D66 enige liberale partij van Nederland
06/01/2003
Thorbecke lezing Leeuwarden, 6 januari 2003 Lousewies van der Laan
Dames en heren,
Wat een eer om hier, vandaag, de Thorbeckelezing aan de Thorbecke
academie te mogen houden! En wat een goede timing voor een lezing die
is opgedragen aan één van de eerste echte liberale leiders van ons
land.
Ik voel mij speciaal vereerd, omdat ik mijzelf beschouw als echte
liberaal (dit in tegenstelling tot de heer Wiegel naar wie deze zaal
is vernoemd, maar daarover dadelijk meer) Daarmee bedoel ik, dat ik in
de politiek ben gegaan omdat ik ervoor wil opkomen dat individuele
mensen hun eigen keuzes te kunnen maken. Daarom heb ik ook gekozen
voor D66, de partij die wil dat ieder mens zich zo goed mogelijk in
vrijheid kan ontwikkelen.
En daarom maak ik mij zorgen. Zorgen over de collectivistische wind
die door Nederland waait. Zorgen over de conservatieve tijdsgeest
vandaag de dag in Nederland. In welk land Jan Peter Balkenende van het
CDA de populairste politicus is. Een politicus die debatjes
organiseert over normen en waarden, maar zich verder op de vlakte
houdt. Waarin milieu, onderwijs en solidariteit met de derde wereld
onder aan de prioriteitenlijst staan en waarin het woord Europa een
vloek is geworden en wordt vergeten dat wij onze vrede en welvaart al
zo`n vijftig jaar vooral aan de Europese samenwerking te danken
hebben.
U zult de komende tijd met name de grote partijen op TV zien, want
zoals u weet mogen de kleintjes niet mee doen aan de
lijsttrekkersdebatten. Dus aangezien dit wellicht uw enige kans is om
iets over D66 te horen, zal ik de kans grijpen de zaak wat in balans
te brengen.
D66 is zesendertig jaar oud, net zo oud als ikzelf trouwens. Maar wat
veel mensen niet weten, is dat de wortels van D66 veel verder terug
gaan. Nederland heeft een lange liberale traditie, waarbij liberale
kiezers de keus hadden tussen twee partijen: een conservatief-liberale
partij - aan het begin van de vorige eeuw was dat de Liberale Unie,
daarna werd dat de VVD. Wat deze partijen vooral propageren is een
rotsvast vertrouwen in marktwerking. Bovendien beschikken ze over een
duidelijke sociaal-economische belangengroep die altijd op de warme
steun van de conservatief-liberalen kan rekenen. Denk aan mensen met
het hoger inkomen en grote bedrijven. Daarnaast heeft er ook altijd
een meer sociaal of links liberale stroming bestaan. Vroeger werd die
vertegenwoordigd door een partij die de Vrijzinnig-democratische Bond
heette, en de laatste decennia hebben de progressieve liberalen
onderdak gevonden bij D66. Wat progressief-liberalen bindt, is dat zij
streven naar zoveel mogelijk kansen voor individuele mensen om
zichzelf te ontwikkelen. Mensen moeten daarom zelf kunnen kiezen en
zelf verantwoordelijkheid krijgen. Sociaal-liberalen zijn er daarnaast
trots op dat zij niet opkomen voor bepaalde belangengroepen, maar dat
zij onafhankelijk blijven. Daardoor zijn zij vrij om altijd de beste
keuze te kunnen maken. Het nadeel daarvan is trouwens wel, dat D66
niet op een vaste groep kiezers kan rekenen en elke verkiezing opnieuw
mensen voor zich moet zien te winnen. Dit ter inleiding. Nu meer over
de nieuwe politieke trend van deze verkiezingen.
Je wordt ermee doodgegooid, van Balkenende tot Marijnissen: de
politiek moet meer naar mensen luisteren. Maar ik geloof dat de
politiek helemáál niet meer naar de mensen luisteren. Het is veel
beter, om mensen gewoon veel vaker zélf te laten beslissen! Want
uiteindelijk weten mensen het beste zelf hoe zij hun leven willen
inrichten. Voor veel beslissingen hebben ze de politiek helemaal niet
nodig.
