Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland (ASTRON)
P E R S B E R I C H T
Dwingeloo, 27 januari 2003
1,2 MILJOEN EURO VOOR BETROKKENHEID BEDRIJVEN IN ONDERZOEK
ASTRONOMISCHE INSTRUMENTATIE
De wetenschappelijke instituten ASTRON en SRON hebben ruim 1,2 miljoen
van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) ontvangen om het
bedrijfsleven in Noord-Nederland te betrekken bij hun gezamenlijke
ontwikkeling van instrumentatie voor nieuwe generaties
radiotelescopen. Met deze subsidie, afkomstig uit de Kompasmiddelen,
wordt de samenwerking met verschillende technische bedrijven in de
komende jaren verder uitgebouwd. Het gaat hier om de ontwikkelingen
van ASTRON voor de nieuwe radiotelescoop van een vierkante kilometer
(SKA) en het ALMA-project dat gebruik maakt van de faciliteiten van
SRON.
ASTRON-SKA
ASTRON staat aan de basis van een nieuw te ontwikkelen, hypermoderne
telescoop voor zeer gedetailleerde waarneming van signalen uit de
ruimte. Deze telescoop zal, mede door de sterk toenemende mate van
gevoeligheid voor objecten aan de rand van het heelal, de mysteries
rondom het ontstaan van melkwegstelsels en de gevolgen van de
'oerknal' verder helpen ontrafelen. Voor deze gevoeligheid is een
antenne van één vierkante kilometer - Square Kilometer Array (SKA) -
nodig. Dit enorme oppervlak maakt een antenne in traditionele
schotelvorm te omvangrijk en kostbaar. De oplossing daarvoor is phased
array antennetechnologie. De metalen schotels van de huidige antennes
worden hierbij 'vervangen' door platte ontvangsteenheden van een
vierkante meter. Om van een door ASTRON ontwikkeld laboratoriummodel
te komen tot één miljoen onderling communicerende, breedbandige
antenne-eenheden voor SKA is in de komende tien jaar een grootschalig
ontwikkelings- en industrialisatietraject nodig. Het project waarvoor
de subsidie is ontvangen, beoogt aan te tonen dat met know-how,
voortgekomen uit of te ontwikkelen voor SKA en
(sub)millimeterinstrumentatie, een technologieplatform is ontstaan
waarmee commerciële en industriële toepassingen mogelijk zijn. ASTRON
ontwikkelt daarom samen met de industrie een demonstratiemodel voor
een platte antenne die geschikt is voor satellietontvangst.
SRON en ALMA
SRON werkt samen met samen met diverse bedrijven om de productie van
ontvangers voor submillimeterstraling voor een deel te kunnen
uitbesteden. SRON behoort tot de wereldtop in het ontwerpen van
heterodyne ontvangers voor de kortste golflengte (rond 0,3 mm).
Heterodyne ontvangers opereren in het overgangsgebied tussen infrarood
licht en radiogolven. Ze maken gebruik van radio-ontvangsttechniek,
waarbij een supergeleidende tunneljunctie de elektromagnetische
straling omzet in een elektrisch signaal. Vanwege de supergeleide
juncties en de storende invloed van warme objecten moeten heterodyne
ontvangers in vloeibaar helium worden gekoeld. SRON bouwt daarom een
set heterodyne ontvangers voor de Herschel-satelliet die in 2007 wordt
gelanceerd.
De expertise van SRON wordt ook gebruikt door het ALMA-project dat met
steun van de Nederlandse Onderzoeksschool voor Astronomie (NOVA) een
heterodyne ontvanger ontwikkelt voor onderzoek vanaf het
aardoppervlak. Het project maakt een grote kans om heterodyne
ontvangers te mogen aanleveren voor de 72 ALMA-telescopen in Chili.
Bedrijven die gaan meewerken aan dit prestigieuze project verdienen
nationaal en international aanzien en moeten omgaan met de ongewoon
strenge eisen die astronomen en ruimteonderzoekers aan apparatuur
stellen. En bij het vervaardigen van grote aantallen van bepaalde
onderdelen, is het van belang dat de hoge kwaliteitseisen ook in
serieproductie kunnen worden gehaald.
Submillimetergolven zijn op aarde bijzonder moeilijk te ontvangen,
omdat de atmosfeer ze ernstig verstoort en absorbeert. Sommige
golflengtes in het submillimeter-gebied zijn wel vanaf het
aardoppervlak te detecteren, mits de telescopen op grote hoogte staan.
ESO (de Europese Zuidelijke Sterrenwacht) en het Amerikaanse NRAO gaan
hierin voorzien met het project ALMA (Atacama Large Millimeter Array),
een groot observatorium dat vanaf 2010 operationeel zal zijn op een
5000 meter hoge vlakte in de Chileense Atacama-woestijn.
---
Meer informatie:
ASTRON: Mark Bentum, bentum@astron.nl of Ronald Halfwerk,
(halfwerk@astron.nl), tel. 0521 595 100
SRON: Paul Wesselius, p.r.wesselius@sron.rug.nl, tel. 050 363 4038
Zie ook: www.astron.nl, www.skatelescope.org, www.sron.nl