D66

Toelichting Tweede Kamerfractie Hoofdlijnenakkoord

Democraten 66

Boris Dittrich

16-05-2003 - De Tweede Kamerfractie heeft een toelichting geschreven op het hoofdlijnenakkoord, waarin wordt aangegeven wat de inbreng van D66 op hoofdlijnen in het akkoord is.

Democraten, belangstellenden,

Vandaag heeft de fractie van D66 een hoofdlijnen akkoord gesloten met de fracties van het CDA en de VVD onder het motto:

Meedoen
Meer werk
Minder regels


· Meedoen slaat op de wens dat iedereen in de samenleving de kans krijgt om erbij te horen en zijn stem te laten horen.
· Meer werk wijst op de absolute noodzaak om meer banen te creëren en mensen te stimuleren aan het werk te gaan. Dat heeft onze economie hard nodig.

· Minder regels verwijst naar de ambitie van dit kabinet om de administratieve lasten voor mensen en ondernemingen terug te dringen. Ook de verstikkende bureaucratie wordt aangepakt.

Het hoofdlijnen akkoord is geen dikke telefoongids geworden maar een document van slechts 14 paginas (exclusief de bijlagen). In het akkoord staan de afspraken tussen de drie fracties beschreven. De fractie van D66 is verder vrij om in de Tweede Kamer de voorstellen van het kabinet dualistisch te benaderen. Dat betekent dat D66 de komende jaren het eigen gezicht zal kunnen laten zien.

Kernelementen van het akkoord zijn: meer aandacht voor onderwijs en de kenniseconomie, versterking van de Nederlandse democratie door wijziging van het kieststelsel en invoering van een rechtstreeks gekozen burgemeester, versterking van de Nederlandse economie en bevordering van de arbeidsparticipatie en aandacht voor veiligheid. Daarnaast is er mede dankzij D66 ook weer sprake van een positieve grondhouding tegenover Europa, aandacht voor internationale solidariteit en ruimte voor natuur en milieu.

Hieronder worden enkele spraakmakende onderwerpen behandeld, waarbij wij proberen aan te geven waar we tevreden mee zijn, maar ook waar pijn-punten zitten. Behalve de vier verkiezingsthemas (Onderwijs/kenniseconomie, natuur en milieu, bestuurlijke vernieuwing, Europa), ook aandacht voor asiel.

Onderwijs en de Kenniseconomie
Voor de periode 2004 tot en met 2007 heeft D66 800 miljoen euro extra voor onderwijs en kennis in de wacht gesleept:

- 700 miljoen hiervan mag gebruikt worden voor extra investeringen in hoger onderwijs en onderzoek, beroepsonderwijs, bestrijden van het leraren tekort, medische opleidingen en beta-studies.
- 100 miljoen gaat naar het bevorderen van innovatie en onderzoek in het bedrijfsleven omdat Nederland hier heel erg achterloopt. Van de 800 miljoen euro blijft netto 700 miljoen over omdat het budget voor allerlei achterstandsregelingen in het basisonderwijs wordt gebundeld waardoor er 100 miljoen op bespaard wordt. Dat betreft vooral bureaucratie: het geld gaat rechtstreeks naar de scholen, in één vrij inzetbaar budget; veel gemeentelijke tussenbureaucratie verdwijnt.
Helaas kon de oplossing van de problemen in de Voorjaarsnota 2003 nog niet geheel buiten het onderwijs worden geregeld. Het betreft de resterende problemen van het kabinet Balkenende-I. In de Voorjaarsnota is een prijsbijstelling opgenomen die ook het onderwijs treft. Op aandringen van D66 is deze korting verminderd tot 90 miljoen. Afgesproken is dat het Onderwijs in de nieuwe kabinetsperiode 2004-2007 gevrijwaard blijft van dergelijke kortingen (bij prijsbijstellingen, efficiencyoperaties, bureacratiekortingen enzovoorts blijft het onderwijs buiten schot!). Al met al kan in het onderwijs opgelucht worden ademgehaald: eindelijk kan een overtuigend begin worden gemaakt met investeringen in de grondstof van economie en samenleving: kennis.

Er wordt op initiatief van D66 een Innovatie Platform opgericht dat in samenwerking met het bedrijfsleven een strategie gaat uitwerken voor de Kenniseconomie. Vanuit de wetenschappelijke wereld is hier al positief op gereageerd.

