Paulus en de kosmos
In het essay Paulus en de kosmos beargumenteert Geurt Henk van Kooten
dat de missionaris Paulus een filosofisch gevormd religieus denker
was, wiens geschriften bijdroegen aan de christelijke omvorming van de
Grieks-Romeinse cultuur. Paulus stond midden in zijn wereld. Hij was
minstens even Grieks als joods. De auteur betoogt dat het jodendom -
waarbinnen het christendom ontstond - reeds vanaf de derde eeuw voor
Christus de invloed verwerkte van de Grieks-Romeinse cultuur. Deze
cultuur had zich sinds Alexander de Grote in het gehele oostelijke
Middellandse-Zeegebied gemanifesteerd. Historisch onderzoek wijst uit
dat de relatie tussen Joden, Grieken en Romeinen goed was in de
eeuwenlange periode voorafgaande aan de twee joodse opstanden tegen
Rome in 70 en 130 na Chr. Van Kooten schetst uitvoerig hoezeer de
politiek-historische, culturele, geografische en
sociaal-maatschappelijke omgeving van Paulus met de Grieks-Romeinse
cultuur verweven was.
Van Kooten stelt het gangbare beeld van een gehaaste missionaris bij.
Eerder vormt zich het beeld van een planmatig rondtrekkende denker,
die door Jordanië, Syrië, Turkije, Griekenland en de Balkan reisde op
dezelfde manier als toenmalige rondtrekkende filosofen dat deden.
Gedurende langere tijd woonde Paulus in grote steden van het
oostelijke Middellandse-Zeegebied zoals Antiochië, Korinte en Efeze.
Uit nieuw sociologisch onderzoek blijkt dat de door Paulus opgerichte
christelijke gemeenschappen functioneerden als een
religieus-wijsgerige privé-religie zoals die onder Grieken voorkwamen.
Men kwam samen in een genootschap rond een maaltijd met
godsdienstoefening en religieus-wijsgerige instructies, die tijdens
het symposium gegeven werden. Nieuwe kaarten tonen aan hoe Paulus
volgens zijn eigen zeggen reisde en woonachtig was in nagenoeg het
gehele oostelijke Middellandse-Zeegebied (tot op de Balkan aan toe).
Deze kaarten zijn niet langer gebaseerd op de indeling in drie
'zendingsreizen' die men algemeen ontleent aan de Handelingen der
Apostelen, een boek dat niet door Paulus geschreven is.
Op grond van deze nieuwe inzichten wordt begrijpelijk dat Paulus en
zijn leerlingen omtrent God, de kosmos en de mens denkbeelden
ontvouwen die nauw aansluiten bij soortgelijke gedachten van
Grieks-Romeinse wijsgeren. De paulijnse kosmologie ontwikkelt zich van
de Brief aan de Galaten, waarin het draait om hoe Christus zichzelf
onderwierp aan de elementen van de kosmos, via de Eerste Brief aan de
Korintiërs naar de Brief aan de Efeziërs, die als christelijke hoop
uitspreekt dat Christus de kosmos vervullen zal. De
kosmologisch-wijsgerige gedachten in elk van deze brieven stemmen nauw
overeen met wat in de Grieks-Romeinse wijsbegeerte speelde. "Wie
eenmaal ziet hoe Paulus in gesprek was met de wereld om hem heen",
aldus Van Kooten, "kan zich beter de wervende kracht van het
toenmalige christendom voorstellen. Deze kijk beantwoordt de vraag
waarom reeds vóór de christelijke keizers ook wijsgerig gevormde
heidenen overgingen tot het christendom. Het laat zien dat het vroege
christendom gesitueerd was te midden van de andere Grieks-Romeinse
filosofieën." Het boek is een pleidooi om het Paulus-beeld dat zowel
binnen als buiten het christendom gangbaar is, bij te stellen op basis
van nieuwe inzichten in het ontstaan van het christendom binnen de
antieke cultuur.
Dr. Geurt Henk van Kooten (1969) is universitair docent Nieuwe
Testament & Vroeg Christendom aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij
studeerde theologie in Leiden en Durham, oosterse studiën in Oxford en
promoveerde in Leiden op een proefschrift over Paulus en de
Grieks-Romeinse kosmologie.
Titel
Paulus en de kosmos: Het vroege christendom te midden van de andere
Grieks-Romeinse filosofieën
Auteur
G.H. van Kooten
Uitgave
Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2002. ISBN 90-239-0877-5. EURO
24,90.
Bestellen
Gerda van de Haar, vandehaar@boekencentrum.nl, 079-363 31 69.
Informatie
dr. G.H. van Kooten, tel. (050)363 55 77 (werk)
Personalia
Benoeming