Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

toespraak

Directie:
voorlichting

Publicatiedatum:
17-04-2003

Status:
informatie

Speech door (demissionair) staatssecretaris C. H. J. Van Leeuwen, bij het in ontvangst nemen van het eindrapport visitatiecommissie actieplan cultuurbereik. Dit vindt plaats in het Koorenhuis te Den Haag, op 15 april 2003 om 15.30 uur.

N.B.: Alleen het gesproken woord geldt

Dames en heren,

Ik dank u voor het Rapport. En m'n complimenten aan de muzikanten die net op het podium stonden. Het levende bewijs dat het Actieplan in Deventer prima is aangeslagen. Een ander Actieplan-project dat ik hier wil noemen heet Semslinie Kunstlijn. De Semslinie is de historische grens tussen Groningen en Drenthe en van oudsher inzet van politieke strijd om het territorium tussen beide provincies. In het kader van dit project werd deze grens omgevormd tot een verbindingslijn voor hedendaagse kunstwerken. Grenslopers werden die kunstwerken voor de gelegenheid genoemd: een lange rij van artistieke triomfbogen, kunstige uitkijkposten, en andere objecten die afzonderlijk betekenis geven aan het landschap. En gezamenlijk een hoofdrol spelen in de herinrichting van deze ruimte.

Dames en heren,

Bestaande grenzen slechten. Scheidslijnen overbruggen. Nieuwe dwarsverbanden aangaan tussen instellingen en gemeentes, provincies en het Rijk. Om gezamenlijk met nieuwe programmering een breder publiek te trekken. Dat was ook bij de start van het Actieplan Cultuurbereik - het uitgangspunt. Mijn voorganger zei zo'n drie jaar geleden bij die gelegenheid (ik citeer): 'Als we meer dynamiek willen, dan moeten we om te beginnen de bestuurlijke hekjes en waarschuwingsborden weghalen.

En ik zou ook graag het non-interventieverdrag tussen het Rijk, provincies en gemeenten ten grave dragen' (einde citaat). De heer Haks heeft ons zojuist de belangrijkste conclusies van het visitatierapport voorgelegd. Het lijkt me daarom aardig om te bekijken in hoeverre dit ideaal inmiddels werkelijkheid is geworden.

Het rapport van de visitatiecommissie maakt de balans op van drie jaar Actieplan Cultuurbereik. Vormgeving, woordkeus en inhoud tonen dat dit diepgaande verslag nog geen oogstfeest is. Het is vooral de weerslag van een vruchtbaar proces. Een proces waarin je ziet hoe verschillend de gemeenten en provincies met elkaar samenwerken. Een proces waarin je ziet hoe instellingen binnen de culturele sector en op andere maatschappelijke terreinen elkaar steeds meer op zoeken. En een proces waarin alle partijen met elkaar bekijken hoe je nieuwe programma's en projecten aanbiedt voor een gevarieerde groep mensen. Maar we hebben net tijdens de fantastische pauze-act gezien waar dit proces uiteindelijk vooral toe leidt: om het genereren van vernieuwende, verfrissende artistieke kwaliteit.

De energie is dus niet - zoals bij aanvang gevreesd werd - verloren gegaan in de wrijvingswarmte van het 'Samsonite-circuit'. Maar er is op bestuurlijk niveau wel keihard gewerkt. Want de nieuwe aanpak werkt de ambtelijke en bestuurlijke samenwerking in de hand, volgens het Rapport 'een onvermoed effect'. In veel gevallen hebben de provincies hun regierol vergroot, bijvoorbeeld in de ontwikkeling van het lokale cultuurbeleid.
Dat gaf veel kleinere gemeenten de kans zelfstandig aan het werk te gaan. Zo kwam Soest met een eigen cultuurnota en profileerde zich met het bibliotheekwezen en cultuureducatie.
Dit tot vreugde van een lokale beleidsmedewerker, die tegen de visitatiecommissie verklaarde: 'In Soest zou niets gebeurt zijn zonder actieplan.'

Ook de samenwerking met andere beleidsterreinen leidde door het Actieplan vaak tot een nieuwe chemie. Een mooi voorbeeld hiervan is een project in Enschede, waarbij een kunstenaar en een welzijnswerker met een verbouwde SRV-wagen de wijk introkken om samen met probleemjongeren aan de slag te gaan. Het project stak als volgt in elkaar: de jongeren moesten hun lievelingsmuziek op een cd branden, en daarbij ook aangeven waarom ze die muziek zo mooi vonden. Daarna konden ze een kunstwerk van graffiti maken, met hun eigen cd's als inzet. De kunstenaars hadden hiervoor een apparaat ontworpen waarmee je een spoor van graffiti kon spuiten met muziek als motor. Dit project leverde voor elke jongere een eigen afbeelding op, gevormd naar hun muzieksmaak. En daarna volgde een gesprek met de kunstenaars en locale politici. Het was waarschijnlijk voor het eerst dat deze jongeren en de gemeente elkaar ontmoetten via cultuur. En niet via jeugdzorg of justitie.

