Vrije Universiteit Amsterdam
Informatie voor de pers. Vrije Universiteit Amsterdam.
12/03/2003
---
Twee kranten, twee wegen naar een nieuwe identiteit
Wat doe je als krant als je je ideologische houvast langzaam maar
zeker kwijtraakt? Als een ideologisch ongebonden lezerspubliek en een
professionele ethiek je dwingen om je als krant anders te profileren?
Dat is het geval bij de "linkse" Volkskrant en de "christelijke"
Trouw. Sierk Ybema van de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de
VU onderzocht hoe de identiteitsverandering bij deze twee kranten in
zijn werk ging en in hoeverre redactieleden zich verbonden voelen met
hun krant. De organisatieantropoloog promoveert donderdag 20 maart op
het proefschrift De koers van de krant. Vertogen over identiteit bij
Trouw en de Volkskrant.
Ybema volgde het proces van identiteitsveranderingen bij de kranten en
leerde de relatie zien tussen nostalgie en de door hem bedachte term
postalgie. Organisaties worden doorgaans bevolkt door plannenmakende
leidinggevenden. Vanuit een zekere onvrede met de huidige gang van
zaken en een verlangen naar een betere toekomst streven zij naar
verandering. Dat is wat Ybema postalgie noemt. Het is de tegenhanger
van nostalgie, heimwee naar het verleden, waarmee medewerkers vaak
reageren op deze plannenmakerij. Zij vatten veranderingen vaak op als
kritiek op hun werkwijze, en reageren daarop door het verleden
enigszins te verheerlijken.
Postalgische plannenmakerij en nostalgisch verzet waren vooral
kenmerkend voor de Volkskrant, waar de hoofdredactie een verandering
van de koers van de krant voorstond. "Hoofdredacteur Pieter Broertjes
zette zijn veranderbeleid kracht bij door zich af te zetten tegen de
bijtend-betweterige Volkskrant van de jaren tachtig. Het moest anders,
minder vooringenomen, minder zuur, minder voorspelbaar", zegt Ybema.
"Het alternatief dat hij hier tegenoverstelde was echter te
populistisch en te weinig kritisch voor veel redactieleden die
aangaven dat de oude Volkskrant zo slecht nog niet was.
Bij Trouw ligt het net andersom. Het ideologische karakter van Trouw
is, net als bij de Volkskrant, een kracht en een zwakte tegelijk: de
krant kan zich onderscheiden met een bijzondere signatuur, maar die
signatuur kan de krant ook een negatief imago bij een deel van het
lezerspubliek bezorgen. Voortzetting van deze traditie (in vernieuwde
vorm) is hier het beleid, verandering van de koers het alternatief:
Trouw kiest voor een geleidelijke vernieuwing van de signatuur en
blijft haar traditie tot op zekere hoogte trouw. Door de verbreding en
vernieuwing van de traditie zou de krant zich, volgens de
hoofdredactie, positief kunnen profileren, terwijl binnen de redactie
ook de vrees leeft dat de krant hiermee het brave, christelijke imago
herbevestigt.
Ybema onderzocht ook of redactieleden zich verbonden voelen met hun
krant. Het blijkt dat zij ambivalent staan tegenover de kwaliteiten
van hun krant: "Redactieleden van Trouw en de Volkskrant bezien hun
krant met een mengeling van trots, twijfel en kritiek, zegt de
onderzoeker. "De Trouw-redacteur is ietwat onzeker en licht
verongelijkt over de miskenning van de kwaliteiten van de krant, omdat
de buitenwacht Trouw vaak nog blijft zien als een kleine, christelijke
krant. De Volkskrant-redacteur heeft vaak enigszins humeurige
zelfkritiek, een redactionele gewoonte die bewijst hoe hoog de lat
ligt."
Journalisten zijn niet gewend dat iemand ze zo op de huid zit, ze
kennen alleen de omgekeerde situatie, dat zij alles van anderen willen
weten. Hoe ging dat? "In het begin waren ze wat gesloten", zegt Ybema.
"Sommigen waren wat huiverig voor publiciteit. Dachten dat ik de vuile
was op de voorpagina van de concurrent zou ophangen. Zo de waard is,
vertrouwt hij zijn gasten, zal ik maar zeggen. Tegelijk was er grote
belangstelling voor het onderzoek en kreeg ik ook alle medewerking. Ze
weten wat het is om van anderen afhankelijk te zijn voor informatie.
Uiteindelijk heb ik dan ook het gebakkelei achter de gouden muur van
het journalistenbolwerk mogen optekenen en dat levert een aardig beeld
op van beide kranten."