UNIVERSITEIT TWENTE
Twentse hoogleraar Intercultureel Bestuur over minderhedenbeleid:
Voortdurende roep om aanpassing werkt averechts
Het is geen toeval dat Nederland juist nu te maken krijgt met nieuwe
bewegingen zoals de Arabisch-Europese Liga van Abou Jajah. Het
integratiedebat heeft de laatste jaren een verharding ondergaan. En de
voortdurende roep om aanpassing die het debat kenmerkt, blijkt nu
averechts te werken. Dat zegt dr. Erik Snel bij zijn aantreden, op
donderdag 15 mei, als bijzonder hoogleraar Intercultureel Bestuur aan
de Universiteit Twente.
'Nederland is vol' en 'De islam is een achterlijke cultuur'.
Migranten, met name uit Moslimlanden, zijn gediend met assimilatie of
'inwijding in de moderniteit'. Zoals mag blijken uit de uitspraken van
zowel politici (Fortuyn, Hirsi Ali) als wetenschappers (Scheffer, Van
der Zwan, Schnabel), is de wijze waarop we in Nederland over
integratie spreken de afgelopen jaren ingrijpend veranderd, aldus de
Twentse hoogleraar Erik Snel. Niet alleen is het integratiedebat
harder geworden, het wordt ook steeds meer in culturele termen
gevoerd. Het gaat niet meer primair om de achtergestelde positie van
minderheden en migranten in de Nederlandse samenleving, maar om de
vermeende kloof tussen culturen die als een bedreiging voor de
maatschappelijke cohesie wordt opgevat.
Eenzijdig
Volgens Snel berust het nieuwe denken over Nederland en haar migranten
in termen van onverenigbare culturen echter op een misvatting. Hij
bekritiseert het idee van botsende culturen in Nederland op drie
punten. In de eerste plaats neigen mensen die dit betogen ertoe een
eenzijdig en daardoor onvolledig beeld te schetsen van het gedrag en
de achterliggende culturele opvattingen van migranten. Dit beeld wordt
bepaald door de meest traditionelen onder de naar Nederland gekomen
migranten en niet door hen die er wel in zijn geslaagd een positie in
de Nederlandse samenleving op te bouwen. We zien wel Turkse en
Marokkaanse WAO'ers of bijstandsgerechtigden, maar geen werkende
Surinaamse vrouwen of de vele Turkse en Marokkaanse studenten.
Onoverbrugbaar?
In de tweede plaats berust het idee van botsende culturen theoretisch
gezien op een verkeerd cultuurbegrip. Het idee van een onoverbrugbare
kloof tussen culturen, de Nederlandse of westerse cultuur tegenover de
Islamitische, is gebaseerd op een gereïficeerde opvatting van cultuur.
Migranten zouden gevangen zijn in hun culturele traditie en dat
belemmert hun integratie in de Nederlandse samenleving. Snel wijst op
de tekortkomingen van deze culturalistische denkwijze. Cultuur is geen
vaststaand ding dat het gedrag van mensen van buitenaf bepaalt of dat
hen in hun gedrag belemmert, maar iets dat door menselijk gedrag
voortdurend wordt gereproduceerd. Over de uitkomsten van dit proces -
culturele divergentie of een geleidelijk proces waarbij verschillende
bevolkingsgroepen in de samenleving naar elkaar toegroeien en
uiteindelijk culturele vermenging optreedt - kan op voorhand niets
worden gezegd.
Spanningen
In de derde plaats heeft de hedendaagse roep om aanpassing gemakkelijk
onbedoelde effecten Zo blijkt dat de Amerikaanse assimilatiepolitiek
uiteindelijk resulteerde in een versterking van het etnisch bewustzijn
en de opkomst van etnisch getinte sociale bewegingen. Eveneens in de
Verenigde Staten is duidelijk geworden dat te veel nadruk leggen op
assimilatie gemakkelijk tot spanningen leidt.
Die spanningen kunnen een politieke lading hebben, en zich
bijvoorbeeld binnen migrantengemeenschappen voordoen tussen degenen
die zich wel willen aanpassen én degenen die dat niet willen. Het
effect is dan vaak dat juist de radicalen de overhand krijgen en
degenen die tot aanpassing bereid zijn gemarginaliseerd raken, dus
precies het tegendeel van wat men wilde bereiken.
Maar daarnaast kunnen er ook psychologisch, op het niveau van het
individu, grote spanningen ontstaan als migranten te sterk onder druk
worden gezet om zich aan te passen. Ook dan betekent het oproepen van
gevoelens van vervreemding dat migranten in een zeer moeilijke positie
komen te verkeren. Enerzijds immers hebben ze door hier te komen
afstand genomen van hun oude samenleving, maar anderzijds voelen ze
zich in hun nieuwe samenleving niet geaccepteerd. En dàt terwijl het
integratiebeleid er toch uiteindelijk op gericht zou moeten zijn dat
migranten zich thuis voelen in hun nieuwe samenleving, aldus de
Twentse hoogleraar Intercultureel Bestuur.
Noot voor de pers:
De rede van prof. dr. E. Snel, getiteld 'De vermeende kloof tussen
culturen' is aan te vragen bij mw. F. Robers, 053-489 4852 (15 mei na
16.00 u. ook beschikbaar op
www.utwente.nl/nieuws/wetenschapsnieuws).
Contactpersoon Bureau Communicatie: drs. B. Meijering, 053-489 4385,
e-mail: b.meijering@utwente.nl
08 mei 03 15:13