Prille allianties tussen onderwijs, welzijn en cultuurinstellingen. Broze netwerken tussen kleinere gemeentes onderling. En nieuwe, verse samenwerking binnen provincies. Dat is het zaaigoed in het provinciale en gemeentelijke landschap waarvan het Rapport verslag doet. Het is natuurlijk zaak al die dwarsverbanden te verstevigen en verder uit te bouwen. Rinus Haks zei het al: het Actieplan is nu ongeveer op vlieghoogte. Wil het echt vleugels krijgen, dan is doorgaan met het Actieplan een voorwaarde. In de samenwerking met het Rijk zijn er natuurlijk nog wel een aantal verbeterpunten. Want: de verhouding tussen gemeente, provincie en het Rijk moet nog gelijkwaardiger worden, luidt één van de conclusies in het Rapport. Dat lijkt me een zinnig directief. Laten we bekijken hoe we dat kunnen bereiken.

Dankzij het Actieplan kon men flexibel inzetten op versterking van de programmering, investeren in jeugd en culturele diversiteit. En ook op het zichtbaar maken van cultureel vermogen en culturele planologie. Op veel plekken in het land heeft men bewust gekozen. Dat was de bedoeling. Keuzes maken, die motiveren en je daarmee actief profileren: daarmee dwing je als gemeente of provincie respect af. Maar de keuzemogelijkheden werden soms als totaalpakket zonder visie overgenomen. En ook wel eens gebruikt als windowdressing voor bestaand beleid. Als je dat doet dan geef je als lokale overheid een verkeerd signaal af. Niet je oren teveel laten hangen, maar volwassen partij geven: dat is de manier om serieus genomen te worden. Zo kunnen we als bondgenoten echt samen beleid maken, in de geest van het Actieplan.

Maar het Rijk moet ook introspectief durven zijn. De regels en voorwaarden moeten eenvoudiger, het vertrouwen in de zelfstandigheid groter, en de communicatie veel directer. Het Actieplan heeft ons geleerd dat directe confrontatie tussen locale overheden en instellingen bestuurlijk en artistiek het meeste oplevert. Diezelfde matching is nodig om het landelijk cultuurbeleid af te stemmen op wat er in de provincies gebeurt. Nota's, brieven en andere papieren voorschriften zijn afstandelijke middelen om dit te bereiken. De werkwijze van de visitatiecommissie - ons gezamenlijke instrument - lijkt me een mooi voorbeeld. Het laat in woord en daad zien dat we elkaar als partner uiterst serieus nemen.

Het Actieplan is ook inhoudelijk een wegwijzer voor het landelijk beleid. De zoektocht naar nieuwe doelgroepen heeft zich - zo blijkt - vooral gefocust op jongeren. En aan de sociale en culturele infrastructuur in de wijken valt flink wat te repareren. De commissie concludeert dat deze opgave vraagt om integrale beleidsontwikkeling, waarbij terreinen als welzijn, cultuur, onderwijs, economische ontwikkeling, toerisme en ruimtelijke ordening betrokken moeten worden. Ook dat vraagt om een antwoord op landelijk niveau. In een samenleving die per definitie in verandering is, moet je de bestaande grenzen tussen cultuur en andere beleidsterreinen niet te statisch opvatten. Cultuur kan mensen scherpen in belangrijke eigenschappen. Eigenschappen die voorwaarde zijn voor een gekwalificeerde beroepsbevolking in onze huidige kennissamenleving. En eigenschappen die bijdragen aan een betere integratie van verschillende mensen. Maar om die belofte waar te maken moet de cultuursector allianties durven aangaan. Dat de Minister van Onderwijs deze bijeenkomst afsluit met een pleidooi voor cultuureducatie lijkt me daarom een mooi voorschot op de toekomst.

Dames en heren,

In het kunstproject Semslinie was grenslopers een codewoord voor kunstwerken en kunstenaars. Maar in letterlijke zin moet u het opvatten als een geuzennaam. Zes gemotiveerde commissieleden, hun energieke voorzitter en een uiterst punctuele secretaris hebben als ware grenslopers week in week uit, twee dagen per week, een half jaar lang heel Nederland doorkruist. Visites afgelegd in 42 gemeentes en dertig grote steden. Niet door alleen handjes te schudden met de burgemeester maar door echt de wijken in te gaan, van buurthuis naar stadhuis en van instelling naar buitenlocatie. Er is onder de vlag van het Actieplan intensief gezaaid. En van dat proces heeft de commissie ons op een fantastische manier deelgenoot gemaakt. Ik wil daarom iedereen bedanken voor z'n inzet. Maar last but not least bedank ik Rinus Haks, die als onvermoeibare grensloper zijn onschatbare diensten opnieuw heeft bewezen.

Rinus: na deze monsterprestatie zouden we er zo langzamerhand wel van uit mogen gaan dat het de laatste keer was dat we op je mochten rekenen. Maar om eerlijk te zijn, dames en heren, kan ik u daar geen enkele garantie voor geven.
Sterker nog: ik heb in de wandelgangen gehoord dat Rinus zich alweer warm loopt voor een nieuwe zaak. En ik denk dat de titel van het Actieplan Rapport 'Over jonge mensen en de dingen die gaan komen' ook in dat opzicht voor zichzelf spreekt.
Ik dank u voor de aandacht.