28 november 2002
Digitale overheid beter te controleren
Digitale bewaarplaatsen vervangen in hoog tempo de papieren archieven
van de overheid. In de afgelopen jaren is grote zorg ontstaan over de
vluchtigheid van deze digitale informatie. De digitale overheid zou
aan geheugenverlies lijden en de mogelijkheden voor democratische
controle zouden afnemen. Deze zorg is echter niet terecht, concludeert
Albert Meijer in zijn proefschrift De doorzichtige overheid. De
digitalisering creëert juist grote mogelijkheden voor parlementaire en
juridische controle. Sterker nog: de toegenomen doorzichtigheid van de
overheid maakt in het informatietijdperk directe controle door burgers
mogelijk. Meijer verdedigt op donderdag 28 november 2002 aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam zijn dissertatie.
Parlementaire en juridische controles zijn essentiële elementen van ons democratisch systeem van 'checks and balances'. De meest zichtbare controles zijn de parlementaire enquêtes. In controleprocessen maken parlementaire en juridische controleurs gebruik van overheidsdocumenten. In dossiers, hangmappen en archiefkasten wordt het geheugen van de overheid behouden zodat dit beschikbaar is voor democratische controle. Sinds het einde van de vorige eeuw maakt de overheid steeds meer gebruik van informatie- en communicatietechnologieën. Ambtenaren werken vaker met een computer dan met een pen. Meijer heeft onderzocht wat dit betekent voor het geheugen van de overheid en daarmee voor de democratische controle.
In het proefschrift is onder andere het gebruik van databases door de
Belastingdienst en door de politie en het gebruik van e-mail door het
ministerie van Buitenlandse Zaken en door de Rijksluchtvaartdienst in
kaart gebracht. Uit het onderzoek blijkt dat in de meerderheid van de
gevallen de mogelijkheden voor controle toenamen. Dit kwam doordat
overheidsorganisaties meer gegevens vastleggen. Ook nemen door de
digitalisering de mogelijkheden om gegevens terug te zoeken sterk toe.
Deze mogelijkheden werden overigens lang niet altijd benut: vaak namen
controleurs genoegen met beperkte informatie.
Gebruik van e-mail door overheidsorganisaties leidt in potentie tot
een toename van de controleerbaarheid. Er worden immers gegevens
vastgelegd over informele communicatie die voorheen via de telefoon of
face-to-face zou zijn gevoerd. In de praktijk blijkt echter dat deze
gegevens niet altijd ter beschikking komen van parlementaire en
juridische controleurs doordat de gegevens door individuele
medewerkers worden bewaard.
Ten slotte stelt Meijer dat de toegenomen 'doorzichtigheid' van de
overheid niet alleen voor bestaande parlementaire en juridische
controleurs mogelijkheden creëert. Wanneer de informatie uit de
digitale archieven via internet beschikbaar komt, kunnen ook burgers,
maatschappelijke groeperingen en journalisten profiteren. Directe
democratische controle door burgers kan in het informatietijdperk een
belangrijke aanvulling vormen op indirecte vormen van controle door
parlementaire en juridische controleurs.
Promotoren: prof.mr.dr. I.Th.M. Snellen, emeritus hoogleraar
Bestuurskunde, in het bijzonder de studie van het externe management
van de overheid (EUR) en prof.mr.dr. M.A.P. Bovens, Bestuurskunde (UU)