In mijn optiek zijn politici er, om een visie te hebben - om ergens
voor te staan, om ergens voor te vechten. Zij moeten duidelijk zeggen
wat zíj gaan doen als je op ze stemt. Natuurlijk moeten ze, net als
elk fatsoenlijk mens, openstaan en serieus nadenken over de mening van
iemand anders. Maar hun primaire taak is om zélf een mening te vormen
en die ook dúrven te verdedigen. Zelf tegenover boze kiezers.
Heeft u afgelopen vrijdag het lijsttrekkersdebat gezien? Balkende heeft alleen maar hardop vragen herhaald die in Nederland leven, dat schijnt de nieuwe politiek te zijn. Mijn GroenLinks-collega Femke Halsema sloeg van de week de spijker op de kop toen zij premier Balkenende de echoput van Nederland noemde. Wat het volk vindt, dat vindt Balkenende. Heeft het volk vragen, dan heeft Balkenende die ook. Dat je daarmee populair kunt worden is duidelijk, maar is dat nu alles dat we kunnen verwachten van een premier die het land moet leiden?
Ik denk dat politici hun ideeën en idealen moeten verkopen, ervoor
moeten vechten. En als mensen iets anders willen, moeten ze maar
iemand anders kiezen. Maar uiteindelijk moeten mensen over die
onderwerpen die zij echt belangrijk vinden zélf het laatste woord
hebben. Politici moeten het debat aangaan, verdedigen wat zij het
beste vinden, maar waar het kan mensen zélf laten beslissen. Dat noem
ik liberaal.
De VVD is niet liberaal. Wat dat betreft is de VVD nooit echt een
liberale partij geweest. Het is bij uitstek de partij die van
democratische voorstellen die mensen meer invloed geven (bijvoorbeeld
het referendum, de gekozen burgemeester) niets moest hebben. En in de
loop der jaren is de VVD steeds meer een partij van boekhouders
geworden: stukje bij beetje zijn de liberale idealen vervangen door de
gedachte dat als het huishoudboekje nu maar op orde is, dat het dan
wel goed gaat in de wereld. Toch zag je bij de VVD onder leiding van
Hans Dijkstal zo nu en dan nog wel een flinke liberale oprisping. De
VVD heeft bijvoorbeeld veel liberale voorstellen van D66 gesteund de
afgelopen jaren, toen wij nog in de regering zaten. D66 wilde dat de
winkels ook na zes uur s avonds open mochten zijn. De VVD heeft ons
daarin gesteund. D66 wilde dat ook homos zelf mogen kiezen met wie zij
willen trouwen. Aanvankelijk wilde de VVD daar niet aan, maar
uiteindelijk hebben zij ons daarin toch gelijk gegeven. Hetzelfde
geldt voor de liberale euthanasiewetgeving, waardoor mensen nu zélf
mogen bepalen hoe lang zij nog willen doorleven als zij ondragelijk
lijden en geen uitzicht meer hebben op een toekomst van méér dan
enkele weken. Zelf kiezen wanneer je winkelt, met wie je trouwt en
wanneer je sterft dat is voor mij de essentie van liberalisme.
Het afgelopen jaar was natuurlijk het jaar van de onweerstaanbare
opkomst van Pim Fortuyn en zijn LPF. Fortuyn was een meester in het
aantrekken van kiezers. Niet alleen vanwege zijn uitstraling en
charisma, maar ook omdat zijn gedachtegoed een wonderbaarlijk mengsel
was van hele liberale en hele conservatieve ideeën. Daardoor haalde
hij veel stemmen bij de VVD weg. Gerrit Zalm doet nu verwoede pogingen
om die kiezers terug te winnen, door van de VVD steeds meer een
conservatieve partij te maken. De uitbreiding van Europa, niet alleen
goed voor vrede en solidariteit, maar ook voor de economie, moest
plotseling maar niet meer doorgaan. Moslims zijn opeens, allemaal, een
bedreiging voor Nederland. Wat dat betreft is mevrouw Hirsi Ali daar
goed thuis. Ook zij scheert graag alle moslims over een kam. En als
klap op de vuurpijl: voor goed onderwijs hoeft opeens geen geld meer
te worden uitgetrokken, omdat alle prioriteit ligt bij méér politie.
