www.utwente.nl/nieuws/pers
Promotie Tussen smetvrees en fascinatie; Nieuwe technologie in de publieke beleving
Genetisch gemanipuleerd voedsel, kernenergie, xenotransplantatie.
Technologische innovaties maken vaak extreme reacties los. Wat de een met
veel tromgeroffel onthaalt als bron van heil en voorspoed, wordt door de
ander verguisd en verafschuwd als een aanslag op onze natuur en beschaving.
Over en weer vliegen de verwijten dat de tegenpartij zich zou uitleveren aan
emotie en eenzijdige rationaliteit. Ingenieur en filosofe Martijntje Smits
promoveert op 8 november aan de Universiteit Twente op Monsterbezwering. De
culturele domesticatie van nieuwe technologie (promotor: prof. dr. Hans
Achterhuis).
Als zich een nieuwe technologie aandient, vervalt de publieke opinie
regelmatig in uitersten, stelt Smits. Neem de commotie rond voeding met
genetisch gemodificeerde organismen, het 'Frankensteinfood'. Terwijl
voorstanders hierin de oplossing van het wereldvoedselprobleem zien,
waarschuwen tegenstanders voor onvermoede gezondheidsrisico's voor mens en
ecosystemen.
Monsterbezwering
Om die tegenstrijdige reacties te kunnen plaatsen, gaat Smits te rade bij
Mary Douglas, een Britse cultureel antropologe die inzichten heeft
ontwikkeld over reinheid en gevaar in traditionele samenlevingen. Op basis
hiervan komt zij zelf met een 'monstertheorie': een monster is, net als een
wonder, een dubbelzinnig fenomeen, iets dat afstoot èn aantrekt (door de
verbinding van botsende culturele categorieën, zoals organisme en machine,
mens en dier, man en vrouw, natuur en cultuur). Ook onze samenleving kent
zulke monsters. Technologische innovatie blijkt een rijke bron van
dubbelzinnige fenomenen die op gespannen voet staan met de bestaande
(symbolische) orde.
Temmen
Smits is nagegaan hoe de publieke opinie in de afgelopen eeuw heeft
aangekeken tegen plastics of kunststoffen. Aanvankelijk leek plastic iets
bovennatuurlijks: een voor het eerst door de mens zelf vervaardigde
grondstof, verkrijgbaar voor arm en rijk, kortom, het stralend symbool van
een democratische welvaartsmaatschappij. Tot ditzelfde product, als
wegwerpartikel in een consumptiemaatschappij, aan zijn eigen succes ten
onder ging en uitgroeide tot steen des aanstoots voor ware beschaving.
Getoetst aan deze imagogeschiedenis van plastics, maakt de monstertheorie
inzichtelijk waarom er zoveel smetvrees èn fascinatie voor moderne
technologie bestaat. Tegelijk reikt deze theorie strategieën aan waarmee de
samenleving technologische monsters kan temmen ('domesticeren'). In het
filosofisch debat heeft het tot patstellingen geleid dat maar twee opties
voor mogelijk worden gehouden: uitbanning of radicale omarming van
technologie. Maar beide zijn op de lange duur geen optie, aldus de Twentse
promovenda, die pleit voor een "pragmatische houding tegenover onze moderne
monsters".
Over de promovenda:
Martijntje Smits is ingenieur en filosofe. Ze werkte na haar studie aan de
Universiteit Twente als onderzoeker voor TNO op het gebied van
technologiebeleid, daarna als techniekfilosoof en coördinator van een
onderzoeksprogramma over kunststofafval voor de Universiteit Twente. Op dit
moment is ze als universitair docent verbonden aan de opleiding Techniek en
Maatschappij van de TU Eindhoven.
Noot voor de pers
promotie ir. Martijntje Smits, faculteit Wijsbegeerte en
Maatschappijwetenschappen, 8 november 2002, 15.00 u.
Het proefschrift Monsterbezwering. De culturele domesticatie van nieuwe
technologie is voor de pers kosteloos aan te vragen bij: Uitgeverij Boom,
Margreet Flink, 020-521 8145.
Contactpersoon Universiteit Twente, Bureau Communicatie: drs. B. Meijering,
053-489 4385, b.meijering@utwente.nl
drs. Berend Meijering
Redacteur Corporate Communicatie (ma t/m do)
Bureau Communicatie, Universiteit Twente
Postbus 217, 7500 AE Enschede
T: (053) 489 4385
F: (053) 489 2000
E: b.meijering@utwente.nl
I: www.utwente.nl