Oproep tot debat over situatie en opvang kwetsbare mensen
In de aanpak van problemen krijgt het openbare ordeperspectief in Nederland steeds meer gewicht. Alle signalen wijzen op een toenemende repressie van mensen in de marge. Repressie geeft mogelijk op korte termijn zichtbare resultaten, maar lost problemen niet wezenlijk op. Integendeel; harde repressie verdiept de vertrouwens-breuk, maakt mensen onbereikbaar voor hulp en duwt hen verder over de rand. Stevig aanpakken en ingrijpen zijn soms nodig, maar hebben alleen zin als die zijn geworteld en geïntegreerd in betrokkenheid, zorgzaamheid en hulpverlening. Dat is een van de stellingnames van mw. prof. dr. J. Wolf in haar oratie Een kwestie van uitburgering op 7 november. Zij houdt haar inaugurele rede bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar `Grondslagen van de maatschappelijke opvang', vanwege de Landelijke Stichting voor Thuislozenzorg en Onderdak.
In de rede worden drie vragen behandeld. Wat zijn de verschillen en
overeenkomsten tussen groepen kwetsbare mensen? Hoe komt het dat
mensen in de marge van de samenleving terechtkomen? En wat zijn
aangrijpingspunten voor interventie om marginalisering tegen te gaan?
Wolf roept op tot een debat in Nederland over de situatie en de opvang
van kwetsbare mensen.
Hoe komt men terecht in de marge van de samenleving?
Op de vraag hoe het komt dat mensen in de marge van de samenleving
terechtkomen geeft Wolf twee verhalen. Conclusie van het
`macroverhaal' is dat marginalisering van mensen waarschijnlijk vooral
te maken heeft met het verlies van houvast in combinatie met een
verlies aan samenhang en binding in een steeds ingewikkelder en
veeleisender samenleving. Conclusie van het `micro-verhaal' is dat
zich in het proces van marginalisering drie soorten breuken in het
leven van mensen kunnen voordoen, namelijk breuken in hun
handelingsvermogen, in hun bindingen met anderen, en in hun zelfbeeld
en identiteit.
Debat
Mw. Wolf geeft enkele voorzetten voor het debat over de situatie en de
opvang van kwetsbare mensen, in het besef dat de informatiearmoede
groot is en een kennisbasis ontbreekt voor de ontwikkeling van beleid
en praktijk voor kwetsbare mensen.
Een niet-vrijblijvende inzet van het debat moet zijn om tot
maatschappelijke consensus te komen over wat in Nederland voor mensen
een minimaal acceptabel niveau van kwaliteit van leven is. Alleen als
in het debat naast persoonlijke aanspraken ook publieke belangen in
het geding worden gebracht, is hierover overeenstemming en draagvlak
mogelijk. Als ijkpunt voor verandering pleit Wolf voor de notie van
burgerschap. De vaststelling dat kwetsbare mensen onvoldoende
competenties hebben om te voldoen aan het ideaal van de autonome
burger, mag geen vrijbrief zijn om de normen voor hun
bestaanskwaliteit te herijken aan die van een soort tweederangsburger
met alle verlies van rechten van dien.
Investeringen
Forse investeringen zijn nodig in vroegtijdige interventies om
dakloosheid te voorkomen en snel te beëindigen. Vroegtijdige
interventies zijn ook nodig in relaties die ernstig verstoord dreigen
te raken door geweld en geestelijke mishandeling. Dakloos worden is
veel meer dan het verlies van een dak boven het hoofd. Mishandeling is
veel meer dan klappen krijgen. Het is volstrekt onvoldoende om dakloze
mensen een woning aan te bieden of om vrouwen of kinderen uit een
mishandelingsituatie te halen.
Verantwoordelijkheid
De maatschappelijke opvang kan nooit alleen verantwoordelijk zijn voor
de opvang van kwetsbare mensen. Er zijn tal van probleemeigenaren die
een rol hebben te vervullen, ook bij preventie, opvang en herstel. De
fragmentering van de verantwoordelijkheid in Nederland voor beleids-
en praktijkinterventies maakt de aanpak van marginalisering en
uitburgering krachteloos. Er zijn nog geen tekenen van een offensief,
terwijl hiervoor toch de nodige urgentie bestaat. De opvangsector
ontwikkelt zich tamelijk autonoom en volgt in die ontwikkeling de
trends in de geestelijke gezondheidszorg en andere sectoren.
Trefwoorden hierin zijn: groei, differentiatie, specialisatie,
indicatiestelling, activering, ambulantisering en kleinschaligheid.
Onduidelijk is of de trends in de opvangsector wel aansluiten bij de
behoeften van haar bijzondere doelgroep. Een discussie over de
toekomst van de opvangsector mag in het debat niet ontbreken.
Oratie mw. prof. J. Wolf, donderdag 7 november, 15.45 uur. De tekst
van de rede is onder embargo te verkrijgen via de Sector Communicatie
van de KU Nijmegen,
tel: 024 - 361 22 34, email: communicatie@dcm.kun.nl
6-11-2002