In een tijd waarin ongeveer 15 miljard moet worden bezuinigd is een netto intensivering van 700 miljoen voor onderwijs en kenniseconomie een fors bedrag. Toegegeven, minder dan de 2,5 miljard waar D66 voor de kenniseconomie (waaronder onderwijs) in de verkiezingen voor heeft gepleit. Echter, toen rekende men op maar 6,5 miljard aan bezuinigingen. Nadien zijn er forse tegenvallers in de economie en de uitgaven opgedoken waardoor meer dan het dubbele moet worden bezuinigd. Onderwijs en Kennis heeft bij de uitgaven van dit kabinet het grootste accent gekregen. Daar hebben wij hard voor gevochten en zonder D66 was dat niet gebeurd.

Het enige echte compromis in de onderwijsparagraaf betreft de acceptatieplicht van bijzondere scholen. Natuurlijk is het een hele verbetering dat van scholen mag worden gevraagd om kinderen te accepteren die de grondslag van de school respecteren en om daar met gemeenten afspraken over te maken. Wij hadden echter liever een harde acceptatieplicht gezien.

Natuur en Milieu
In de verkiezingscampagne had D66 ingezet op 300 miljoen euro. Het kabinet trekt 250 miljoen extra voor Natuurbeleid uit. Dit gaat naar de ecologische hoofdstructuur (waaronder particulier en agrarisch natuurbeheer) en de reconstructie van de varkenshouderij dezelfde doelstellingen als in het D66-programma. Daarnaast komt er voor bijna een half miljard euro aan verdere vergroening van het belastingstelsel.

Borssele
D66 is tegen kernenergie en wilde dat de kerncentrale in Borssele zo snel mogelijk dicht gaat. Dat kost vreselijk veel geld. Omdat wij niet verder op de sociale zekerheid willen bezuinigen of in de gezondheidszorg hebben we met CDA en VVD afgesproken dat de kerncentrale in Borssele over 10 jaar sluit, eind 2013, wanneer de technische ontwerplevensduur verstreken is. Er wordt wel afgezien van modificatie van de centrale, waardoor deze mogelijk nog eens 10 jaar langer had meegekund.

Waddenzee
Er mag niet geboord worden in de Waddenzee. In het verleden zijn concessies verleend voor zgn. schuin boren. Daar is ook in geïnvesteerd door de industrie. Toch zal het nieuwe kabinet streven naar een nieuw moratorium ook op schuin boren- van opnieuw 10 jaar. Het huidige moratorium loopt in 2005 af. D66 zal er op toezien dat de regering serieus werk gaat maken van een nieuw moratorium. In de Biesbosch zal niet naar olie worden geboord, zo is nu hard vastgelegd.

Bestuurlijke vernieuwing
Er komt een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester met eigen bevoegdheden!
Binnen 12 maanden moet het kabinet een wetvoorstel presenteren. En binnen deze kabinetsperiode moet het wetvoorstel ingevoerd zijn. Dat betekent dat binnen 4 jaar in alle gemeenten de bevolking haar eigen burgemeester kan kiezen.

D66 heeft bereikt dat er een districtenstelsel zal worden ingevoerd. Ook hier moet het kabinet binnen 12 maanden een wetvoorstel presenteren dat binnen deze kabinetsperiode moet zijn ingevoerd. Dat betekent dat bij de volgende Tweede Kamer verkiezingen over 4 jaar er een ander kiessysteem is. Kandidaten zullen zich in districten aan de kiezers kunnen presenteren. Daardoor komen zij uit de anonimiteit naar voren. De gekozen volksvertegenwoordigers zullen dichter bij de burger staan.

Onderleiding van de minister president gaat een regiegroep een grondig onderzoek doen naar de voors- en tegens van een rechtstreeks gekozen minister president. Het kabinet zal een beredeneerd verslag vergezeld van concrete voorstellen aan de Tweede Kamer presenteren.

D66 heeft het niet voor elkaar gekregen dat er een collectief wetgevingsreferendum komt. Wel wordt de intrekking van de tijdelijke referendumwet ongedaan gemaakt. Dat betekent dat deze doorloopt tot 2005. Gemeenten blijven het recht houden op lokaal niveau referenda te organiseren.