Als het gaat om internationale kwesties als de aanstaande oorlog op
Irak of vrede in het Midden Oosten, dan vindt de VVD dat Nederland
daar zelf niet over hoeft na te denken omdat we hoe dan ook de
Amerikanen moeten volgen. Wat is daar nog liberaal aan? In een
krampachtige poging de voormalige LPF-kiezers duidelijk te maken dat
de VVD écht geen liberale partij meer is, stelde Zalm vrijdag zelfs in
het RTL-debat dat Nederland vol is. Want hoewel het aantal
asielzoekers in Nederland dankzij de maatregelen van Paars al
gehalveerd is, is het inspelen op angst voor buitenlanders blijkbaar
nog altijd dé manier om stemmen te werven.
Natuurlijk is er over al deze onderwerpen veel te zeggen, maar er is
één onderwerp dat bij lange na niet de aandacht krijgt die het
verdient en daar wil ik het nu over hebben. Als we willen dat mensen
zelf keuzes maken, moeten we ze ook de kennis geven om die keuzes
verstandig te maken. Daarom zijn onze drie speerpunten: kennis,
kennis, kennis.
3FM heeft de week van "de jaren 80". D66 heeft de week van het
onderwijs. Deze week zullen alle kandidaten op de lijst in het hele
land scholen, hogescholen, universiteiten en creches ingaan: om te
praten, te luisteren, les te geven en ja ook om schoonmaken. Waarom
deze nadruk op onderwijs? Omdat het uit moet zijn met problemen uit
den treure te benoemen zonder met echte oplossingen te komen. Politiek
is keuzes maken met name financiele keuzes. Als je dure straaljagers
koopt heb je minder geld voor leraren. Als je het kwartje van Kok wilt
teruggeven gaat het collegegeld omhoog.
Drie redenen waarom onderwijs de prioriteit moet worden van deze
verkiezingen. Ik wil daarbij iemand citeren die dit veel mooier kan
zeggen dan ik, de heer Van Agt: Ongedefineerd, ongericht. Het
verloopt, verwatert en verwordt tot eindeloos gebazel.
Normen en waarden
Balkenende wordt premier, ja?
Ik hoop van niet! Hij praat over normen en waarden. Maar waar blijven
ze. Het afgelopen jaar heeft Nederland met smart zitten wachten op
zijn uitwerking. Desgevraagd zegt de premier dat hij inventariseert.
Met andere woorden hij heeft geen visie en het debat heeft niets
opgeleverd. Ondertussen wordt er bezuinigd op onderwijs.
Als we de voorspellingen kloppen zijn er in 2010 voor iedere 2 benodigde leerkrachten slechts 1 voorradig. Leraren stappen massaal uit het onderwijs vanwege de werkdruk en slecht management. Het startsalaris is momenteel al beter dan eerder maar de werkdruk is te hoog. Schoolgebouwen zijn vaak slecht onderhouden en ook die taak komt er voor de onderwijzers of soms de ouders nog eens bij.
Het zal anders moeten. Ondanks de krappe financiële ruimte moeten de arbeidsvoorwaarden voor leraren verbeterd worden: een hoger salaris, betere werkomstandigheden, betere carrièremogelijkheden en meer eigen verantwoordelijkheden op kleinere scholen. Een onderwijzeres stelde zaterdag bij het Lagerhuis dat zij er niet in slaagt jongeren aan te spreken op hun wangedrag (met andere woorden normen en waarden) omdat ze geen tijd heeft, of nog erger omdat er helemaal geen leraar is. Redenen te meer om te investeren in onderwijs. Kortom meneer Balkenende, wie niet investeert in scholen, bezuinigt op normen en waarden en daar kan geen enkel debat nog verbetering in brengen.
