het gewone Fries afwijkende Friese randdialecten, die van Hindelopen, Terschelling en Schiermonnikoog, springt het laatste ongetwijfeld het meest in het oog. Het Schiermonnikoogs heeft zich dan ook al geruime tijd in de belangstelling van taalkundigen mogen verheugen. Eén van hen was D. Fokkema Sr., die in 1968 een Wezzenlist fan it Schiermonnikoogs publiceerde. In een bestek van nauwelijks 130 bladzijden kon hij destijds toch niet meer dan het meest noodzakelijke bieden. Maar het eilandsdialect bevat zoveel interessants, dat het de moeite loont om het nog een keer goed vast te leggen, met name nu het aantal sprekers steeds kleiner wordt en er nu dus nog de mogelijkheid bestaat om bepaalde zaken bij hen na te vragen.
Er is geprobeerd, op basis van Fokkema's woordenlijst, een zo volledig mogelijk woordenboek samen te stellen. Het Wezzenbúek gaat uit van het Schiermonnikoogs en de beschrijvende taal is het Nederlands. Maar de Friese equivalenten van de Schiermonnikoger woorden en uitdrukkingen worden eveneens gegeven, waardoor het goed mogelijk is na te gaan wat de positie van het Schiermonnikoogs is tegenover het andere Fries. Ook onregelmatige vormen kunnen in het woordenboek opgezocht worden, omdat deze een eigen plaats gekregen hebben in de alfabetische reeks. Het Wezzenbúek bevat voorts veel verwijzingen, die het mogelijk maken om allerlei dwarsverbanden in de Schiermonnikoger woordenschat op te sporen.
Kon het met Fokkema's Wezzenlist nog met 130 bladzijden toe, het Wezzenbúek heeft er iets minder dan 900. Dit heeft verschillende oorzaken. Zo wordt de uitspraak van de woorden nu ook aangegeven. Bovendien wordt aan het begin van een woordenboekartikel uitvoerige grammati cale informatie gegeven. Verder zijn er in vergelijking met Fokkema ook veel meer voorbeeldzinnen in het Wezzenbúek opgenomen, die dienen om typerende zinsconstructies, vaste combinaties of een typische manier van zeggen te illustreren. Dat kon alleen, doordat er tal van nieuwe bronnen met Schiermonnikoger taalmateriaal geraadpleegd konden worden, bijvoorbeeld het zogenaamde 'doorsnede-apparaat' voor het Schiermonnikoogs, een in de jaren zestig van de vorige eeuw op de Fryske Akademy aangelegd archief van taalmateriaal, en het Schiermonnikoger gedeelte van het door mevrouw Els Perdok vorig jaar gepubliceerde Woordenboek Nederlands-Schiermonnikoogs. De laatste 175 bladzijden worden ingenomen door een index, die op grond van een Nederlands woord toegang geeft tot het woordenboekgedeelte. Het Wezzenbúek biedt tevens een overzicht van de Schiermonnikoger grammatica. Deze wijkt namelijk in enkele opzichten nogal af van wat men uit het Nederlands of Fries gewend is.
Willem Visser en Siebren Dyk, Eilander Wezzenbúek/Woordenboek van het Schiermonnikoogs (Rige Fryske Dialektstúdzjes, deel 10); Fryske Akademy, nummer 934; xliii + 844 pagina's; ISBN-nummer: 90-6171-934-8; prijs: ¤30,00, prijs voor leden en donateurs van de Fryske Akademy: ¤27,00.
Voor nadere inlichtingen:
Fryske Akademy, Siebren Dyk (058-2343053), Willem Visser (058-2343037)