Sociaal-economisch beleid, gezondheidszorg.
Terwijl Nederland de afgelopen twee jaar niet of nauwelijks werd geregeerd, is de economie totaal omgeslagen. De groei sloeg om in een krimpende economie, de werkloosheid stijgt in ongekend tempo, meevallers werden fikse tegenvallers en het overschot op de rijksbegroting is inmiddels veranderd in een fiks tekort. Ondertussen heeft Nederland te lang op de oude voet doorgeleefd, zich niet snel genoeg aangepast aan de verslechterde situatie. En waar ons land het jarenlang beter deed dan de ons omringende landen, doen we het nu slechter.
In die situatie moet een verandering komen. Door het tekort te verminderen (maar zonder daar een obsessie van te maken: het hoofdlijnenakkoord komt uit op een half procent financieringstekort in 2007), door de lasten te verlagen (om de economie en de koopkracht te ondersteunen), en door te zorgen voor verbeteringen op de arbeidsmarkt en in de internationale concurrentiepositie. Vooruitschuiven kan (door hoger tekort, hogere belastingen of andere vormen van pappen en nathouden), maar daarmee worden de problemen niet opgelost en ontstaat bovendien geen ruimte voor de hoge kosten die de vergrijzing binnen een jaar of zes gaat vragen.
Het hoofdlijnenakkoord bevat een pakket dat ondanks de forse bezuinigingen van 13 miljard- geen schade levert aan de economische groei en zelfs tot extra banen leidt.
Maar het is een zwaar beleid in een moeilijke situatie. De enorme problemen vragen ingrijpende stappen. De koopkracht kan de komende jaren vaak niet worden gegarandeerd niet alleen door het overheidsbeleid trouwens, ook door de hogere pensioenpremies en de explosief stijgende ziektekostenpremies. Dat laatste betekent overigens wel méér zorg dus minder wachtlijsten- maar de kostenstijging is onbeheersbaar.
D66 wil voor deze situatie een moeilijke verantwoordelijkheid niet uit de weg gaan. Binnen sociale grenzen en gericht op herstel van de economie, de werkgelegenheid en perspectief voor een hoogwaardige kenniseconomie.

Belangrijke maatregelen uit het akkoord zijn

- Verbetering van de werking van de sociale zekerheid. Een stevige aanpak in de WAO, waardoor een eind komt aan de almaar oplopende instroom in de arbeidsongeschiktheid, ook door mensen die eigenlijk gewoon aan het werk zouden moeten blijven. Er komt geen referte-eis in de WAO (zoals de VVD voorstelde), maar wel een herkeuring voor de jongere generatie. Beperking ook van de instroom in de werkloosheidswet, maar de duur van de WW-uitkeringen blijft ongemoeid.
- Ambtenarensalarissen en uitkeringen blijven in eerste instantie één procent per jaar achter op de ramingen van de loonontwikkeling in de marktsector. Maar het sociaal-economisch beleid leidt tot loonmatiging (meer arbeidsaanbod), waardoor het verschil terugloopt tot 0,4 procent per jaar. Dat kan verder teruglopen als de lonen in de marktsector verder worden gematigd, waartoe het kabinet een dringend appel doet op vakbonden en werkgeversorganisaties. Uiteindelijk kunnen lonen, ambtenarensalarissen en uitkeringen dan toch gelijk oplopen. In de huidige situatie zou het onverantwoord zijn om op voorhand de markt-lonen te volgen, ook als deze zich te hoog zouden (blijven) ontwikkelen.

- Grote besparingen worden gerealiseerd door meer efficiency en minder bureaucratie bij de overheid, maar ook in de zorg, bij semi-overheidsinstellingen, zbos enzovoorts. Twee ministers houden zich bezig met het terugdringen van overbodige regels en beleid, en van overhead. Minder formulieren, kantoren en overhead, minder benen onder het bureau.

- De fiscale aftrek voor vut en pre-pensioen wordt (met een overgangsregeling) afgeschaft. Het is nodig dat meer mensen langer op de arbeidsmarkt blijven. Om zo de vergrijzing te kunnen betalen, en om langer gebruik te kunnen maken van de kennis en ervaring van ouderen op de arbeidsmarkt. D66 heeft al in 1984 voorgesteld om de VUT af te schaffen.

- Er komt een levensloopregeling, waarin mensen geld en vrije tijd kunnen sparen om tijdens het werkzame leven werk en andere taken (zorgtaken, sabbatical, deeltijdpensionering en dergelijke) beter te spreiden of te combineren. Een logisch vervolg op de in de afgelopen jaren door Annelies Verstand geintroduceerde zorg-regelingen.
- De hypotheekrente-aftrek wordt geperkt voor mensen die bij verkoop van hun eigen huis winst hebben gerealiseerd. De belastingdienst gaat er voortaan vanuit dat die winst weer in een nieuwe woning wordt gestoken. Voor fiscaal gunstig beleggen of de aanschaf van luxe-goederen is de hypotheekrente nooit bedoeld geweest.
- Er worden maatregelen genomen om de ergerlijke zelfverrijking aan de top van grote ondernemingen aan te pakken.