Noodzaak voor investeringen in de kenniseconomie, zeker in tijden van
economische tegenslag
Het is ongeloolijk stom van dit kabinet om op het hoger onderwijs te
bezuinigen. D66 wil extra geld uittrekken voor het hoger onderwijs en
zeer zeker wetenschappelijk onderzoek. De hoogte van de collegegelden
moet worden bevroren. Er moet een herstructurering van de
studiefinanciering komen, zodat onderwijs ook echt toegankelijk
blijft. Voor iedereen. Niet elke universiteit of Hogeschool hoeft álle
vakken aan te bieden. Door meer specialisatie, zeker van technische
studies, kan veel geld gespaard worden en kunnen centers of excellence
ontwikkeld worden die kunnen concurreren met de wereldtop in plaat van
onze expertise te versnipperen in Nederland.
Ook moeten er meer mogelijkheden komen voor studenten om zichzelf te
ontwikkelen, in plaats van de benauwende studiebeursbeperkingen die
naar mijn mening eerder "studieproducten" aflevert dan studenten die
de tijd hebben gekregen om zich te ontwikkelen. Tijdens mijn eigen
studie heb ik demonstraties tegen Deetman georganiseerd. Bij
sollicitaties kijk ik naar nevenactiviteiten en niet alleen maar naar
cijfers. Maar studenten moeten daar wel de nodige tijd voor krijgen.
Het bedrijfsleven eist dat we een goed opgeleide samenleving krijgen.
En terecht. Juist in tijden van economische tegenstand is kennis het
wapen om de economie er weer bovenop te helpen. Investeren in het
onderwijs is ook investeren in kennis over andere culturen, en kennis
over onze cultuur. Dat het CDA en de VVD om het hardst riepen dat
buitenlanders moeten integreren, irriteert me met terugwerkende
kracht, enorm! Want genoeg geld uittrekken voor inburgeringcursussen
deden ze niet. En toen D66 eiste dat er een minister voor integratie
zou komen noemde het CDA bij monde van Balkenende (toen nog financieel
woordvoerder) het een minister voor spek en bonen. Nu blijkt hoe goed
het is dat we daar toen al mee begonnen zijn. Ook dat is investeren in
kennis. Ik wil dat we het niet alleen hebben over integreren, maar dat
we daar ook een onderbouwd beleid voor hebben.
Waar ik ook voor sta is dat onderwijs iets universeels moet zijn. Ik
respecteer de vrijheid van onderwijs en ben ook van mening dat je moet
kunnen kiezen voor de school die bij je past. Maar.als een school
mensen weigert op religieuze grondslag, of schooltijd misbruikt om een
religieus wereldbeeld te bevorderen boven andere denkbeelden dan kan
dat niet! Veel Nederlandse normen en waarden zijn vastgelegd in onze
grondwet, zoals het verbod op discriminatie. Dus niet vrouwen
discrimineren ten opzichte van mannen, niet homos discrimineren ten
opzichte van heteros. Als een school denkbeelden uitdraagt die daar
haaks op staan dan gaat wat D66 betreft de geldkraan dicht. En dan
denk ik niet alleen aan islamitische scholen.
Tot slot. Dames en heren. Als we mensen in de liberale traditie zelf
hun leven willen laten inrichten moeteen we ze wapenen met de
inzichten en kennis om verstandige beslissingen te nemen. Als we de
toekomst, uw toekomst, met opgeheven hoofd tegemoet willen zien zullen
we moeten investeren. Geen loze kreten -mijnheer Balkenende- over
normen en waarden, integratie of kale bezuinigingen uit visieloze
angst voor een economische depressie. Maar duidelijke politieke en
financiele keuzes maken: investeren in onderwijs, investeren in de
toekomst.
---