12 nov 2002
Nummer 143 12 november 2002
Veel staf, veel papier, veel bureaucratie
Bedrijfsmatig werkende overheid is schijn
Nederlandse gemeenten moesten in de jaren tachtig onder druk van de
recessie efficiënter gaan werken. Dit bedrijfsmatig werken werd
vastgelegd in het zogeheten 'BBI', dat vrijwel overal werd omarmd
als dé nieuwe bedrijfsmatige norm. Feitelijke veranderingen
betroffen vooral de techniek: plannen, instrumenten, structuren,
regels. In de praktijk betekende dit: veel staffunctionarissen,
veel papier en veel nieuwe bureaucratie. Daarbij ontstond over het
algemeen geen gedrag dat paste bij bedrijfsmatige idealen als
'sturen op hoofdlijnen', 'integraal management', 'afspraak is
afspraak', 'decentraal tenzij' en 'planning & control'. Dit
concludeert organisatieadviseur Harrie Aardema in zijn proefschrift
Doorwerking van BBI, waarop hij 21 november 2002 aan de
Rijksuniversiteit Groningen promoveert.
Onbedoelde neveneffecten
Hoe moet het wel?
Curriculum vitae
Noot voor de pers
'BBI' staat voor: beleids- en beheersinstrumentarium. Het
BBI-project werd in 1987 in het leven geroepen door het Ministerie
van Binnenlandse Zaken. Om BBI te kunnen invoeren hebben de
gezamenlijke gemeenten in 1989 de Stichting BBI opgericht.
Gaandeweg werden de plannen ambitieuzer en veranderde de betekenis
in: bestuurlijke vernieuwing, bedrijfsvoering en
informatie(voorziening). Eind 1995 werd het BBI-project beëindigd.
"Het is een hype geweest," vertelt Harrie Aardema. "Vrijwel alle
gemeenten waren enthousiast, hoewel er vooraf geen bewijs was dat
het zou werken. Het klinkt zo vanzelfsprekend: een transparante,
zakelijke, snelle, flexibele, kostenbesparende en resultaatgerichte
overheid. Het is wat iedereen nog steeds wil, ook bijvoorbeeld voor
de ministeries."
Onbedoelde neveneffecten
In zijn promotieonderzoek inventariseerde Harrie Aardema tal van
mogelijk onbedoelde neveneffecten van bedrijfsmatig werken. "Er
zijn binnen overheidsorganisaties twee circuits ontstaan", zegt
hij. "Het ene circuit is intern gericht, het andere is extern en
politiek gericht. De intern gerichte mensen vragen voortdurend aan
de extern gerichte mensen om gegevens aan te leveren voor de vele
plannen en rapportages. Die werken hier ogenschijnlijk loyaal aan
mee, omdat het moet. Maar in werkelijkheid proberen ze zich er zo
veel mogelijk aan te onttrekken. Ze werken vanuit andere waarden en
belangen. Ze komen met summiere en 'gunstige' informatie. Plannen
en rapportages zijn daardoor vaak weinigzeggend. Zo is een hoop
intern gedoe ontstaan waar de buitenwereld niets aan heeft. De
paradox is dat het juist minder efficiënt is."
Hoe moet het wel?
"De les is dat het invoeren of aanpassen van instrumenten,
structuren en regels niet leidt tot beter functioneren,"
concludeert Harrie Aardema, "De volgorde moet worden omgedraaid. De
kwaliteit van organisaties wordt bepaald door gedrag van mensen.
Hun werkelijke informatiebehoeftes blijven vaak verborgen.
Gereedschappen worden alleen gebruikt als ze daarop aansluiten. Dan
blijkt dat je met veel minder retoriek en techniek toe kunt en
daardoor goedkoper en meer omgevingsgericht kunt functioneren." In
2000 publiceerde Harrie Aardema hierover het boek Contextmanagement
- Een nieuw bestuurs- en managementconcept.
Curriculum vitae
Harrie Aardema (Jubbega, 1954) studeerde rechten aan de Vrije
Universiteit te Amsterdam. Hij is in de praktijk werkzaam geweest
bij diverse gemeenten en andere (overheids)organisaties. Ook was
hij docent bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Utrecht en bij de
Bestuursacademie. Hij verrichtte zijn promotieonderzoek als 'duale
promovendus' bij de vakgroep bestuursrecht en bestuurskunde van de
RUG. Zijn functie is senior adviseur en manager bij Bestuur &
Management Consultants (BMC) te Leusden. BMC is financier van het
promotieonderzoek. Harrie Aardema promoveert tot doctor in de
rechtsgeleerdheid bij prof.dr. M. Herweijer en prof.mr.dr. H.M. de
Jong. De titel van het proefschrift (376 pagina's) luidt:
Doorwerking van BBI - Evaluatie van een veranderingsbeweging bij
de Nederlandse gemeenten. Uitgave: BMC, ISBN 90-9016349-2, prijs 39
euro. Van het proefschrift is een verkorte weergave (60 pagina's)
beschikbaar: Bedrijfsmatige schijnbewegingen - Over BBI,
verstaffing en waarde-interactionisme. Uitgave: BMC, ISBN
90-807543-1-5, prijs14 euro.
Noot voor de pers
Voor nadere informatie: mr. H. Aardema, tel. 06-20 01 59 09,
e-mail: HarrieAardema@BMC.info