Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen
toespraak
Directie:
voorlichting
Publicatiedatum:
17-04-2003
Status:
informatie
Speech door (demissionair) staatssecretaris C. H. J. Van Leeuwen, bij
het in ontvangst nemen van het eindrapport visitatiecommissie
actieplan cultuurbereik. Dit vindt plaats in het Koorenhuis te Den
Haag, op 15 april 2003 om 15.30 uur.
N.B.: Alleen het gesproken woord geldt
Dames en heren,
Ik dank u voor het Rapport. En m'n complimenten aan de muzikanten die
net op het podium stonden. Het levende bewijs dat het Actieplan in
Deventer prima is aangeslagen. Een ander Actieplan-project dat ik hier
wil noemen heet Semslinie Kunstlijn. De Semslinie is de historische
grens tussen Groningen en Drenthe en van oudsher inzet van politieke
strijd om het territorium tussen beide provincies. In het kader van
dit project werd deze grens omgevormd tot een verbindingslijn voor
hedendaagse kunstwerken. Grenslopers werden die kunstwerken voor de
gelegenheid genoemd: een lange rij van artistieke triomfbogen,
kunstige uitkijkposten, en andere objecten die afzonderlijk betekenis
geven aan het landschap. En gezamenlijk een hoofdrol spelen in de
herinrichting van deze ruimte.
Dames en heren,
Bestaande grenzen slechten. Scheidslijnen overbruggen. Nieuwe
dwarsverbanden aangaan tussen instellingen en gemeentes, provincies en
het Rijk. Om gezamenlijk met nieuwe programmering een breder publiek
te trekken. Dat was ook bij de start van het Actieplan Cultuurbereik -
het uitgangspunt. Mijn voorganger zei zo'n drie jaar geleden bij die
gelegenheid (ik citeer): 'Als we meer dynamiek willen, dan moeten we
om te beginnen de bestuurlijke hekjes en waarschuwingsborden weghalen.
En ik zou ook graag het non-interventieverdrag tussen het Rijk,
provincies en gemeenten ten grave dragen' (einde citaat). De heer Haks
heeft ons zojuist de belangrijkste conclusies van het visitatierapport
voorgelegd. Het lijkt me daarom aardig om te bekijken in hoeverre dit
ideaal inmiddels werkelijkheid is geworden.
Het rapport van de visitatiecommissie maakt de balans op van drie jaar
Actieplan Cultuurbereik. Vormgeving, woordkeus en inhoud tonen dat dit
diepgaande verslag nog geen oogstfeest is. Het is vooral de weerslag
van een vruchtbaar proces. Een proces waarin je ziet hoe verschillend
de gemeenten en provincies met elkaar samenwerken. Een proces waarin
je ziet hoe instellingen binnen de culturele sector en op andere
maatschappelijke terreinen elkaar steeds meer op zoeken. En een proces
waarin alle partijen met elkaar bekijken hoe je nieuwe programma's en
projecten aanbiedt voor een gevarieerde groep mensen. Maar we hebben
net tijdens de fantastische pauze-act gezien waar dit proces
uiteindelijk vooral toe leidt: om het genereren van vernieuwende,
verfrissende artistieke kwaliteit.
De energie is dus niet - zoals bij aanvang gevreesd werd - verloren
gegaan in de wrijvingswarmte van het 'Samsonite-circuit'. Maar er is
op bestuurlijk niveau wel keihard gewerkt. Want de nieuwe aanpak werkt
de ambtelijke en bestuurlijke samenwerking in de hand, volgens het
Rapport 'een onvermoed effect'. In veel gevallen hebben de provincies
hun regierol vergroot, bijvoorbeeld in de ontwikkeling van het lokale
cultuurbeleid.
Dat gaf veel kleinere gemeenten de kans zelfstandig aan het werk te
gaan. Zo kwam Soest met een eigen cultuurnota en profileerde zich met
het bibliotheekwezen en cultuureducatie.
Dit tot vreugde van een lokale beleidsmedewerker, die tegen de
visitatiecommissie verklaarde: 'In Soest zou niets gebeurt zijn zonder
actieplan.'
Ook de samenwerking met andere beleidsterreinen leidde door het
Actieplan vaak tot een nieuwe chemie. Een mooi voorbeeld hiervan is
een project in Enschede, waarbij een kunstenaar en een welzijnswerker
met een verbouwde SRV-wagen de wijk introkken om samen met
probleemjongeren aan de slag te gaan. Het project stak als volgt in
elkaar: de jongeren moesten hun lievelingsmuziek op een cd branden, en
daarbij ook aangeven waarom ze die muziek zo mooi vonden. Daarna
konden ze een kunstwerk van graffiti maken, met hun eigen cd's als
inzet. De kunstenaars hadden hiervoor een apparaat ontworpen waarmee
je een spoor van graffiti kon spuiten met muziek als motor. Dit
project leverde voor elke jongere een eigen afbeelding op, gevormd
naar hun muzieksmaak. En daarna volgde een gesprek met de kunstenaars
en locale politici. Het was waarschijnlijk voor het eerst dat deze
jongeren en de gemeente elkaar ontmoetten via cultuur. En niet via
jeugdzorg of justitie.
Prille allianties tussen onderwijs, welzijn en cultuurinstellingen.
