PERSBERICHT
De toekomst van de nationale rechtsstaat:
WRR adviseert groot onderhoud om stabiele rechtsstaat te verzekeren
rapport nr.63
---
12 november 2002
De WRR doet in zijn rapport De toekomst van de nationale rechtsstaat een groot aantal aanbevelingen om in de toekomst een stabiele rechtsstaat te verzekeren. Hoofdpunten zijn een effectievere misdaadbestrijding, de stofkam door veel regelgeving en een goed functionerende en transparante rechterlijke macht.
In een samenleving met een qua levensovertuiging en levensstijlen
steeds heterogenere bevolking leveren de klassieke beginselen van de
rechtsstaat, zoals binding van overheidsmacht aan rechtsregels,
rechtszekerheid en rechtsgelijkheid, een wezenlijke bijdrage aan de
minimaal noodzakelijke cohesie tussen verschillende maatschappelijke
groepen. Een goed functionerende rechtsstaat vraagt daarom
voortdurende aandacht en onderhoud.
Spanningen door conflicterende belangen
De WRR is van mening dat een tekortschietende rechtshandhaving en
toenemend gevoel van onveiligheid bij burgers leidt tot een
ondermijning van het vertrouwen in de rechtsstaat. Burgers vinden de
overheid in haar beschermende taak tekort schieten. De rechtsstaat
krijgt zo een nieuw accent. Oorspronkelijk is het begrip immers
uitgevonden om de vrijheid van de burgers te beschermen tegen
willekeurig en te hardhandig ingrijpen door de overheid. Belangrijke
zaken als scheiding van staatsmachten, onafhankelijke rechtspraak,
grondrechten en de binding (ook) van de staat aan het recht, moesten
de nodige garanties bieden. De WRR vindt dat de legitimiteit van de
overheid in de democratische rechtsstaat primair een zaak blijft van
binding aan breed gedragen rechtsregels. Outputlegitimatie is
belangrijk, zeker ook voor het draagvlak van de rechtsstaat maar is
niet alleen zaligmakend.
De burger dwingt tegenwoordig zelf via zijn democratische
vertegenwoordigers en belangenorganisaties de overheid tot actie op
een zeer breed geworden terrein van publieke belangen. Tegelijk hecht
de burger er steeds meer aan dat procedurele en andere waarborgen van
de rechtsstaat in stand blijven.
Vooral hier liggen de oorzaken van allerlei spanningen:
- spanning tussen misdaadbestrijding en bescherming tegen
machtsuitoefening door de staat;
- spanning tussen de overheid die moet presteren en tegelijk aan de
eisen van de rechtsstaat gebonden is;
- spanning tussen zorgplichten van de overheid en eigen
verantwoordelijkheid van de burgers;
- spanning tussen de positie van de nationale staat en internationale
rechtsregels.
Die spanningen tussen actie en beperking zijn niet nieuw maar
manifesteren zich nu wel veel duidelijker dan vroeger het geval was.
De burger wil rustig op straat kunnen lopen zonder beroofd te worden
én zonder op elke straathoek door een politieman staande te worden
gehouden.
Aanbevelingen
De WRR geeft een reeks van aanbevelingen om voor de nabije toekomst
een werkbaar evenwicht te bereiken of te handhaven bij de genoemde
spanningsvelden. Daarbij is ook rekening gehouden met fundamentele
ontwikkelingen die de veranderingen mede verklaren, zoals de
toegenomen mondigheid van de burger en de voortschrijdende
internationalisering.
Verbeteringen in de strafrechtketen
Op het terrein van criminaliteitsbestrijding legt de raad het accent
op maatregelen die effect kunnen sorteren zonder beperking van de
waarborgen die het straf(proces)recht biedt. Hoofdpunten zijn een
efficiëntere politieorganisatie, speciale aanpak van veelplegers
tijdens en na de strafuitvoering (reclassering) en een betere
doorstroming in de strafrechtketen. Kleinere misdrijven zouden
eenvoudiger met boetes kunnen worden afgedaan, ernstige delicten
zouden consequent en snel vervolgd moeten worden. Het opheffen van
stagnatie in de rechtspleging maakt uitbreiding van de rechterlijke
macht noodzakelijk.
Vermindering van regels en procedures
De soms overmatige beperkingen van de handelingsvrijheid van de
actieve overheid door regels en procedures moeten en kunnen worden
gesaneerd. Een realistischer verdeling van verantwoordelijkheden
tussen overheid en particuliere sector, afstandelijker toezicht en een
ruimer gebruik van open normen (zoals bijvoorbeeld in het
milieubeleid), zijn hier andere hoofdpunten. Waar verlening van
essentiële diensten door (semi-)particuliere instellingen in het
geding is (onderwijs, gezondheidszorg), zouden juist rechtsstatelijke
waarborgen verder moeten worden ontwikkeld.
Goed functionerende en transparante rechtspraak
De rol van de onafhankelijke rechter blijft essentieel. Ook bij
sanering van regels zal het relatieve gewicht van de rechter binnen de
trias politica door internationalisering, meer open normen en
uitwerking van rechtsstatelijkheid toenemen. Het verwijt van beperkte
democratische legitimatie snijdt geen hout, want dit is juist de kern
van de onafhankelijkheid. Wel kan de verantwoording van de werkwijze
van de rechterlijke macht worden verbeterd door meer accent te leggen
op efficiëntie in de werkwijze, op de motivering van uitspraken en op
eenheid in rechtsvorming en -toepassing.
Nationale rechtsstaat blijft ankerpunt De WRR stelt dat de nationale
rechtsstaat vooralsnog een centrale plaats blijft innemen te midden
van allerlei vormen van internationalisering. Nationale rechtsstaten
blijven voorlopig de ankerpunten van een internationale rechtsorde.
Wel bestaat het gevaar dat Nederland als klein land bij de
internationale rechtsontwikkeling buiten spel komt te staan.
Buitenlands recht en buitenlandse advocatenkantoren maken op meerdere
terreinen de dienst uit in ons land. Indien Nederland geen duidelijke
strategie ontwikkelt waarbij wordt geprofiteerd van kansen, zoals de
aanwezigheid van Den Haag als internationaal juridisch centrum, zal de
uitholling van de Nederlandse rechtsvorming voortgaan.
Over de WRR
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is een
onafhankelijke denktank voor de Nederlandse regering. De WRR geeft de
regering gevraagd en ongevraagd advies over onderwerpen vanuit een
langetermijnperspectief. Deze onderwerpen zijn sectoroverstijgend en
hebben betrekking op maatschappelijke vraagstukken waarmee de regering
in de toekomst te maken kan krijgen. De WRR-adviezen krijgen hun
weerslag in openbare rapporten, die zowel een probleemstellend als
adviserend karakter kunnen hebben.
---
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, De toekomst van de
nationale rechtsstaat, Rapporten aan de Regering nr. 63, Den Haag: Sdu
Uitgevers, 2002.
ISBN 90 12 09733 9.
---
Deze publicatie (Prijs 34.95) is te bestellen bij:
Sdu Servicecentrum Uitgeverijen
Postbus 20014
2500 EA 's-Gravenhage
tel. 070-378 9880
fax 070-378 9783
U kunt ook rechtstreeks via de bestelpagina op de internet site van de
Sdu bestellen.
De publicatie is in zijn geheel vanaf 14 november 2002 ook beschikbaar
op de website van de WRR.
---
Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het bureau van de WRR:
A.A. Lamein tel. 070 - 356 4690
J.C.I. de Pree tel. 070 356 4674
---