UNIVERSITEIT TWENTE


Twentse hoogleraar Intercultureel Bestuur over minderhedenbeleid:

Voortdurende roep om aanpassing werkt averechts

Het is geen toeval dat Nederland juist nu te maken krijgt met nieuwe bewegingen zoals de Arabisch-Europese Liga van Abou Jajah. Het integratiedebat heeft de laatste jaren een verharding ondergaan. En de voortdurende roep om aanpassing die het debat kenmerkt, blijkt nu averechts te werken. Dat zegt dr. Erik Snel bij zijn aantreden, op donderdag 15 mei, als bijzonder hoogleraar Intercultureel Bestuur aan de Universiteit Twente.

'Nederland is vol' en 'De islam is een achterlijke cultuur'. Migranten, met name uit Moslimlanden, zijn gediend met assimilatie of 'inwijding in de moderniteit'. Zoals mag blijken uit de uitspraken van zowel politici (Fortuyn, Hirsi Ali) als wetenschappers (Scheffer, Van der Zwan, Schnabel), is de wijze waarop we in Nederland over integratie spreken de afgelopen jaren ingrijpend veranderd, aldus de Twentse hoogleraar Erik Snel. Niet alleen is het integratiedebat harder geworden, het wordt ook steeds meer in culturele termen gevoerd. Het gaat niet meer primair om de achtergestelde positie van minderheden en migranten in de Nederlandse samenleving, maar om de vermeende kloof tussen culturen die als een bedreiging voor de maatschappelijke cohesie wordt opgevat.

Eenzijdig
Volgens Snel berust het nieuwe denken over Nederland en haar migranten in termen van onverenigbare culturen echter op een misvatting. Hij bekritiseert het idee van botsende culturen in Nederland op drie punten. In de eerste plaats neigen mensen die dit betogen ertoe een eenzijdig en daardoor onvolledig beeld te schetsen van het gedrag en de achterliggende culturele opvattingen van migranten. Dit beeld wordt bepaald door de meest traditionelen onder de naar Nederland gekomen migranten en niet door hen die er wel in zijn geslaagd een positie in de Nederlandse samenleving op te bouwen. We zien wel Turkse en Marokkaanse WAO'ers of bijstandsgerechtigden, maar geen werkende Surinaamse vrouwen of de vele Turkse en Marokkaanse studenten.

Onoverbrugbaar?
In de tweede plaats berust het idee van botsende culturen theoretisch gezien op een verkeerd cultuurbegrip. Het idee van een onoverbrugbare kloof tussen culturen, de Nederlandse of westerse cultuur tegenover de Islamitische, is gebaseerd op een gereïficeerde opvatting van cultuur. Migranten zouden gevangen zijn in hun culturele traditie en dat belemmert hun integratie in de Nederlandse samenleving. Snel wijst op de tekortkomingen van deze culturalistische denkwijze. Cultuur is geen vaststaand ding dat het gedrag van mensen van buitenaf bepaalt of dat hen in hun gedrag belemmert, maar iets dat door menselijk gedrag voortdurend wordt gereproduceerd. Over de uitkomsten van dit proces - culturele divergentie of een geleidelijk proces waarbij verschillende bevolkingsgroepen in de samenleving naar elkaar toegroeien en uiteindelijk culturele vermenging optreedt - kan op voorhand niets worden gezegd.

Spanningen
In de derde plaats heeft de hedendaagse roep om aanpassing gemakkelijk onbedoelde effecten Zo blijkt dat de Amerikaanse assimilatiepolitiek uiteindelijk resulteerde in een versterking van het etnisch bewustzijn en de opkomst van etnisch getinte sociale bewegingen. Eveneens in de Verenigde Staten is duidelijk geworden dat te veel nadruk leggen op assimilatie gemakkelijk tot spanningen leidt.
Die spanningen kunnen een politieke lading hebben, en zich bijvoorbeeld binnen migrantengemeenschappen voordoen tussen degenen die zich wel willen aanpassen én degenen die dat niet willen. Het effect is dan vaak dat juist de radicalen de overhand krijgen en degenen die tot aanpassing bereid zijn gemarginaliseerd raken, dus precies het tegendeel van wat men wilde bereiken. Maar daarnaast kunnen er ook psychologisch, op het niveau van het individu, grote spanningen ontstaan als migranten te sterk onder druk worden gezet om zich aan te passen. Ook dan betekent het oproepen van gevoelens van vervreemding dat migranten in een zeer moeilijke positie komen te verkeren. Enerzijds immers hebben ze door hier te komen afstand genomen van hun oude samenleving, maar anderzijds voelen ze zich in hun nieuwe samenleving niet geaccepteerd. En dàt terwijl het integratiebeleid er toch uiteindelijk op gericht zou moeten zijn dat migranten zich thuis voelen in hun nieuwe samenleving, aldus de Twentse hoogleraar Intercultureel Bestuur.

Noot voor de pers:
De rede van prof. dr. E. Snel, getiteld 'De vermeende kloof tussen culturen' is aan te vragen bij mw. F. Robers, 053-489 4852 (15 mei na 16.00 u. ook beschikbaar op
www.utwente.nl/nieuws/wetenschapsnieuws).
Contactpersoon Bureau Communicatie: drs. B. Meijering, 053-489 4385, e-mail: b.meijering@utwente.nl


08 mei 03 15:13