Broze netwerken tussen kleinere gemeentes onderling. En nieuwe, verse
samenwerking binnen provincies. Dat is het zaaigoed in het provinciale
en gemeentelijke landschap waarvan het Rapport verslag doet. Het is
natuurlijk zaak al die dwarsverbanden te verstevigen en verder uit te
bouwen. Rinus Haks zei het al: het Actieplan is nu ongeveer op
vlieghoogte. Wil het echt vleugels krijgen, dan is doorgaan met het
Actieplan een voorwaarde. In de samenwerking met het Rijk zijn er
natuurlijk nog wel een aantal verbeterpunten. Want: de verhouding
tussen gemeente, provincie en het Rijk moet nog gelijkwaardiger
worden, luidt één van de conclusies in het Rapport. Dat lijkt me een
zinnig directief. Laten we bekijken hoe we dat kunnen bereiken.
Dankzij het Actieplan kon men flexibel inzetten op versterking van de programmering, investeren in jeugd en culturele diversiteit. En ook op het zichtbaar maken van cultureel vermogen en culturele planologie. Op veel plekken in het land heeft men bewust gekozen. Dat was de bedoeling. Keuzes maken, die motiveren en je daarmee actief profileren: daarmee dwing je als gemeente of provincie respect af. Maar de keuzemogelijkheden werden soms als totaalpakket zonder visie overgenomen. En ook wel eens gebruikt als windowdressing voor bestaand beleid. Als je dat doet dan geef je als lokale overheid een verkeerd signaal af. Niet je oren teveel laten hangen, maar volwassen partij geven: dat is de manier om serieus genomen te worden. Zo kunnen we als bondgenoten echt samen beleid maken, in de geest van het Actieplan.
Maar het Rijk moet ook introspectief durven zijn. De regels en
voorwaarden moeten eenvoudiger, het vertrouwen in de zelfstandigheid
groter, en de communicatie veel directer. Het Actieplan heeft ons
geleerd dat directe confrontatie tussen locale overheden en
instellingen bestuurlijk en artistiek het meeste oplevert. Diezelfde
matching is nodig om het landelijk cultuurbeleid af te stemmen op wat
er in de provincies gebeurt. Nota's, brieven en andere papieren
voorschriften zijn afstandelijke middelen om dit te bereiken. De
werkwijze van de visitatiecommissie - ons gezamenlijke instrument -
lijkt me een mooi voorbeeld. Het laat in woord en daad zien dat we
elkaar als partner uiterst serieus nemen.
Het Actieplan is ook inhoudelijk een wegwijzer voor het landelijk
beleid. De zoektocht naar nieuwe doelgroepen heeft zich - zo blijkt -
vooral gefocust op jongeren. En aan de sociale en culturele
infrastructuur in de wijken valt flink wat te repareren. De commissie
concludeert dat deze opgave vraagt om integrale beleidsontwikkeling,
waarbij terreinen als welzijn, cultuur, onderwijs, economische
ontwikkeling, toerisme en ruimtelijke ordening betrokken moeten
worden. Ook dat vraagt om een antwoord op landelijk niveau. In een
samenleving die per definitie in verandering is, moet je de bestaande
grenzen tussen cultuur en andere beleidsterreinen niet te statisch
opvatten. Cultuur kan mensen scherpen in belangrijke eigenschappen.
Eigenschappen die voorwaarde zijn voor een gekwalificeerde
beroepsbevolking in onze huidige kennissamenleving.
En eigenschappen die bijdragen aan een betere integratie van
verschillende mensen. Maar om die belofte waar te maken moet de
cultuursector allianties durven aangaan. Dat de Minister van Onderwijs
deze bijeenkomst afsluit met een pleidooi voor cultuureducatie lijkt
me daarom een mooi voorschot op de toekomst.
Dames en heren,
In het kunstproject Semslinie was grenslopers een codewoord voor
kunstwerken en kunstenaars. Maar in letterlijke zin moet u het
opvatten als een geuzennaam. Zes gemotiveerde commissieleden, hun
energieke voorzitter en een uiterst punctuele secretaris hebben als
ware grenslopers week in week uit, twee dagen per week, een half jaar
lang heel Nederland doorkruist. Visites afgelegd in 42 gemeentes en
dertig grote steden. Niet door alleen handjes te schudden met de
burgemeester maar door echt de wijken in te gaan, van buurthuis naar
stadhuis en van instelling naar buitenlocatie. Er is onder de vlag van
het Actieplan intensief gezaaid. En van dat proces heeft de commissie
ons op een fantastische manier deelgenoot gemaakt. Ik wil daarom
iedereen bedanken voor z'n inzet. Maar last but not least bedank ik
Rinus Haks, die als onvermoeibare grensloper zijn onschatbare diensten
opnieuw heeft bewezen.
Rinus: na deze monsterprestatie zouden we er zo langzamerhand wel van
uit mogen gaan dat het de laatste keer was dat we op je mochten
rekenen. Maar om eerlijk te zijn, dames en heren, kan ik u daar geen
enkele garantie voor geven.
Sterker nog: ik heb in de wandelgangen gehoord dat Rinus zich alweer
warm loopt voor een nieuwe zaak. En ik denk dat de titel van het
Actieplan Rapport 'Over jonge mensen en de dingen die gaan komen' ook
in dat opzicht voor zichzelf spreekt.
Ik dank u voor de aandacht.