- In de gezondheidszorg stijgen de kosten explosief, vooral omdat de oude budgetplafonds zijn verdwenen: er is nu recht op zorg. Tegenover de extra verleende zorg staan echter hoge premiestijgingen, en het ontbreken van mogelijkheden om de kosten in de hand te houden. In dat licht is het aanvaardbaar om te komen tot een beperkte verkleining van het verplicht verzekerde pakket, en tot de introductie van een eigen risico in de gezondheidszorg die ook in het D66-verkiezingsprogramma was opgenomen. De gevolgen die dit heeft voor de koopkracht worden fiscaal tegemoetgekomen, door belastingmaatregelen voor chronisch zieken en gehandicapten, ouderen, en gezinnen met kinderen. In het nieuwe ziektekostenstelsel, dat in 2006 zal worden ingevoerd, en dat in heel veel opzichten overeenkomt met het D66-programma, wordt een zorgtoeslag opgenomen, om de eigen kosten voor mensen te beperken. Overigens zullen er voor kinderen tot 18 jaar geen premies en geen eigen risicos zijn.

- De armoedeval wordt beperkt (categorale bijzondere bijstand, kwijtscheldingsregelingen). Algemeen inkomensbeleid moet rijksbeleid zijn. Gemeenten houden wel de mogelijkheid om in individuele gevallen via bijzondere bijstand mensen tegemoet te komen.
- Het aantal Melkertbanen wordt niet (verder) beperkt. Vorig jaar was besloten tot het niet verder laten oplopen van het aantal Melkertbanen een beleid dat door D66 is gesteund. Inzet is om banen regulier te maken, en om te investeren in de mensen met een Melkertbaan, zodat zij kunnen doorstromen naar een reguliere baan. Gemeenten krijgen aanmerkelijk meer vrijheid om het geld voor dit soort regelingen te besteden. Het mag niet zo zijn dat mensen gedwongen worden terug te keren naar de bijstand of de WAO: ze moeten juist aan het werk blijven.

Europa, defensie, ontwikkelingssamenwerking
D66 wilde dat Nederland weer zou terugkeren naar een duidelijk pro-Europees geluid. Omdat we hier tijdens de verkiezingen een hard punt van hebben gemaakt was het belangrijk deze omslag duidelijk in het nieuwe akkoord te vinden. Vertrouwde punten zoals versterking van de rol van de Europese Commissie en het Europees Parlement zijn weer terug, alsmede het evenwicht tussen de instellingen en de gelijkwaardigheid tussen de lidstaten. Ook is er weer een positieve grondhouding tegenover de uitbreiding van de Europese Unie, waarbij wel op de criteria gelet zal worden.

Natuurlijk hadden we liever gezien dat meteen gekozen was voor het volledig communautair maken van zowel het buitenlands als het justitie en binnenlandsbeleid. De huidige formulering die kiest voor versterking van de communautaire methode en het Europees buitenlands en veiligheidsbeleid is echter een stap in de goede richting. In vergelijking met het SA zelfs een grote stap. Daarbij komt dat het kabinet duidelijk kiest voor een Europees migratie en asielbeleid, een oude D66 wens.

Ontwikkelingssamenwerking
Een echte verbetering is de inzet ten aanzien van de hervorming van het Europees landbouwbeleid. De marktverstorende productsteun wordt omgezet naar inkomenssteun voor boeren die zich inzetten voor de natuur. De EU markt wordt opengesteld voor producten uit de ontwikkelingslanden, wat samen met onze traditionele verplichting om 0,8% van het BBP uit te geven aan ontwikkelingshulp en de herinvoering van een minister voor OS duidelijk aangeeft dat internationale solidariteit weer belangrijk is. De uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking zijn en blijven dus 0,8 procent van het BBP.

Internationale rechtsorde
De internationale rechtsorde, waaronder de Veiligheidsraad en de Verenigde Naties, worden in tegenstelling tot het SA weer genoemd. D66 is tevreden dat er gewerkt zal worden aan een Europees veiligheids- en defensiebeleid, alhoewel wij dat ook zien in samenwerking met de NAVO en niet alleen binnen het NAVO-kader.

Asiel
Het is mooi dat er iets van een specifiek pardon tot stand is gekomen voor asielzoekers, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat D66 liever verder had willen gaan. Zonder D66 was er overigens helemaal geen pardon gekomen. Onder de gemaakte afspraak zullen rond de 2000 mensen vallen, terwijl wij een royalere regeling wilden voor rond 6000 mensen.